WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 9 marca 2017 r.(1)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 – Europejski tytuł egzekucyjny dla roszczeń bezspornych – Wymagania dotyczące nadania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego – Pojęcie „sądu” – Notariusz, który wydał nakaz egzekucyjny w oparciu o „dokument autentyczny” – Dokument urzędowy
W sprawie C‑484/15
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Općinski sud u Novom Zagrebu – Stalna služba u Samoboru (sąd miasta stołecznego Novi Zagreb, w stałym ośrodku zamiejscowym w Samoborze, Chorwacja) postanowieniem z dnia 7 września 2015 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 11 września 2015 r., w postępowaniu:
Ibrica Zulfikarpašić
przeciwko
Slavenowi Gajerowi,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: M. Ilešič, prezes izby, A. Prechal, A. Rosas, C. Toader (sprawozdawca) i E. Jarašiūnas, sędziowie,
rzecznik generalny: Y. Bot,
sekretarz: M. Aleksejev, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 14 lipca 2016 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu rządu chorwackiego przez A. Metelko-Zgombić, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu hiszpańskiego przez V. Ester Casas, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez C. Cattabrigę, S. Ječmenicę oraz przez M. Wilderspina, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 8 września 2016 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozporządzenia (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.U. 2004, L 143, s. 15 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 19, t. 7, s. 38; sprostowanie Dz.U. 2007, L 174, s. 22).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Ibricą Zulfikarpašićem a Slavenem Gajerem w przedmiocie wniosku o nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego nakazowi egzekucyjnemu wydanemu w Chorwacji przez notariusza w oparciu o „dokument autentyczny”.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Zgodnie z motywami 3, 5, 7, 10, 12 i 18 rozporządzenia nr 805/2004:
„(3) Rada Europejska zebrana w Tampere w dniach 15 i 16 października 1999 r. uznała zasadę wzajemnego uznawania decyzji sądowych za kamień węgielny dla utworzenia prawdziwego obszaru sądowniczego.
[…]
(5) Pojęcie »roszczenia bezsporne« powinno obejmować wszystkie sytuacje, w których wierzyciel, przy możliwym do zweryfikowania niekwestionowaniu przez dłużnika rodzaju lub wysokości roszczenia pieniężnego, uzyskał decyzję [orzeczenie] sądu przeciwko dłużnikowi albo nadający się do wykonania dokument wymagający wyraźnej zgody dłużnika, np. ugodę sądową lub dokument urzędowy.
[…]
(7) Niniejsze rozporządzenie powinno stosować się do orzeczeń, ugód sądowych i dokumentów urzędowych w sprawie roszczeń bezspornych oraz decyzji wydanych na skutek zaskarżenia orzeczeń, ugód sądowych i dokumentów urzędowych, którym nadano zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego.
[…]
(10) W przypadku wydania przez sąd w państwie członkowskim orzeczenia dotyczącego roszczenia bezspornego pod nieobecność dłużnika w postępowaniu zniesienie w państwie członkowskim wykonania wszelkiej kontroli nierozerwalnie wiąże się i zależy od istnienia dostatecznej gwarancji przestrzegania prawa do obrony.
[…]
(12) Należy ustanowić minimalne standardy dla postępowań prowadzących do wydania orzeczenia, aby zapewnić, że dłużnik będzie poinformowany o toczącym się przeciwko niemu postępowaniu sądowemu, wymogach aktywnego uczestnictwa w postępowaniu w celu zakwestionowania roszczenia oraz o konsekwencjach wynikających z jego nieuczestnictwa, w odpowiednim czasie oraz w sposób umożliwiający mu zorganizowanie obrony.
[…]
(18) Wzajemne zaufanie do wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich uzasadnia przyjęcie przez sąd jednego z państw członkowskich, że zostały spełnione wszystkie warunki nadania orzeczeniu zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego umożliwiające wykonanie tego orzeczenia we wszystkich pozostałych państwach członkowskich bez dokonywania kontroli sądowej prawidłowego zastosowania minimalnych standardów proceduralnych w państwie członkowskim, w którym orzeczenie ma zostać wykonane”.
4 Artykuł 1 omawianego rozporządzenia przewiduje:
„Celem niniejszego rozporządzenia jest utworzenie europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, aby umożliwić, poprzez ustanowienie minimalnych standardów, swobodny przepływ orzeczeń, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych na obszarze wszystkich państw członkowskich, bez potrzeby wszczynania jakichkolwiek postępowań pośrednich w państwie członkowskim wykonania przed uznaniem i wykonaniem”.
5 Artykuł 3 ust. 1 tego rozporządzenia brzmi następująco:
„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do orzeczeń, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych dotyczących roszczeń bezspornych.
Roszczenie uznaje się za bezsporne, jeżeli:
a) dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego [uznał je] poprzez uznanie [wyrażając zaakceptowanie] lub w drodze ugody zatwierdzonej przez sąd lub zawartej przed sądem w toku postępowania; lub
b) dłużnik nigdy nie wniósł przeciwko niemu sprzeciwu, zgodnie ze stosownymi wymogami proceduralnymi wynikającymi z prawa państwa członkowskiego wydania, w toku postępowania sądowego; lub
c) dłużnik nie stawił się ani nie był reprezentowany na rozprawie sądowej dotyczącej tego roszczenia, po początkowym zakwestionowaniu roszczenia w toku postępowania sądowego, pod warunkiem że takie zachowanie traktuje się jako milczące uznanie roszczenia lub uznanie faktów przedstawianych przez wierzyciela na mocy prawa państwa członkowskiego wydania; lub
d) dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego [wyraźnie uznał je] w dokumencie urzędowym”.
6 Artykuł 4 rozporządzenia nr 805/2004 przewiduje:
„Do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje:
1) »orzeczenie«: każde orzeczenie wydane przez sąd lub trybunał państwa członkowskiego, bez względu na nazwę, jaką takie orzeczenie jest określane, w tym wyrok, nakaz, postanowienie lub nakaz egzekucyjny, a także ustalenie kosztów lub wydatków przez urzędnika sądowego;
2) »roszczenie«: roszczenie o zapłatę konkretnej kwoty pieniężnej, która stała się wymagalna lub dla której termin wymagalności został określony w orzeczeniu, ugodzie sądowej lub dokumencie urzędowym;
3) »dokument urzędowy«:
a) dokument, który został formalnie sporządzony lub zarejestrowany jako dokument urzędowy i którego autentyczność:
(i) odnosi się do podpisu i treści dokumentu; oraz
(ii) została stwierdzona przez władzę publiczną lub inną władzę upoważnioną do tego celu przez państwo członkowskie, w którym wydano dany dokument;
lub
b) porozumienie odnoszące się do zobowiązań alimentacyjnych zawarte z władzami administracyjnymi lub przez nie poświadczone;
[…]
6) »sąd wydania«: sąd lub trybunał, który prowadził postępowanie w momencie spełnienia warunków określonych w art. 3 ust. 1 lit. a), b) lub c);
7) w Szwecji, w uproszczonym postępowaniu dotyczącym nakazów zapłaty (betalningsföreläggande), wyrażenie »sąd« obejmuje również szwedzkie służby egzekucyjne (kronofogdemyndighet)”.
7 Artykuł 5 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zniesienie exequatur”, przewiduje:
„Orzeczenie, któremu nadane zostało zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego w państwie członkowskim wydania, jest uznawane i wykonywane w innych państwach członkowskich bez potrzeby stwierdzania wykonalności i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu”.
8 Rozdział III rozporządzenia nr 805/2004, obejmujący art. 12–19, definiuje minimalne standardy dla procedur dotyczących roszczeń bezspornych, w szczególności w odniesieniu do doręczania dłużnikowi dokumentu wszczynającego postępowanie lub równoważnego dokumentu.
9 Artykuł 12 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres stosowania minimalnych standardów”, przewiduje:
„1. Orzeczeniu w sprawie roszczenia, które jest bezsporne w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) lub c), może być nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego jedynie wówczas, gdy postępowanie sądowe w państwie członkowskim wydania spełniało wymagania proceduralne określone w niniejszym rozdziale.
2. Takie same wymagania mają zastosowanie do wydania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego lub nowego zaświadczenia zastępującego poprzednie w rozumieniu art. 6 ust. 3 dla decyzji wydanej na skutek zaskarżenia orzeczenia, jeżeli w momencie wydania tej decyzji spełnione są warunki określone w art. 3 ust. 1 lit. b) lub c)”.
10 Artykuł 16 owego rozporządzenia, zatytułowany „Należyte poinformowanie dłużnika o roszczeniu”, stanowi:
„W celu zapewnienia należytego poinformowania dłużnika o roszczeniu dokument wszczynający postępowanie lub równoważny dokument musi zawierać:
a) nazwiska i adresy stron;
b) kwotę roszczenia;
c) jeżeli żądane są odsetki od roszczenia, stopę procentową oraz okres, za jaki odsetki są żądane, chyba że odsetki ustawowe są doliczane automatycznie do kwoty głównej zgodnie z prawem państwa członkowskiego wydania;
d) określenie podstawy roszczenia”.
11 Artykuł 25 ust. 1 tego samego rozporządzenia dotyczący nadawania zaświadczenia dokumentom urzędowym stanowi:
„Dokumentowi urzędowemu dotyczącemu roszczenia w rozumieniu art. 4 ust. 2, który podlega wykonaniu w jednym państwie członkowskim, na wniosek złożony do organu wyznaczonego przez państwo członkowskie wydania, nadaje się zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego, przy użyciu standardowego formularza przedstawionego w załączniku III”.
12 Artykuł 30 ust. 1 lit. c) rzeczonego rozporządzenia przewiduje spoczywający na państwach członkowskich obowiązek powiadomienia Komisji Europejskiej o „liście organów, o których mowa w art. 25 i o wszelkich jej późniejszych modyfikacjach”.
13 Stosownie do art. 30 ust. 1 lit. c) Republika Chorwacji notyfikowała następującą listę organów:
„Właściwe sądy, organy administracji, notariusze, osoby fizyczne lub prawne powiązane z organami publicznymi i zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami prawa krajowego upoważnione do wydawania aktów nadających się do egzekucji względnie tytułów egzekucyjnych dla roszczeń bezspornych”.
Prawo chorwackie
14 Artykuł 31 Ovršni zakon (ustawy o egzekucji, Narodne novine, nr. 112/12, 25/13 i 93/14) przewiduje:
„1. Zgodnie z niniejszą ustawą dokumentem autentycznym jest faktura, […], wyciąg z ksiąg rachunkowych, uwierzytelniony dokument prywatny oraz wszelki dokument uznany za urzędowy zgodnie z przepisami szczególnymi. Wyliczenie odsetek uznawane jest również za fakturę.
2. Dokument autentyczny nadaje się do wykonania w drodze egzekucji, jeżeli figurują na nim dane wierzyciela i dłużnika, jak również przedmiot, charakter, zakres i data wymagalności zobowiązania pieniężnego.
3. Faktura przedstawiona do zapłaty osobie fizycznej nieprowadzącej działalności podlegającej rejestracji, oprócz informacji wyszczególnionych w ust. 2 niniejszego artykułu, powinna zawierać informację dla dłużnika, że w przypadku niewykonania wymagalnego zobowiązania pieniężnego, wierzyciel może, na podstawie dokumentu autentycznego, zażądać egzekucji.
[…]”.
15 Artykuł 278 owej ustawy brzmi następująco:
„Notariusze rozstrzygają w przedmiocie wniosków o przeprowadzenie egzekucji na podstawie dokumentu autentycznego zgodnie z przepisami wyżej wymienionej ustawy”.
16 Artykuł 281 ust. 1 owej ustawy ustanawia przesłanki wydania przez notariusza nakazu egzekucyjnego na podstawie dokumentu autentycznego, podczas gdy ust. 2–8 owego artykułu dotyczą postępowania na wypadek niewydania przez notariusza takiego nakazu.
17 Artykuł 282 tej samej ustawy przewiduje środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu od wydanego przez notariusza nakazu egzekucyjnego i opisuje postępowanie mające za przedmiot rozpatrzenie owego środka.
18 Artykuł 283 ust. 1 ustawy o egzekucji stanowi, że na wniosek wnioskodawcy notariusz nadaje wydanemu przez siebie nakazowi klauzulę wykonalności, jeśli w terminie ośmiu dni po upływie terminu na wniesienie sprzeciwu sprzeciw ów nie został wniesiony.
19 Artykuł 356 rzeczonej ustawy stanowi:
„Przepisy niniejszego tytułu wpisują się w postępowanie w sprawie nadania zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych zgodnie z rozporządzeniem [nr 805/2004] i ustanawiają postępowanie egzekucyjne dla europejskiego tytułu egzekucyjnego”.
20 Artykuł 357 wspomnianej ustawy przewiduje:
„W Republice Chorwacji nadawanie
[…]
– zaświadczeń o wykonalności innych dokumentów urzędowych nadających się do egzekucji w Republice Chorwacji zgodnie z art. 25 ust. 1 rozporządzenia [nr 805/2004]
[…]
należy do kompetencji sądów, organów administracji, notariuszy lub osób fizycznych lub prawnych powiązanych z organami publicznymi i upoważnionych do wydawania odpisów wydanych przez sądy krajowe i dotyczących roszczeń bezspornych europejskich tytułów egzekucyjnych”.
21 Zgodnie z brzmieniem art. 358 tej samej ustawy:
„1. Zaświadczenia w rozumieniu art. 9 ust. 1, art. 24 ust. 1 i art. 25 ust. 1 oraz art. 6 ust. 3 rozporządzenia są nadawane bez uprzedniego wysłuchania dłużnika.
2. Organ, względnie osoba nadająca zaświadczenie, jest zobowiązany do wydania dłużnikowi odpisu z urzędu.
[…]
4. Jeżeli notariusz stwierdzi, że przesłanki nadania zaświadczenia w rozumieniu ust. 1 nie są spełnione, przekazuje wniosek o nadanie zaświadczenia wraz z kopią dokumentów lub odpowiednimi dokumentami sądowi rejonowemu właściwemu dla siedziby jego kancelarii, aby sąd ten orzekł w przedmiocie wniosku. Notariusz musi podać przyczyny, dla których uważa, że nie są spełnione przesłanki niezbędne do uwzględnienia wniosku zainteresowanego”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
22 Ibrica Zulfikarpašić zawarł w ramach wykonywania zawodu adwokata umowę o udzielenie pomocy prawnej i zastępstwo prawne z klientem, S. Gajerem, który nie zapłacił wystawionej faktury.
23 Ibrica Zulfikarpašić wystąpił w oparciu o tę fakturę, uznawaną zgodnie z ustawą o egzekucji za „dokument autentyczny”, z wnioskiem o wszczęcie egzekucji wobec S. Gajera. W dniu 12 lutego 2014 r. notariusz wydał nakaz egzekucyjny, który – wobec braku sprzeciwu dłużnika – stał się prawomocny.
24 W dniu 13 listopada 2014 r. I. Zulfikarpašić złożył do notariusza wniosek o nadanie temu nakazowi egzekucyjnemu zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego.
25 Ów notariusz stwierdził jednak, że przesłanki nadania wnioskowanego zaświadczenia nie zostały spełnione. Podniósł on, że zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 805/2004 roszczenie musi być uważane za bezsporne. Za bezsporne uważa się jednak, po pierwsze, zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. a)–c) tylko roszczenia, które były przedmiotem postępowania sądowego i, po drugie, zgodnie z owym art. 3 ust. 1 lit. d) roszczenia wyraźnie uznane w dokumencie urzędowym, który to dokument – zgodnie z sensem przepisu – powinien obejmować dokument sporządzony przez notariusza, taki jak nakaz egzekucyjny wydany na podstawie „dokumentu autentycznego”. Tego rodzaju nakaz egzekucyjny nie spełnia jednak zdaniem notariusza wymogu wyraźnego uznania roszczenia przez dłużnika.
26 Notariusz powołuje się również na to, że art. 4 ust. 7 rozporządzenia nr 805/2004 jedynie w odniesieniu do Szwecji stanowi, że w uproszczonym postępowaniu dotyczącym nakazów zapłaty wyrażenie „sąd” obejmuje również szwedzkie służby egzekucyjne. Ani ten, ani żaden inny przepis rozporządzenia czy też innych aktów prawa Unii nie stawia notariusza w Republice Chorwacji w kontekście postępowań egzekucyjnych na równi z „sądem”.
27 W związku z tym ów notariusz przekazał, zgodnie z art. 358 ust. 4 ustawy o egzekucji, sprawę Općinski sud u Novom Zagrebu, Stalna služba u Samoboru (sądowi miasta stołecznego Novi Zagreb, w stałym ośrodku zamiejscowym w Samoborze, Chorwacja), aby sąd ten wydał rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku I. Zulfikarpašića o nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego.
28 W tych okolicznościach Općinski sud u Novom Zagrebu, Stalna služba u Samoboru (sąd miasta stołecznego Novi Zagreb, w stałym ośrodku zamiejscowym w Samoborze) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy przepisy chorwackiej ustawy o egzekucji dotyczące europejskiego tytułu egzekucyjnego są zgodne z rozporządzeniem nr 805/2004, a w szczególności, czy w Chorwacji, w postępowaniu dotyczącym wydania nakazu egzekucyjnego na podstawie dokumentu autentycznego, pojęcie »sądu« […] obejmuje również notariuszy? Czy notariusze mogą nadawać zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego prawomocnym i podlegającym wykonaniu w drodze egzekucji nakazom egzekucyjnym wydanym przez nich na podstawie dokumentu autentycznego, gdy od danego nakazu nie został wniesiony sprzeciw? W przypadku odpowiedzi przeczącej – czy sąd może nadawać zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego nakazom egzekucyjnym wydanym przez notariusza na podstawie dokumentu autentycznego, gdy nakazy te dotyczą zasadniczo roszczenia bezspornego? Jakiego w takim przypadku należałoby użyć formularza?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
29 Przedstawione pytanie składa się z trzech części.
W przedmiocie części pierwszej pytania
30 Za pomocą pierwszej części swojego pytania sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy rozporządzenie nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że w Chorwacji notariusze wykonujący kompetencje przyznane im przez prawo krajowe w ramach postępowań egzekucyjnych prowadzonych na podstawie „dokumentów autentycznych” są objęci zakresem znaczeniowym pojęcia „sądu” w rozumieniu rzeczonego rozporządzenia.
31 Rządy chorwacki i hiszpański uważają, że na pytanie to należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Pojęcia „sądu” i „postępowania sądowego” w rozumieniu rozporządzenia nr 805/2004 obejmuje ich zdaniem nie tylko sądy jako takie, lecz również ogólnie wszelkie organy sprawujące funkcję co do istoty sądową, co ich zdaniem ma miejsce w rozpatrywanej sprawie. Ze swojej strony Komisja uważa, że na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć przecząco.
32 Tytułem wstępu należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału zarówno względy jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasada równości wskazują na to, że treści przepisu prawa Unii, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich, dla określenia jego znaczenia i zakresu należy zwykle nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię, którą należy ustalić, uwzględniając kontekst przepisu i cel danego uregulowania (zob. wyrok z dnia 13 października 2016 r., Mikołajczyk, C‑294/15, EU:C:2016:772, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).
33 Jeżeli chodzi o systematykę rozporządzenia nr 805/2004, należy zauważyć, że mimo iż wielokrotnie odwołuje się on do pojęcia „sądu” i „postępowania sądowego”, nie precyzuje on elementów konstytutywnych przywołanych pojęć. Artykuł 4 pkt 6 rozporządzenia definiuje bowiem „sąd wydania” jako „sąd lub trybunał, który prowadził postępowanie w momencie spełnienia warunków określonych w art. 3 ust. 1 lit. a), b) lub c)”. Artykuł 4 pkt 1 rzeczonego rozporządzenia definiuje pojęcie „orzeczenia” jako każde orzeczenie wydane przez sąd lub trybunał państwa członkowskiego.
34 Artykuł 4 pkt 7 tego samego rozporządzenia przewiduje, że w Szwecji, w uproszczonym postępowaniu dotyczącym nakazów zapłaty (betalningsföreläggande), wyrażenie „sąd” obejmuje również szwedzkie służby egzekucyjne (kronofogdemyndighet). Jako że przepis ten dotyczy właśnie organu, który przywołuje, chorwaccy notariusze nie są objęci jego zakresem.
35 Należy ponadto stwierdzić, że w odróżnieniu na przykład od rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.U. 2012, L 201, s. 107), którego art. 3 ust. 2 precyzuje, że termin „sąd” oznacza nie tylko organy sądowe i wszystkie inne organy właściwe w sprawach spadkowych, które wykonują funkcje sądowe i spełniają warunki wymienione w przywołanym przepisie, rozporządzenie nr 805/2004 nie zawiera żadnego przepisu o charakterze ogólnym o podobnym skutku.
36 Stwierdzenie to znajduje dodatkowe oparcie w orzecznictwie dotyczącym rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1), zgodnie z którym art. 3 przywołanego rozporządzenia, który przewiduje, że termin „sąd” obejmuje szwedzką służbę komorniczą oraz węgierskich notariuszy, nie obejmuje notariuszy chorwackich (zob. podobnie wyrok z dnia dzisiejszego [9 marca 2017 r.], Pula Parking, C‑551/15, pkt 46).
37 Należy zatem, jak przypomniano w pkt 32 niniejszego wyroku, zbadać pojęcia „sądu” i „postępowania sądowego” w świetle celów, do których osiągnięcia dąży rozporządzenie nr 805/2004, o którego wykładnię wnosi sąd odsyłający w rozpatrywanej sprawie.
38 W kwestii tej należy zauważyć, że z brzmienia art. 1 rzeczonego rozporządzenia wynika, że celem owego rozporządzenia jest zapewnienie w odniesieniu do roszczeń bezspornych swobodnego przepływu orzeczeń we wszystkich państwach członkowskich, bez potrzeby wszczynania jakichkolwiek postępowań pośrednich w państwie członkowskim wykonania przed uznaniem i wykonaniem.
39 Zgodnie z motywem 10 rzeczonego rozporządzenia cel ten nie może jednak być realizowany poprzez osłabienie, w jakikolwiek sposób, prawa do obrony (zob. analogicznie wyrok z dnia 14 grudnia 2006 r., ASML, C‑283/05, EU:C:2006:787, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).
40 Ponadto z motywu 3 rozporządzenia nr 805/2004 wynika, że zasada wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych jest podstawą dla stworzenia prawdziwego europejskiego obszaru sądowniczego. Owa zasada jest oparta między innymi na wzajemnym zaufaniu do wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich, do czego nawiązuje motyw 18 rzeczonego rozporządzenia.
41 Zasada wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi ma bowiem w prawie Unii fundamentalne znaczenie, gdyż umożliwia utworzenie i utrzymywanie przestrzeni bez granic wewnętrznych w oparciu o wysoki stopień zaufania, który musi istnieć pomiędzy państwami członkowskimi (wyrok z dnia 5 kwietnia 2016 r., Aranyosi i Căldăraru, C‑404/15 i C‑659/15 PPU, EU:C:2016:198, pkt 78).
42 Zasada ta znajduje swój konkretny wyraz, zgodnie z art. 5 rozporządzenia nr 805/2004, w postaci uznawania i wykonywania w innych państwach członkowskich orzeczeń, którym przez sąd wydania zostało nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego.
43 Utrzymanie owej zasady wzajemnego zaufania w kontekście swobodnego przepływu orzeczeń przywołanego w pkt 38 i 39 niniejszego wyroku wymaga dokonania ścisłej wykładni elementów definiujących pojęcie „sądu” w rozumieniu rzeczonego rozporządzenia, by umożliwić organom krajowym zidentyfikowanie orzeczeń wydanych przez sądy innych państw członkowskich. Poszanowanie zasady wzajemnego zaufania w ramach sprawowania wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich Unii – domyślnie stanowiącego bazę dla stosowania owego rozporządzenia – zakłada mianowicie, w szczególności, że orzeczenia, o których wykonanie wnioskowano w innym państwie członkowskim, zostały wydane w ramach postępowania sądowego gwarantującego niezależność i bezstronność oraz poszanowanie zasady kontradyktoryjności.
44 W rozpatrywanej sprawie należy przypomnieć, że zgodnie z przepisami ustawy o egzekucji w Chorwacji notariusze są właściwi w przedmiocie wydawania nakazu egzekucyjnego w odpowiedzi na wniosek o wszczęcie egzekucji na podstawie „dokumentu autentycznego”. Po doręczeniu nakazu pozwanemu może on wnieść sprzeciw. Notariusz, do którego wpłynie dopuszczalny sprzeciw, uzasadniony i złożony w wyznaczonym terminie, od wydanego przez tego notariusza nakazu, przekazuje akta sprawy właściwemu sądowi, który rozstrzyga w przedmiocie sprzeciwu.
45 Z przywołanych przepisów wynika, że nakaz egzekucyjny wydany przez notariusza na podstawie „dokumentu autentycznego” zostaje doręczony dłużnikowi dopiero po jego wydaniu, przy czym wniosek, który wpłynął do notariusza, nie jest dłużnikowi komunikowany.
46 O ile prawdą jest, że dłużnik ma możliwość wniesienia sprzeciwu od wydanego przez notariusza nakazu egzekucyjnego, a ponadto wydaje się, że notariusz wykonuje kompetencje powierzone mu w ramach postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie „dokumentu autentycznego” pod kontrolą sądu, któremu notariusz przekazuje do rozpatrzenia ewentualne sprzeciwy, o tyle jednak badanie przez notariuszy w Chorwacji wniosków o wydanie nakazu egzekucyjnego na żądanej podstawie nie ma charakteru kontradyktoryjnego.
47 Zgodnie z art. 12 rozporządzenia nr 805/2004 orzeczeniu w sprawie roszczenia, które jest bezsporne w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. b) lub c), może być nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego jedynie wówczas, gdy postępowanie sądowe w państwie członkowskim wydania spełniało wymagania proceduralne określone w rozdziale III przywołanego rozporządzenia.
48 Artykuł 16 rzeczonego rozporządzenia, czytany w świetle motywu 12 przewiduje „należyte” poinformowanie dłużnika w celu umożliwienia mu zorganizowania obrony oraz zagwarantowania kontradyktoryjnego charakteru postępowania prowadzącego do wydania tytułu egzekucyjnego, któremu może zostać nadane zaświadczenie. Te minimalne standardy wskazują na wolę prawodawcy Unii związaną z czuwaniem nad tym, by postępowania prowadzące do wydania orzeczeń dotyczących roszczeń bezspornych gwarantowały w dostatecznym stopniu poszanowanie prawa do obrony (zob. podobnie wyrok z dnia 16 czerwca 2016 r., Pebros Servizi, C‑511/14, EU:C:2016:448, pkt 44).
49 Tymczasem postępowanie krajowe w przedmiocie wydania nakazu egzekucyjnego, któremu nie towarzyszy doręczenie pisma wszczynającego postępowanie, czy też równoważnego, ani poinformowanie dłużnika w tymże piśmie o roszczeniu, prowadzące do tego, że dłużnik poweźmie wiedzę o dochodzonym roszczeniu dopiero w chwili doręczenia mu nakazu egzekucyjnego, nie może zostać uznane za kontradyktoryjne.
50 W świetle powyższych rozważań na pierwszą część pytania należy odpowiedzieć, że rozporządzenie nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że notariusze wykonujący w Chorwacji kompetencje przyznane im przez prawo krajowe w ramach postępowań egzekucyjnych prowadzonych na podstawie „dokumentów autentycznych” nie są objęci zakresem znaczeniowym pojęcia „sądu” w rozumieniu rzeczonego rozporządzenia.
W przedmiocie części drugiej i trzeciej pytania
51 Za pomocą drugiej i trzeciej części pytania, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, po pierwsze, czy rozporządzenie nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że wydanemu przez notariusza w Chorwacji na podstawie „dokumentu autentycznego” nakazowi egzekucyjnemu, od którego nie został wniesiony sprzeciw, może zostać nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego i, po drugie, czy rzeczone rozporządzenie należy interpretować w ten sposób, że kompetencja do nadania tego rodzaju zaświadczenia należy do notariuszy, czy też w ten sposób, że należy ona do sądów krajowych.
52 Artykuł 3 rzeczonego rozporządzenia, zatytułowany „Tytuły egzekucyjne, którym mają być nadane zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego”, definiuje warunki, w których roszczenie uznaje się za bezsporne, rozróżniając pomiędzy hipotezami przedstawionymi w ust. 1 lit. a)–c) i dotyczącymi roszczeń stwierdzonych w ramach postępowania sądowego a hipotezą przedstawioną w ust. 1 lit. d) i dotyczącą roszczeń wyraźnie uznanych przez dłużnika w dokumencie urzędowym.
53 O ile z odpowiedzi na pierwszą część pytania wynika, że wydany przez notariusza w Chorwacji na podstawie „dokumentu autentycznego” nakaz egzekucyjny nie może zostać zaklasyfikowany jako orzeczenie, ponieważ ów organ krajowy nie ma przymiotu sądu i w związku z tym nie można uznać, że ów nakaz jest wydawany w ramach postępowania sądowego, pozostaje zbadać, czy taki nakaz może zostać uznany za dokument urzędowy dotyczący bezspornego roszczenia w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. d) rozporządzenia nr 805/2004.
54 W tej kwestii art. 4 pkt 3 rzeczonego rozporządzenia definiuje dokument urzędowy jako dokument, który został formalnie sporządzony lub zarejestrowany jako dokument urzędowy i którego autentyczność, dotycząca podpisu i treści dokumentu, została stwierdzona przez władzę publiczną lub inną władzę upoważnioną do tego celu przez państwo członkowskie, w którym wydano dany dokument, względnie jako porozumienie odnoszące się do zobowiązań alimentacyjnych zawarte z władzami administracyjnymi lub przez nie poświadczone.
55 Należy stwierdzić, że mimo iż w chorwackim porządku prawnym notariusze są upoważnieni do wydawania dokumentów urzędowych, roszczenie stwierdzone w nakazie egzekucyjnym przyjętym na podstawie „dokumentu autentycznego” nie ma charakteru bezspornego.
56 Zgodnie z motywem 5 rozporządzenia nr 805/2004 art. 3 ust. 1 lit. d) rzeczonego rozporządzenia przewiduje bowiem, że nadanie zaświadczenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dokumentowi urzędowemu jest możliwe tylko wtedy, gdy w dokumencie tym dłużnik wyraźnie uznał roszczenie.
57 W postępowaniu głównym notariusz wydał jednak nakaz egzekucyjny na podstawie „dokumentu autentycznego”, mianowicie faktury wystawionej przez I. Zulfikarpašicia z tytułu umowy o udzielenie pomocy prawnej i zastępstwo prawne, która to faktura została sporządzona jednostronnie przed adwokata. Z treści owego nakazu egzekucyjnego nie wynika, by dłużnik uznał roszczenie.
58 Ponadto brak sprzeciwu ze strony dłużnika nie może być utożsamiany z wyraźnym uznaniem roszczenia w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. d) rozporządzenia nr 805/2004, ponieważ uznanie to musi figurować w dokumencie urzędowym, któremu ma zostać nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego.
59 W świetle powyższych rozważań na drugą i trzecią część pytania należy odpowiedzieć, że rozporządzenie nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że wydanemu przez notariusza w Chorwacji na podstawie „dokumentu autentycznego” nakazowi egzekucyjnemu, od którego nie został wniesiony sprzeciw, nie może zostać nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego, o ile nie dotyczy on roszczenia bezspornego w rozumieniu art. 3 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia.
W przedmiocie kosztów
60 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
1) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 805/2004 z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia europejskiego tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych należy interpretować w ten sposób, że notariusze wykonujący w Chorwacji kompetencje przyznane im przez prawo krajowe w ramach postępowań egzekucyjnych prowadzonych na podstawie „dokumentów autentycznych” nie są objęci zakresem znaczeniowym pojęcia „sądu” w rozumieniu rzeczonego rozporządzenia.
2) Rozporządzenie nr 805/2004 należy interpretować w ten sposób, że wydanemu przez notariusza w Chorwacji na podstawie „dokumentu autentycznego” nakazowi egzekucyjnemu, od którego nie został wniesiony sprzeciw, nie może zostać nadane zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego, o ile nie dotyczy on roszczenia bezspornego w rozumieniu art. 3 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia.
Podpisy