Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIK GENERALNEJ
JULIANE KOKOTT
przedstawiona w dniu 22 lutego 2024 r.(1).
Sprawa C‑66/23
Elliniki Ornithologiki Etaireia (greckie towarzystwo ornitologiczne) i in.
przeciwko
Ypourgos Esoterikon (ministrowi spraw wewnętrznych, Grecja) i in.
[Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Symvoulio tis Epikrateias (radę stanu, Grecja)]
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – Dyrektywa 2009/147/WE – Ochrona dzikiego ptactwa – Dyrektywa 92/43/EWG – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Obszary specjalnej ochrony (OSO) – Środki ochrony, zachowania i odtworzenia – Gatunki objęte – Cele ochrony – Priorytetowe działania
I. Wprowadzenie
1. Zgodnie z dyrektywą ptasią(2) państwa członkowskie ustanawiają obszary specjalnej ochrony ptaków (zwane dalej „OSO”). Jednak które gatunki ptaków muszą być na tych obszarach chronione? Na to pytanie należy odpowiedzieć w ramach niniejszego postępowania.
2. Gatunki ptaków, które mają być chronione poprzez wyznaczenie OSO, to gatunki wymienione w załączniku I do dyrektywy ptasiej, które szczególnie wymagają ochrony, a także wszystkie regularnie występujące gatunki ptaków wędrownych. Obszary, które mają zostać wyznaczone jako OSO, to te, które z naukowego punktu widzenia są najbardziej odpowiednie dla ochrony danego gatunku.
3. Dla każdego obszaru należy ustanowić środki ochrony, zachowania i odtworzenia. Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym ma na celu wyjaśnienie, czy środki te mogą być ograniczone do ochrony tych gatunków ptaków, które były decydujące dla wyznaczenia obszaru, tj. dla których ochrony obszar jest najbardziej odpowiedni, czy też muszą one obejmować również inne ptaki wymienione w załączniku I i gatunki ptaków wędrownych, które również występują na danym obszarze.
II. Ramy prawne
A. Prawo Unii
1. Dyrektywa ptasia
4. Obecnie obowiązująca dyrektywa ptasia jest ujednoliconą wersją pierwotnej dyrektywy ptasiej(3). Do celów niniejszego postępowania obie wersje są – jak się wydaje – identyczne.
5. Artykuł 4 dyrektywy ptasiej przewiduje wyznaczenie obszarów specjalnej ochrony ptaków:
„1. Gatunki wymienione w załączniku I podlegają specjalnym środkom ochrony dotyczącym ich naturalnego siedliska w celu zapewnienia im przetrwania oraz reprodukcji na obszarze ich występowania.
W związku z powyższym uwzględnia się:
a) gatunki zagrożone wyginięciem;
b) gatunki podatne na szczególne zmiany w ich naturalnym siedlisku;
c) gatunki uznane za rzadkie z uwagi na niewielkie populacje lub ograniczone lokalne występowanie;
d) inne gatunki wymagające szczególnej uwagi ze względu na specyficzny charakter ich naturalnego siedliska.
Tendencje i wahania w poziomach populacji są uwzględniane przy dokonywaniu oceny.
Państwa członkowskie dokonują klasyfikacji przede wszystkim najbardziej odpowiednich obszarów pod względem liczby i powierzchni jako obszarów specjalnej ochrony dla zachowania tych gatunków, z uwzględnieniem wymogów ich ochrony w ramach morskiego i lądowego obszaru geograficznego, do którego niniejsza dyrektywa ma zastosowanie.
2. Państwa członkowskie podejmują podobne środki w odniesieniu do regularnie występujących gatunków wędrownych niewymienionych w załączniku I, mając na uwadze potrzebę ich ochrony w ramach morskiego i lądowego obszaru geograficznego, do którego niniejsza dyrektywa ma zastosowanie, w odniesieniu do obszarów ich wylęgu, pierzenia i zimowania oraz miejsc postoju wzdłuż ich tras migracji. W tym celu państwa członkowskie zwracają szczególną uwagę na ochronę terenów podmokłych, w szczególności tych o znaczeniu międzynarodowym.
3. […]
4. W odniesieniu do obszarów ochrony, określonych w ust. 1 i 2, państwa członkowskie podejmują właściwe kroki w celu uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk lub jakichkolwiek zakłóceń wpływających na ptactwo, o ile mają one znaczenie w odniesieniu do celów niniejszego artykułu. Państwa członkowskie dążą również do uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk poza tymi obszarami ochrony”.
2. Dyrektywa siedliskowa
6. Dyrektywa siedliskowa(4) rozszerza zakres prawa Unii w zakresie ochrony przyrody na inne gatunki zwierząt i roślin oraz niektóre typy siedlisk, a także częściowo integruje starszą dyrektywę ptasią.
7. Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy siedliskowej opisuje sieć europejskich obszarów ochrony:
„Zostanie stworzona spójna europejska sieć ekologiczna specjalnych obszarów ochrony, pod nazwą Natura 2000. Ta sieć, złożona z terenów, na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienione w załączniku II, umożliwi zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie.
Sieć Natura 2000 obejmie specjalne obszary ochrony sklasyfikowane przez państwa członkowskie zgodnie z dyrektywą [ptasią]”.
8. Artykuł 4 ust. 4 dyrektywy siedliskowej reguluje wyznaczanie obszarów ochrony zgodnie z tą dyrektywą:
„Po zatwierdzeniu terenu mającego znaczenie dla Wspólnoty zgodnie z procedurą określoną w ust. 2 zainteresowane państwa członkowskie możliwie najszybciej, nie później niż w ciągu sześciu lat, wyznaczają ten teren jako specjalny obszar ochrony, ustalając priorytetowe działania w świetle znaczenia tych terenów dla zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, typu siedliska przyrodniczego wymienionego w załączniku I lub gatunku wymienionego w załączniku II, a także do celów spójności Natury 2000 oraz w świetle zagrożenia degradacją lub zniszczeniem, na które narażone są te tereny”.
9. Przepisy dotyczące ochrony tych obszarów są określone w art. 6 dyrektywy siedliskowej:
„1. Dla specjalnych obszarów ochrony państwa członkowskie tworzą konieczne środki ochronne obejmujące, jeśli zaistnieje taka potrzeba, odpowiednie plany zagospodarowania opracowane specjalnie dla tych terenów bądź zintegrowane z innymi planami rozwoju oraz odpowiednie środki ustawowe, administracyjne lub umowne, odpowiadające ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w załączniku I, lub gatunków, wymienionych w załączniku II, żyjących na tych terenach.
2. Państwa członkowskie podejmują odpowiednie działania w celu uniknięcia na specjalnych obszarach ochrony pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, jak również w celu uniknięcia niepokojenia gatunków, dla których zostały wyznaczone takie obszary, o ile to niepokojenie może mieć znaczenie w stosunku do celów niniejszej dyrektywy.
3. Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami, podlega odpowiedniej ocenie jego skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony. W świetle wniosków wynikających z tej oceny oraz bez uszczerbku dla przepisów ust. 4 właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa.
4. Jeśli pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu oraz braku rozwiązań alternatywnych, plan lub przedsięwzięcie musi jednak zostać zrealizowane z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym interesów mających charakter społeczny lub gospodarczy, państwo członkowskie stosuje wszelkie środki kompensujące konieczne do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury 2000. O przyjętych środkach kompensujących państwo członkowskie informuje Komisję.
Jeżeli dany teren obejmuje typ siedliska przyrodniczego i/lub jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego, korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska lub, po wyrażeniu opinii przez Komisję, innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego”.
10. Artykuł 7 dyrektywy siedliskowej zastępuje dotyczący ochrony przepis dyrektywy ptasiej określonymi regulacjami dyrektywy siedliskowej:
„Obowiązki wynikające z art. 6 ust. 2, 3 i 4 niniejszej dyrektywy zastępują wszelkie obowiązki wynikające z art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze [dyrektywy ptasiej] w odniesieniu do [OSO] sklasyfikowanych zgodnie z art. 4 ust. 1 [dyrektywy ptasiej] lub uznanych w podobny sposób na mocy art. 4 ust. 2 [dyrektywy ptasiej], poczynając od daty wykonania niniejszej dyrektywy albo od daty klasyfikacji lub uznania przez państwo członkowskie na mocy [dyrektywy ptasiej], gdy ta ostatnia data jest późniejsza”.
B. Prawo greckie
11. W postępowaniu głównym został zaskarżony dekret międzyresortowy nr 8353/276/Ε103(5), które zmienia dekret międzyresortowy nr 37338/1807/2010(6).
12. Dekret międzyresortowy nr 8353/276/Ε103 ustanawia szczególne środki ochronne, przepisy, zakazy, procedury i działania mające zastosowanie do wszystkich OSO. Stanowi on wytyczne dotyczące prowadzenia działań w obrębie OSO i zawiera „środki ostrożności” podejmowane w oczekiwaniu na wprowadzenie kompleksowych ram ochrony dla każdego poszczególnego OSO, które to ramy wciąż nie zostały wprowadzone. Grecja nie ustanowiła bowiem jeszcze odpowiednich celów ochrony i środków ochronnych dla każdego poszczególnego OSO, co było wymagane przez obowiązujący krajowy system prawny w momencie przyjęcia zaskarżonego aktu prawnego i nadal jest również obecnie wymagane.
13. Środki określone w dekrecie międzyresortowym nr 8353/276/Ε103 są ograniczone do „gatunków uzasadniających wyznaczenie OSO”. Są to gatunki ptaków, dla których wyznacza się OSO po przeprowadzeniu oceny opartej na określonych kryteriach naukowych, a mianowicie ornitologicznych.
14. Środki zawarte w dekrecie międzyresortowym nr 8353/276/Ε103 zostały przyjęte po konsultacjach z instytucjami Unii Europejskiej na podstawie specjalnego badania naukowego. W badaniu tym gatunki ptaków zostały podzielone na grupy – według ich ekologicznych potrzeb – w celu wyznaczenia OSO oraz – w zależności od gatunku lub grupy gatunków – zostały zidentyfikowane zagrożenia ich dotyczące oraz ogólne zasady ich ochrony. W badaniu oceniono również środki zaproponowane w celu uregulowania niektórych działań, które stanowią zagrożenie dla gatunków uzasadniających wyznaczenie OSO, a także oceniono ogólnie odpowiednie środki zarządzania.
15. Dekret międzyresortowy nr 8353/276/Ε103 obejmuje nie tylko środki dotyczące realizacji przedsięwzięć i działań w obrębie OSO zgodnie z procedurą dyrektywy OOŚ(7) i dyrektywy siedliskowej, ale także środki ochrony związane z działaniami, które nie wymagają uprzedniego zezwolenia i oceny oddziaływania na środowisko na mocy wyżej wymienionych przepisów (np. polowanie, scalanie gruntów, gospodarka leśna, stosowanie zatrutych przynęt, rybołówstwo, badania naukowe itp.)
16. Powyższe środki jako całość nie przesądzają zatem o procedurach przyjmowania przez właściwe organy w indywidualnych przypadkach dalszych środków ochrony i zarządzania dla OSO, ani – ewentualnie – o obowiązku oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć i działalności na podstawie dyrektywy OOŚ i odpowiedniej oceny skutków na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej, jeśli są one wymagane.
III. Stan faktyczny i wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
17. W postępowaniu głównym różne stowarzyszenia i duża liczba osób fizycznych kwestionują regulacje dotyczące ochrony ustanowione przez dekret międzyresortowy nr 8353/276/Ε103. Argumentują oni między innymi, że nieprawidłowo transponuje on dyrektywę ptasią do prawa greckiego, ponieważ przewiduje środki ochrony, które mają zastosowanie w równym stopniu do wszystkich OSO, ale nie chronią wszystkich występujących tam gatunków wymienionych w załączniku I do dyrektywy i regularnie przebywających tam ptaków wędrownych.
18. Ściślej rzecz ujmując, zgodnie z przepisami zaskarżonego aktu ochronie podlegają tylko te gatunki występujące w OSO, które uzasadniają jego wyznaczenie, i tylko w zakresie, w jakim spełniają kryteria liczbowe określone w starszym dekrecie międzyresortowym nr 37338/1807/2010. Natomiast art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej stanowi, że ochrona jest przyznawana na podstawie faktu, że dany gatunek jest wymieniony w załączniku I do tej dyrektywy. W związku z tym, zdaniem skarżących w postępowaniu głównym, naruszona została również zasada skuteczności dyrektywy ptasiej.
19. Sprawa jest zawisła przed Symvoulio tis Epikrateias (radą stanu, Grecja), która w związku z tym zwróciła się do Trybunału z następującymi pytaniami:
1) Czy art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej w związku z art. 6 ust. 2–4 dyrektywy siedliskowej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, takim jak wskazane w uzasadnieniu, które stanowią, że specjalne środki ochrony, zachowania i odtworzenia gatunków i siedlisk dzikiego ptactwa na obszarach specjalnej ochrony (OSO) mają zastosowanie jedynie do „gatunków uzasadniających wyznaczenie OSO”, to znaczy jedynie do gatunków dzikiego ptactwa wymienionych w załączniku I do dyrektywy ptasiej oraz do ptaków wędrownych regularnie występujących na terenie każdego OSO, które to środki wraz z kryteriami wyznaczenia OSO zawartymi w ustawodawstwie krajowym są wykorzystywane jako wskaźniki decydujące dla wyznaczenia danego obszaru jako OSO?
2) Czy dla udzielenia odpowiedzi na poprzednie pytanie ma znaczenie okoliczność, że wyżej wspomniane specjalne środki ochrony, zachowania i odtworzenia gatunków i siedlisk dzikiego ptactwa na obszarach specjalnej ochrony (OSO) są zasadniczo podstawowymi zapobiegawczymi środkami ochrony („środkami ostrożności”) OSO, mającymi zastosowanie horyzontalne, to znaczy w odniesieniu do wszystkich OSO, oraz że do chwili obecnej w greckim porządku prawnym nie przyjęto planów zarządzania dla każdego konkretnego OSO, określających cele i środki niezbędne do osiągnięcia lub zapewnienia zadowalającego stanu ochrony każdego OSO i żyjących w nim gatunków?
3) Czy dla udzielenia odpowiedzi na dwa poprzednie pytania ma znaczenie okoliczność, że na podstawie obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć i działalności zgodnie z dyrektywą OOŚ i dokonania „odpowiedniej oceny”, o której mowa w art. 6 ust. 2–4 dyrektywy siedliskowej, wszystkie gatunki wymienione w załączniku I do dyrektywy ptasiej lub ptaki wędrowne regularnie występujące w każdym OSO są brane pod uwagę w ramach oceny skutków wywieranych przez każdy konkretny plan prac publicznych lub prywatnych na środowisko?
20. Dwóch skarżących w postępowaniu głównym, Syllogos Diktyo Oikologikon Organoseon Aigaiou (stowarzyszenie egejskiej sieci organizacji ekologicznych; zwane dalej „Stowarzyszeniem Sieci”) i Perivallontikos Syllogos Rethymnou (stowarzyszenie ochrony środowiska w Retimnie), Republika Grecka, Królestwo Niderlandów, Polska i Unia Europejska przedstawiły uwagi na piśmie. W dniu 18 stycznia 2024 r. w rozprawie, o którą wnioskowała Republika Czeska, wzięły udział Republika Czeska i pozostałe wymienione strony, z wyjątkiem Polski.
IV. Ocena prawna
21. Celem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest wyjaśnienie, czy państwo członkowskie może ograniczyć środki ochrony, zachowania i odtworzenia gatunków i siedlisk dzikiego ptactwa w OSO do tych gatunków, których obecność była decydująca dla wyznaczenia danego obszaru. Skarżący w postępowaniu głównym żądają bowiem, by ochrona ta została rozszerzona również na inne gatunki ptaków zasługujące na ochronę, które występują w OSO.
22. Pierwsze pytanie dotyczy tego, w jaki sposób państwa członkowskie powinny ustanawiać te środki zgodnie z odpowiednimi przepisami Unii. Drugie pytanie dotyczy szczególnej sytuacji w Grecji, które to państwo do tej pory nie ustaliło takich środków indywidualnie dla każdego OSO, a jedynie zbiorczo dla wszystkich OSO. Trzecie pytanie ma na celu wyjaśnienie, czy wystarczy, że inne gatunki ptaków zasługujące na ochronę będą brane pod uwagę w ocenach oddziaływania na środowisko w związku z planami i przedsięwzięciami.
A. Pytanie pierwsze – Ustanowienie środków ochrony, zachowania i odtworzenia w OSO na mocy dyrektywy ptasiej
23. Pierwsze pytanie dotyczy istoty wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: czy środki ochrony, zachowania i odtworzenia na podstawie dyrektywy ptasiej muszą być ustalone w danym OSO tylko dla gatunków ptaków, dla których obszar został wyznaczony, czy również dla innych gatunków zasługujących na ochronę, które tam występują? Pytanie to można wyjaśnić na tle regulacji w sprawie identyfikacji OSO (zob. pkt 1 poniżej) i należy na nie odpowiedzieć na podstawie regulacji dotyczących środków ochrony w OSO (zob. pkt 2 poniżej).
1. Identyfikacja OSO
24. Artykuł 4 dyrektywy ptasiej przewiduje regulację, na mocy której właśnie gatunki wymienione w załączniku I oraz gatunki ptaków wędrownych podlegają wzmocnionej ochronie. Znajduje to uzasadnienie w fakcie, iż (w przypadku gatunków z załącznika I) chodzi o gatunki najbardziej zagrożone, a (w przypadku gatunków ptaków wędrownych) o gatunki stanowiące wspólne dziedzictwo Unii Europejskiej(8).
25. Zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej państwa członkowskie dokonują – dla zachowania gatunków wymienionych w załączniku I – klasyfikacji najbardziej odpowiednich pod względem liczby i powierzchni obszarów jako OSO. Zgodnie z art. 4 ust. 2 państwa członkowskie podejmują podobne środki w odniesieniu do regularnie występujących gatunków ptaków wędrownych niewymienionych w załączniku I w odniesieniu do obszarów ich wylęgu, pierzenia i zimowania oraz miejsc postoju wzdłuż ich tras migracji. Obszary te należy określić na podstawie kryteriów ornitologicznych(9).
26. Każdy OSO charakteryzuje się zatem pewnymi gatunkami ptaków z załącznika I, dla których zachowania dany obszar jest najbardziej odpowiedni, lub pewnymi gatunkami ptaków wędrownych, dla których zachowania jest to najbardziej odpowiedni obszar wylęgu, pierzenia i zimowania lub najbardziej odpowiednie miejsce postoju wzdłuż ich tras migracji. Przedmiotowa grecka regulacja ustala pewne środki ochrony, zachowania i odtworzenia dla tych gatunków i ich siedlisk.
27. Niemniej jednak możliwe jest, że inne gatunki zasługujące na ochronę, tj. inne gatunki wymienione w załączniku I do dyrektywy ptasiej lub inne gatunki ptaków wędrownych, mogą również występować w danym OSO, dla których zachowania OSO jest wprawdzie odpowiedni, ale nie najbardziej odpowiedni. Takie występowanie nie było decydujące dla wyznaczenia OSO, ale skarżący w postępowaniu głównym i Komisja stoją na stanowisku, że środki ochrony, zachowania i odtworzenia muszą być również rozszerzone na te inne gatunki zasługujące na ochronę i ich siedliska.
28. Temu w szczególności Republika Czeska przeciwstawia argument, że te inne, zasługujące na ochronę gatunki są już wystarczająco chronione w specjalnie dla nich wyznaczonych OSO. Pozostałe biorące udział w postępowaniu państwa członkowskie zazwyczaj zgadzają się z tym poglądem, ale nie wykluczają całkowicie ochrony innych zasługujących na ochronę gatunków w innych OSO.
2. Regulacje dotyczące środków ochrony w OSO
29. Zakres, w jakim te dwa poglądy są prawidłowe, wynika z regulacji dotyczących środków ochrony w OSO. Pierwotnie były one określone wyłącznie w art. 4 ust. 1, 2 i ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej. Podczas gdy art. 4 ust. 1 i 2 nadal mają zastosowanie, art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej został jednak zastąpiony przez art. 6 ust. 2–4 dyrektywy siedliskowej.
30. Ogólne spojrzenie na regulacje obu dyrektyw prowadzi do wniosku, że państwa członkowskie muszą również, przy ustalaniu środków i celów ochrony dla OSO, wziąć pod uwagę inne gatunki zasługujące na ochronę, które tam występują, ale muszą przy tym ustalić priorytetowe działania.
31. Aby to wykazać, najpierw przeanalizuję pierwotnie obowiązujące regulacje, z których część nadal ma zastosowanie [zob. lit. a) poniżej], a następnie zasady wprowadzone później dla OSO przez dyrektywę siedliskową [zob. lit. b) poniżej]. Na pierwszy rzut oka te późniejsze zasady wydają się wprawdzie przemawiać przeciwko obowiązkowi ochrony innych gatunków zasługujących na ochronę, ale w świetle dalszych zasad dyrektywy siedliskowej obowiązujących dla obszarów chronionych utworzonych na mocy tej dyrektywy staje się jasne, że również w dyrektywie siedliskowej wymaga się zasadniczo uwzględnienia innych gatunków zasługujących na ochronę. W dyrektywie siedliskowej zawarte jest jednak zobowiązanie państw członkowskich do ustalenia priorytetowych działań przy stosowaniu środków ochrony [zob. lit. c) poniżej]. Chociaż idea ta nie jest tak jasno wyrażona w przepisach dyrektywy ptasiej, które nadal mają zastosowanie, należy ją jednak również w tym przypadku zastosować w drodze wykładni [zob. lit. d) poniżej]. Na koniec wykażę, że ten system ochrony jest zgodny z celami dyrektywy ptasiej [zob. lit. e) poniżej].
a) Regulacje dyrektywy ptasiej
32. Artykuł 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej nadal ma, wraz z określonymi uregulowaniami dyrektywy siedliskowej, zastosowanie do OSO.
33. Zgodnie z art. 4 ust. 1 zdanie pierwsze, specjalne środki ochrony siedlisk muszą być stosowane do gatunków wymienionych w załączniku I w celu zapewnienia im przetrwania oraz reprodukcji na obszarze ich występowania. Gatunki wymienione w załączniku I to gatunki najbardziej zagrożone(10). Obejmują one zgodnie z kryteriami określonymi w art. 4 ust. 1 lit. a)–d) gatunki zagrożone wyginięciem, gatunki podatne na szczególne zmiany w ich naturalnym siedlisku, gatunki rzadkie i inne gatunki wymagające szczególnej uwagi. Zgodnie z art. 4 ust. 1 zdanie czwarte specjalne środki ochrony dla tych gatunków obejmują w szczególności wyznaczanie OSO.
34. Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy ptasiej stanowi, że państwa członkowskie podejmują podobne środki w odniesieniu do regularnie występujących gatunków wędrownych niewymienionych w załączniku I, mając na uwadze potrzebę ich ochrony, w odniesieniu do obszarów ich wylęgu, pierzenia i zimowania oraz miejsc postoju wzdłuż ich tras migracji.
35. Na tej podstawie Trybunał stwierdził, że państwa członkowskie mają obowiązek przyznania OSO statusu ochrony prawnej, który jest odpowiedni do zapewnienia poszanowania wymogów wynikających z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej(11). Ochrona OSO nie może ograniczać się przy tym do działań zmierzających do odpierania szkodliwego oddziaływania człowieka, ale musi, w zależności od sytuacji, obejmować również działania pozytywne, mające na celu zachowanie lub polepszenie stanu obszaru(12).
36. Brzmienie art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej oraz orzecznictwo wydane na tej podstawie nie różnicują tych wymogów ochrony w zależności od tego, czy dany OSO został wyznaczony dla chronionych gatunków ptaków, czy też gatunki chronione występują w nim jako inne gatunki zasługujące na ochronę.
37. Artykuł 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej, który obecnie nie ma już zastosowania do wyznaczonych OSO, również nie wprowadza takiego rozróżnienia. Zgodnie z nim od państw członkowskich wymaga się podjęcia właściwych kroków w celu uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk lub jakichkolwiek zakłóceń wpływających na ptactwo, o ile mają one znaczenie w odniesieniu do celów tego artykułu.
38. Pierwotnie obowiązujące przepisy dotyczące ochrony obejmowały zatem, zgodnie z ich brzmieniem, również inne gatunki zasługujące na ochronę, które występują w OSO.
b) Mające zastosowanie przepisy dyrektywy siedliskowej
39. Jednakże zgodnie z art. 7 dyrektywy siedliskowej obowiązki wynikające z art. 6 ust. 2, 3 i 4 dyrektywy siedliskowej zastąpiły obecnie obowiązki wynikające poprzednio z art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej.
40. Podczas gdy dyrektywa ptasia, stanowiąca pierwszą regulację prawa Unii w zakresie ochrony przyrody, nadal ogranicza się do ochrony ptaków, została ona uzupełniona w 1992 r. dyrektywą siedliskową, która przewiduje również wyznaczenie obszarów ochrony dla innych gatunków zwierząt i roślin oraz dla niektórych typów siedlisk. Te obszary ochrony i OSO na podstawie dyrektywy ptasiej tworzą zgodnie z art. 3 dyrektywy siedliskowej spójną europejską sieć ekologiczną specjalnych obszarów ochrony, pod nazwą „Natura 2000”. Chociaż odpowiednie regulacje dotyczące ochrony mają podobne cele, to jednak różnią się one pod pewnymi względami.
41. Artykuł 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej dotyczy wyrażania zgody na plany i przedsięwzięcia, które mogą negatywnie wpływać na obszary Natura 2000. Przepisy te nie mają bezpośredniego znaczenia dla środków ochrony, zachowania i odtworzenia w OSO, które są określane niezależnie od planów i przedsięwzięć.
42. Ważniejszy jest zakaz pogarszania stanu w art. 6 ust. 2 dyrektywy siedliskowej. Stanowi on bowiem, że status ochrony prawnej obszarów Natura 2000 musi również zapewniać na tych obszarach unikanie pogarszania stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, a także unikanie znaczącego niepokojenia gatunków. Przepis ten ma jednak wyraźne zastosowanie wyłącznie do gatunków, dla których obszary takie zostały wyznaczone.
43. Sformułowanie to można by interpretować w sposób, w jaki czynią to Polska i Czechy, że ochrona na podstawie art. 6 ust. 2 dyrektywy siedliskowej obejmuje tylko te gatunki ptaków, które były decydujące dla wyznaczenia OSO(13). Taka wykładnia odpowiadałaby ocenie, że ochrona na mocy art. 6 ust. 2, 3 i 4 dyrektywy siedliskowej nie jest tak daleko idąca jak ochrona pierwotnie przyznana na podstawie art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej(14).
44. W rzeczywistości zgodnie z art. 6 ust. 2 dyrektywy siedliskowej należy zapobiegać nie tylko pogorszeniu stanu gatunków (i typów siedlisk), które były decydujące dla wyznaczenia obszaru Natura 2000, ale przede wszystkim pogorszeniu jego celów ochrony. Cele te są wyraźnie przedmiotem ochrony na mocy art. 6 ust. 3 (i 4) dyrektywy siedliskowej(15), który zmierza do zapewnienia takiego samego poziomu ochrony jak art. 6 ust. 2(16). Dlatego poziom ochrony na mocy art. 6 ust. 2 musi być również mierzony w odniesieniu do celów ochrony danego obszaru Natura 2000. Przy określaniu celów ochrony należy jednak wziąć pod uwagę również inne gatunki zasługujące na ochronę, które występują w OSO.
c) Ustalenie celów ochrony zgodnie z dyrektywą siedliskową
45. Chociaż cele ochrony można tymczasowo wyprowadzić z określonych informacji na temat obszaru, takich jak standardowy formularz danych(17), którego format został ustalony przez Komisję(18), to wymagają one jednak zasadniczo oddzielnego ustalenia.
46. Chociaż w dyrektywie siedliskowej nie wymieniono wyraźnie obowiązku ustalenia celów ochrony, jest to jednak warunek wstępny, wynikający w szczególności z art. 4 ust. 4 i art. 6 ust. 1(19).
47. Zgodnie z art. 4 ust. 4 dyrektywy siedliskowej państwa członkowskie przy wyznaczaniu obszarów ochrony ustalają priorytetowe działania w świetle znaczenia tych terenów dla zachowania lub odtworzenia we właściwym stanie ochrony typu siedliska przyrodniczego wymienionego w załączniku I lub gatunku wymienionego w załączniku II, a także do celów spójności sieci Natura 2000 oraz w świetle zagrożenia degradacją lub zniszczeniem, na które narażone są te tereny. Jednak ustalenie tych priorytetowych działań oznacza, że owe cele ochrony zostały już ustalone(20). Ustalając priorytetowe działania, właściwe organy decydują bowiem, jak ważne są dla nich poszczególne cele ochrony. Jeśli cele ochrony zostałyby ustalone dopiero w późniejszym terminie, wcześniej ustalone priorytetowe działania z konieczności nie byłyby jednak w stanie ich uwzględnić.
48. Ponadto art. 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej stanowi, że państwa członkowskie tworzą konieczne środki ochronne odpowiadające ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków wymienionych w załączniku II, żyjących na tych terenach(21).
49. Określenie wymagań ekologicznych zakłada również (obowiązkowo(22)), że cele ochrony zostały już ustalone(23). Chociaż wymagania te mają charakter naukowy, to odnoszą się do konkretnych walorów przyrodniczych, które są określone przez cele ochrony.
50. Jak przyznają Niderlandy, środki ochronne na podstawie art. 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej, w przeciwieństwie do ochrony na podstawie art. 6 ust. 2, wyraźnie nie ograniczają się do gatunków i siedlisk, dla których wyznaczono dany obszar ochrony, ale mają być ukierunkowane na wszystkie wymienione w załącznikach gatunki i typy siedlisk, które tam występują(24). Oznacza to, że cele ochrony obejmują zasadniczo również gatunki i typy siedlisk, które wprawdzie występują na danych obszarach, ale które nie były decydujące dla ich wyznaczenia.
51. Nie musi to koniecznie oznaczać, że cele ochrony i środki ochronne muszą w równym stopniu przynosić korzyści wszystkim gatunkom i typom siedlisk. Jak już wspomniano, państwa członkowskie muszą raczej ustalić priorytetowe działania zgodnie z art. 4 ust. 4 dyrektywy siedliskowej(25).
52. Te priorytetowe działania z natury swojej będą odnosić się przede wszystkim do gatunków i siedlisk, dla których obszary zostały wyznaczone. Jeżeli jednak na obszarze występują inne rzadkie lub podatne gatunki i siedliska, ich ochrona tam może uzupełniać ochronę na obszarach wyznaczonych specjalnie dla nich. Przy ustalaniu priorytetowych działań należy wziąć pod uwagę zakres, w jakim udział takiej uzupełniającej realizacji ogólnych celów dyrektywy siedliskowej uzasadnia podjęcie danych środków.
53. W związku z tym również art. 6 ust. 2 dyrektywy siedliskowej niekoniecznie ogranicza się do ochrony gatunków i typów siedlisk, które były decydujące dla wyznaczenia obszaru ochrony na podstawie dyrektywy siedliskowej, ale musi również obejmować inne gatunki i typy siedlisk tam występujące, o ile są one przedmiotem wyznaczonych celów ochrony.
d) Ustalenie celów ochrony zgodnie z dyrektywą ptasią
54. Dotychczasowe rozważania dotyczące ustalania celów ochrony dla obszarów ochrony wyznaczonych na podstawie dyrektywy siedliskowej nie mogą być stosowane bezpośrednio do OSO wyznaczonych na podstawie dyrektywy ptasiej, ponieważ art. 4 ust. 4 i art. 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej nie mają zastosowania do OSO. Zamiast tego do OSO ma nadal zastosowanie – jak wskazano(26) – art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej. Chociaż te obowiązki ochrony są sformułowane mniej szczegółowo, to w praktyce mają one na celu zapewnienie w OSO ochrony równoważnej z ochroną na podstawie art. 4 ust. 4 i art. 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej(27). Dlatego status ochrony OSO musi również obejmować cele ochrony(28).
55. Ustalenie priorytetowych działań jest już także określone w art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej, ponieważ środki muszą być podejmowane zgodnie z wymaganiami ochrony gatunków. Wymagania te zależą od konkretnej sytuacji danego OSO(29).
56. W praktyce oznacza to, że właściwe organy muszą ustalić, które zasługujące na ochronę gatunki ptaków występują w OSO, jaki jest udział tego występowania w realizacji celów dyrektywy ptasiej oraz na jakie ryzyko i zagrożenia są one narażone. Na tej podstawie należy opracować dla OSO cele ochrony i środki ochronne niezbędne do osiągnięcia tych celów. W tych ramach właściwe organy mogą nadać priorytetowe znaczenie niektórym celom ochrony w stosunku do innych takich celów i odpowiednio skoncentrować dostępne zasoby. Jednocześnie mogą one uniknąć marnowania takich zasobów na mniej skuteczne środki ochrony, co w szczególności chce zapewnić Republika Czeska.
57. Fakt, że OSO jest najbardziej odpowiedni dla ochrony określonych gatunków ptaków, musi być zazwyczaj odzwierciedlony w tych priorytetowych działaniach, ponieważ obszar ten został wyznaczony w celu ich zachowania(30).
58. Jednak również występowanie w OSO innych zasługujących na ochronę gatunków nie może być co do zasady pomijane. Rezygnacja z celów ochrony i środków ochronnych lub ich ograniczenie w odniesieniu do innych zasługujących na ochronę gatunków, które występują w OSO, wymaga raczej starannej oceny znaczenia tego występowania dla zachowania tych gatunków, co musi być również wyrażone w uzasadnieniu odpowiednich priorytetowych działań.
59. W tym względzie pierwszej wskazówki dostarczy klasyfikacja danego występowania w standardowym formularzu danych obszaru: przewiduje on ocenę odpowiedniej populacji na danym obszarze w porównaniu z populacją krajową(31). Jak wyjaśnia Komisja, ocena A, B lub C wskazuje, że populacja ma pewne znaczenie i dlatego zasługuje zasadniczo na ochronę. Jeśli populacji danego gatunku zostanie przyznana jedynie ocena D, nie jest ona znacząca, a zatem – przynajmniej, jeśli ocena jest prawidłowa – zasadniczo nie wymaga ona żadnych środków ochrony.
60. Jak przyznają Niderlandy, w przypadku wyżej ocenianych populacji (A, B lub C) szczególną uwagę należy zwrócić na inne zasługujące na ochronę gatunki wymienione w załączniku I do dyrektywy ptasiej, ponieważ są to gatunki najbardziej zagrożone(32). W związku z tym wydaje się zasadniczo wątpliwe, czy dopuszczalne jest wyłączenie ich ze środków ochrony w OSO, dla których wyznaczenia nie są one wprawdzie decydujące, ale w których jednak występują.
61. Ponadto Stowarzyszenie Sieci słusznie podkreśla, że niektóre gatunki nie są skoncentrowane na określonych obszarach, ale ze swej natury żyją w izolacji. W odniesieniu do takich gatunków różnice między OSO, które są najbardziej odpowiednie dla ich zachowania, a innymi OSO, w których one również występują, są niewielkie. Przykładowo, Stowarzyszenie Sieci twierdzi, że odpowiednie populacje orła południowego (Hieraaetus fasciatus) w dziesięciu OSO, które Grecja wyznaczyła dla tego gatunku, są tak samo duże lub nawet mniejsze niż w 81 innych OSO, w których występują one tylko jako inne gatunki zasługujące na ochronę. Zdaniem Stowarzyszenia Sieci również w przypadku orlika krzykliwego (Aquila pomarina) większość całkowitej jego populacji występuje w OSO, które nie zostały wyznaczone specjalnie dla tego gatunku. Nie można zatem raczej powiedzieć, że gatunki te są już wystarczająco chronione na obszarach, które są najbardziej odpowiednie dla ich ochrony. Musiałyby raczej istnieć ważniejsze powody, aby wykluczyć je ze środków ochrony na wszystkich innych obszarach, na których występują jako inne gatunki zasługujące na ochronę.
62. Dotyczy to tym bardziej wskazywanych przez Stowarzyszenie Sieci gatunków ptaków wymienionych w załączniku I lub regularnie występujących gatunków ptaków wędrownych, które wprawdzie występują w OSO, ale dla których nie wyznaczono OSO lub wyznaczono mniej OSO niż jest to konieczne(33). To, czy Grecja w wystarczającym stopniu wywiązała się z obowiązku wyznaczenia OSO dla tych gatunków, nie musi być co prawda rozstrzygane w niniejszej sprawie. Jednakże, jeśli dla tych gatunków nie zostały wyznaczone ich własne OSO lub zostało wyznaczonych zbyt mało własnych OSO, wydaje się konieczne, aby przynajmniej chronić je jako inne gatunki zasługujące na ochronę w OSO, w których występują. W przeciwnym razie gatunki te nie byłyby w ogóle chronione lub byłyby niewystarczająco chronione w Grecji.
63. Niderlandy twierdzą jednak, że zwłaszcza niektóre gatunki ptaków wędrownych, takie jak pierwiosnek (Phylloscopus collybita), rudzik (Erithacus rubecula), kos (Turdus merula) lub kawka (Corvus monedula), mogą wprawdzie również regularnie występować w OSO, ale nie są zagrożone i są bardzo rozpowszechnione, także poza OSO. W przypadku takich gatunków faktycznie zasadniczo wystarczające powinno być ograniczenie środków ochrony do OSO, które zostały specjalnie dla nich wyznaczone, ponieważ występują one tam w szczególnie dużych ilościach, m.in. w pewnych okresach ich życia lub cyklu migracyjnego.
64. Wreszcie, konflikty między sprzecznymi celami można również odpowiednio rozstrzygać podczas ustalania celów ochrony i priorytetowych działań(34).
65. Logiczne jest zatem uwzględnienie zasadniczo – w ramach działań wynikających z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej – wszystkich zasługujących na ochronę gatunków ptaków, które występują w OSO oraz ich siedlisk, ale także ustalanie priorytetowych działań w przypadku ich ochrony.
e) Cele regulacji dotyczących ochrony
66. Taka wykładnia odpowiada celom art. 4 dyrektywy ptasiej.
67. Zgodnie z art. 4 ust. 1 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej środki ochrony mają na celu zapewnienie przetrwania i reprodukcji gatunków ptaków wymienionych w załączniku I w ich obszarze występowania. Ten obszar występowania nie jest ograniczony do OSO, które są najbardziej odpowiednie do ochrony poszczególnych gatunków, ale rozciąga się w szczególności na inne OSO, w których te gatunki występują.
68. Ten sam cel musi mieć zastosowanie do innych gatunków ptaków wędrownych, ponieważ zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy ptasiej państwa członkowskie powinny podjąć podobne środki w odniesieniu do tych gatunków.
69. W związku z tym zgodnie z art. 4 ust. 4 zdanie drugie dyrektywy ptasiej, który nadal ma zastosowanie, państwa członkowskie powinny dążyć do uniknięcia powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków siedlisk również poza OSO. W każdym razie nie wypełniłyby one tego zadania i nadrzędnego celu art. 4, gdyby w danym OSO pozwoliły bez szczególnych powodów na pogorszenie stanu siedlisk innych zasługujących na ochronę gatunków, dla których to OSO nie zostało wyznaczone.
70. Ponadto środki ochrony, które ignorują potrzeby ekologiczne innych gatunków zasługujących w OSO na ochronę, nie spełniałyby minimalnych wymogów zasad ostrożności i działania zapobiegawczego(35). Ewentualne ryzyko i znane zagrożenia dla tych gatunków byłyby bowiem akceptowane co do zasady i bez dalszego wyważenia. Zasady te należą jednak do podstawy polityki wysokiego poziomu ochrony, która jest prowadzona przez Unię w dziedzinie środowiska naturalnego zgodnie z art. 191 ust. 2 akapit pierwszy TFUE. Należy je zatem uwzględnić w szczególności przy dokonywaniu wykładni dyrektywy siedliskowej i dyrektywy ptasiej(36).
3. Wstępne wnioski
71. Artykuł 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej nakłada zatem na państwa członkowskie obowiązek ustalenia indywidualnych celów ochrony i środków ochronnych dla każdego OSO w odniesieniu do wszystkich występujących tam gatunków ptaków wymienionych w załączniku I oraz regularnie występujących gatunków ptaków wędrownych i ich siedlisk. Czyniąc to, państwa członkowskie muszą ustalić priorytetowe działania i w tych ramach mogą skoncentrować cele ochrony i środki ochronne na konkretnych gatunkach i ich siedliskach.
B. Pytanie drugie – Horyzontalne ustalenie środków ochrony, zachowania i odtworzenia dla wszystkich OSO
72. Drugie pytanie ma na celu wyjaśnienie znaczenia faktu, że greckie środki ochrony mają zastosowanie w równym stopniu do wszystkich OSO.
73. Taka sytuacja nie jest przewidziana w dyrektywie ptasiej. Powyższe rozważania wskazują raczej, że środki ochrony muszą być zasadniczo ukierunkowane na wymagania ekologiczne poszczególnych OSO. Jednak greckie środki są zindywidualizowane tylko w takim zakresie, w jakim mają przynieść korzyści gatunkom ptaków, które są decydujące dla wyznaczenia danego OSO. W pozostałym zakresie specyficzna sytuacja w danym OSO, a w szczególności potrzeby innych gatunków zasługujących na ochronę, nie są brane pod uwagę.
74. Jednak z powyższych rozważań wynika również, że co do zasady zarówno gatunki ptaków, dla których wyznaczono OSO, jak i inne gatunki ptaków zasługujące na ochronę, które tam występują, powinny być chronione. Tylko przy ustalaniu celów ochrony i środków ochronnych dla danych obszarów możliwe jest ustalenie priorytetowych działań i nadanie priorytetowego znaczenia określonym gatunkom i ich siedliskom. Zresztą tylko takie podejście jest zgodne z zasadami ostrożności i działania zapobiegawczego.
75. Jednak dopóki państwo członkowskie nie ustaliło celów ochrony i środków ochronnych dla konkretnego OSO, to nie ustaliło także jeszcze priorytetowych działań. Nie może również opracować tych priorytetowych działań dla całego terytorium kraju, ponieważ nie uwzględniałoby to w wystarczającym stopniu specyficznej sytuacji w poszczególnych OSO. Ilustruje to bardzo wyraźnie fakt, że przedmiotowe greckie regulacje ignorują potrzeby ekologiczne innych gatunków zasługujących na ochronę w danym OSO.
76. W związku z tym mające zastosowanie w równym stopniu do wszystkich OSO państwa członkowskiego środki ochrony, zachowania i odtworzenia, które per se nie mogą uzyskać wystarczającej hierarchii pierwszeństwa, muszą być stosowane zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej zarówno z korzyścią dla gatunków ptaków, dla których dany OSO został wyznaczony, jak i z korzyścią dla występujących tam innych gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do dyrektywy ptasiej oraz innych gatunków ptaków wędrownych regularnie tam występujących.
C. Pytanie trzecie – Ocena oddziaływania na środowisko
77. W trzecim pytaniu rada stanu zmierza do ustalenia, czy obowiązek uwzględnienia zarówno gatunków ptaków, dla których wyznaczono OSO, jak i innych gatunków ptaków zasługujących na ochronę, które tam występują, w ocenach oddziaływania na środowisko przedsięwzięć na podstawie dyrektywy OOŚ lub planów i przedsięwzięć na podstawie dyrektywy siedliskowej zmienia cokolwiek w zakresie obowiązku ochrony obu grup ptaków poprzez środki ochrony, zachowania i odtworzenia.
78. Odpowiedź na to pytanie wynika z przedmiotu odpowiednich regulacji: Podczas gdy oceny oddziaływania na środowisko muszą być przeprowadzane w odniesieniu do planów i przedsięwzięć, sporne środki ochrony, zachowania i odtworzenia, zgodnie z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, dotyczą przede wszystkim działań, które nie wymagają oceny oddziaływania na środowisko. Oba środki wzajemnie się uzupełniają, ale nie mogą wypełnić luk ewentualnie występujących w przypadku drugiego środka.
79. Obowiązek przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko przedsięwzięć na podstawie dyrektywy OOŚ i dyrektywy siedliskowej nie ma zatem znaczenia dla zakresu obowiązków wynikających z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej.
V. Wnioski
80. Proponuję zatem, aby Trybunał odpowiedział na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w następujący sposób:
1) Artykuł 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2009/147/WE w sprawie ochrony dzikiego ptactwa nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustalenia indywidualnych celów ochrony i środków ochronnych dla każdego specjalnego obszaru ochrony w odniesieniu do wszystkich występujących tam gatunków ptaków wymienionych w załączniku I oraz regularnie występujących gatunków ptaków wędrownych i ich siedlisk. Czyniąc to, państwa członkowskie muszą ustalić priorytetowe działania i w tych ramach mogą skoncentrować cele ochrony i środki ochronne na konkretnych gatunkach i ich siedliskach.
2) Środki ochrony, zachowania i odtworzenia mające zastosowanie w równym stopniu do wszystkich obszarów specjalnej ochrony państwa członkowskiego, którym samym w sobie nie może zostać nadane wystarczające priorytetowe znaczenie, muszą być stosowane zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2009/147 zarówno z korzyścią dla gatunków ptaków, dla których dany obszar specjalnej ochrony został wyznaczony, jak i z korzyścią dla występujących na tym obszarze innych gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do dyrektywy oraz innych gatunków ptaków wędrownych regularnie tam występujących.
3) Obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć na podstawie dyrektywy 2011/92/UE w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko oraz dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory nie ma znaczenia dla zakresu obowiązków wynikających z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2009/147.