Sprawa C‑186/16

Ruxandra Paula Andriciuc i in.

przeciwko

Banca Românească SA

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Curtea de Apel Oradea)

Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 93/13/EWG – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Artykuł 3 ust. 1 i art. 4 ust. 2 – Ocena nieuczciwego charakteru warunków umownych – Umowa kredytowa zawarta w walucie obcej – Ryzyko kursowe w całości obciążające konsumenta – Znacząca nierównowaga wynikających z umowy praw i obowiązków stron – Moment, w którym należy oceniać znaczącą nierównowagę – Warunki „wyrażone prostym i zrozumiałym językiem” – Poziom informacji, który musi zostać przedstawiony przez bank

Streszczenie – wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 20 września 2017 r.

1.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Zakres stosowania – Wyłączenie przewidziane w odniesieniu do warunków umowy odzwierciedlających obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze – Ustalenie spoczywające na sądzie krajowym

(dyrektywa Rady 93/13, art. 1 ust. 2)

2.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Zakres stosowania – Warunki określające główny przedmiot umowy lub odnoszące się do ceny i wynagrodzenia oraz usług lub towarów, które mają być dostarczone w zamian – Pojęcie – Warunek wprowadzony do zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, który nie był przedmiotem indywidualnych negocjacji i zobowiązujący konsumenta do spłacania tego kredytu w tej samej walucie – Włączenie – Przesłanki – Obowiązek spełnienia wymogów zrozumiałości i przejrzystości

(dyrektywa Rady 93/13, art. 4 ust. 2)

3.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Zakres stosowania – Warunki określające główny przedmiot umowy lub odnoszące się do ceny i wynagrodzenia oraz usług lub towarów, które mają być dostarczone w zamian – Warunek wprowadzony do umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, który nie był przedmiotem indywidualnych negocjacji, zobowiązujący konsumenta do spłacania tego kredytu w tej samej walucie – Włączenie – Przesłanki – Obowiązek spełnienia wymogów zrozumiałości i przejrzystości – Wymagany poziom informacji – Zakres – Ustalenie spoczywające na sądzie krajowym

(dyrektywa Rady 93/13, art. 4 ust. 2)

4.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Nieuczciwy warunek w rozumieniu art. 3 – Istnienie znaczącej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron – Ocena przez sąd krajowy istnienia tej nierównowagi dokonywana w momencie zawarcia umowy – Obowiązek uwzględnienia ogółu okoliczności znanych przedsiębiorcy w owym momencie

(dyrektywa Rady 93/13, art. 3 ust. 1)

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 27–31)

2.      Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu tego przepisu obejmuje warunek umowny, taki jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym, ujęty w umowie o kredyt denominowany w walucie obcej, który nie był indywidualnie negocjowany i na mocy którego kredyt należy spłacić w tej samej walucie obcej co waluta, w której został on zaciągnięty, w wypadku gdy warunek ten określa podstawowe świadczenie charakteryzujące tę umowę. W konsekwencji warunku tego nie można uznać za nieuczciwy, o ile jest on wyrażony prostym i zrozumiałym językiem.

W tym względzie należy zauważyć, że poprzez umowę kredytową kredytodawca zobowiązuje się głównie udostępnić kredytobiorcy określoną kwotę pieniężną, zaś kredytobiorca – głównie spłacać tę sumę w przewidzianych terminach, zasadniczo z odsetkami. Świadczenia podstawowe tej umowy odnoszą się zatem do kwoty pieniężnej, która musi być określona w stosunku do waluty wypłaty i określonej spłaty. W konsekwencji, jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 46 i nast. opinii, okoliczność, że kredyt musi zostać spłacony w określonej walucie, nie ma związku z posiłkowym sposobem płatności, lecz związana jest z samym charakterem zobowiązania dłużnika, przez co stanowi podstawowy element umowy kredytowej.

(zob. pkt 38, 41; pkt 1 sentencji)

3.      Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem oznacza, że w wypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. W tym względzie wymóg ów oznacza, że warunek dotyczący spłaty kredytu w tej samej walucie obcej co waluta, w której kredyt został zaciągnięty, musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Do sądu krajowego należy dokonanie niezbędnych ustaleń w tym zakresie.

Jak zaznaczył rzecznik generalny w pkt 66 i 67 opinii, po pierwsze, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Po drugie, przedsiębiorca, w niniejszym przypadku bank, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, zwłaszcza w przypadku, gdy konsument będący kredytobiorcą nie uzyskuje dochodów w tej walucie. Do sądu odsyłającego należy zatem ustalenie, czy przedsiębiorca przedstawił zainteresowanym konsumentom wszelkie istotne informacje pozwalające im ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla ich zobowiązań finansowych warunek taki jak ów rozpatrywany w postępowaniu głównym.

(zob. pkt 50, 51; pkt 2 sentencji)

4.      Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że ocenę nieuczciwego charakteru warunków umowy należy przeprowadzać w odniesieniu do chwili zawarcia danej umowy z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, o których przedsiębiorca mógł wiedzieć przy zawieraniu umowy i które mogły wpływać na późniejsze wykonanie owej umowy. Do sądu odsyłającego należy ocena, w świetle ogółu okoliczności faktycznych sprawy w postępowaniu głównym i z uwzględnieniem między innymi fachowej wiedzy przedsiębiorcy, w tym przypadku banku, w zakresie ewentualnych wahań kursów wymiany i ryzyka wiążącego się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, ewentualnego istnienia znaczącej nierównowagi w rozumieniu owego przepisu.

(zob. pkt 58; pkt 3 sentencji)