POSTANOWIENIE TRYBUNAŁU (siódma izba)
z dnia 21 czerwca 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 53 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem – Artykuł 267 TFUE – Pojęcie „sądu” – Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego (Polska) – Odesłanie prejudycjalne skierowane przez skład orzekający nieposiadający statusu niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy – Oczywista niedopuszczalność
W sprawie C‑810/23
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sąd Najwyższy (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych) (Polska) postanowieniem z dnia 16 listopada 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 28 grudnia 2023 r., w postępowaniu:
Prokurator Generalny
przy udziale:
Kancelarii B. sp. z o.o. sp. k.,
R.G.,
TRYBUNAŁ (siódma izba),
w składzie: F. Biltgen, prezes izby, A. Prechal (sprawozdawczyni), prezes drugiej izby, pełniąca obowiązki sędziego siódmej izby, i N. Wahl, sędzia,
rzecznik generalny: A. Rantos,
sekretarz: A. Calot Escobar,
postanowiwszy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem, zgodnie z art. 53 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem,
wydaje następujące
Postanowienie
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29) oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66; sprostowania: Dz.U. 2009, L 207, s. 14; Dz.U. 2010, L 199, s. 40; Dz.U. 2011, L 234, s. 46; Dz.U. 2015, L 36, s. 15).
2 Wniosek ten został złożony w ramach skargi nadzwyczajnej wniesionej przez Prokuratora Generalnego (Polska) od prawomocnego nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Toruniu, którym sąd ten nakazał R.G. zapłatę na rzecz Kancelarii B. sp. z o.o. sp.k. (zwanej dalej „Kancelarią”) kwoty z weksla stanowiącego zabezpieczenie kredytu konsumenckiego.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 93/13
3 Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 93/13 przewiduje:
„Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą a konsumentem”.
4 Artykuł 3 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:
„Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.
5 Zgodnie z art. 6 ust. 1 rzeczonej dyrektywy:
„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
6 Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 przewiduje:
„Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami”.
Dyrektywa 2008/48
7 Artykuł 17 ust. 1 dyrektywy 2008/48, zatytułowany „Przeniesienie praw”, stanowi:
„W przypadku gdy prawa kredytodawcy wynikające z umowy o kredyt lub sama umowa zostają przeniesione na stronę trzecią, konsument ma prawo powoływać się wobec cesjonariusza na wszelkie uprawnienia, jakie przysługiwały mu względem pierwotnego kredytodawcy, włącznie z potrąceniem wzajemnych roszczeń, jeżeli jest ono dopuszczalne w danym państwie członkowskim”.
Prawo polskie
Ustawa – Prawo wekslowe
8 Zgodnie z art. 103 ustawy – Prawo wekslowe z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz.U. z 1936 r., nr 37, poz. 282, tekst jednolity Dz.U. z 2022 r., poz. 282):
„Do wekslu własnego stosuje się przepisy o wekslu trasowanym, o ile z istotą wekslu własnego nie zostają w sprzeczności i dotyczą:
indosu (art. 11–20);
[…].
Również stosuje się do wekslu własnego przepisy o […] wekslu in blanco (art. 10).
[…]”.
9 Artykuł 10 tej ustawy stanowi:
„Jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa”.
10 Artykuł 11 tej ustawy stanowi:
„Weksel można przenieść przez indos, chociażby nie był wystawiony wyraźnie na zlecenie.
Jeżeli wystawca umieścił w wekslu wyrazy »nie na zlecenie« lub inne zastrzeżenie równoznaczne, można przenieść weksel tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu.
[…]”.
11 Artykuł 17 tej ustawy przewiduje:
„Osoby, przeciw którym dochodzi się praw z wekslu, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami, opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi, chyba że posiadacz, nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłużnika”.
Ustawa o kredycie konsumenckim
12 W brzmieniu obowiązującym w dniu, w którym został wydany nakaz zapłaty będący przedmiotem skargi nadzwyczajnej rozstrzyganej w postępowaniu głównym, ustawa o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r. (Dz.U. z 2011 r., nr 126, poz. 715, tekst jednolity Dz.U. z 2014 r., poz. 1947) przewidywała w art. 41 ust. 1 i 2:
„1. Weksel lub czek konsumenta wręczony kredytodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki powinien zawierać klauzulę »nie na zlecenie« lub inną równoznaczną.
2. W razie przyjęcia przez kredytodawcę weksla lub czeku niezawierającego klauzuli »nie na zlecenie« i przeniesienia takiego weksla lub czeku na inną osobę, kredytodawca jest zobowiązany do naprawienia poniesionej przez konsumenta szkody przez zapłatę weksla lub czeku”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
13 W dniu 11 września 2015 r. Sąd Rejonowy w Toruniu wydał nakaz zapłaty, zgodnie z którym R.G. miał zapłacić na rzecz Kancelarii kwotę 50 000 PLN (złotych polskich) wraz z ustawowymi odsetkami z tytułu weksla własnego wystawionego in blanco przez R.G. i przeniesionego przez indos na Kancelarię (zwany dalej „spornym nakazem”). Nakaz ten stał się prawomocny.
14 Prokurator Generalny wniósł skargę nadzwyczajną od spornego nakazu, podnosząc zasadniczo, że w chwili wydania tego nakazu Sąd Rejonowy w Toruniu niezgodnie z prawem zaniechał zbadania ewentualnego nieuczciwego charakteru niektórych postanowień umowy pożyczki, na podstawie której wystawiono odnośny weksel.
15 Sąd Najwyższy (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych) (Polska), rozstrzygający tę skargę nadzwyczajną, będący organem odsyłającym, zauważa, że zgodnie z przepisami prawa krajowego mającymi zastosowanie w chwili wydania spornego nakazu osoby, przeciw którym dochodzi się praw z weksla, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami, opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi, chyba że posiadacz, nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłużnika. Ponadto, jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym między stronami porozumieniem, nie można wobec posiadacza powołać się na tę okoliczność, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Wreszcie, chociaż z tych przepisów krajowych wynika, że weksel wręczony przedsiębiorcy w celu zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z umowy zawartej z konsumentem powinien zawierać zastrzeżenie „nie na zlecenie”, przepisy te przewidywały również, że jeżeli przedsiębiorca przyjmuje weksel, który nie zawiera takiego zastrzeżenia, i przenosi go na inną osobę, jest on zobowiązany do naprawienia poniesionej przez wystawcę weksla szkody przez zapłatę weksla.
16 W tych okolicznościach Sąd Najwyższy (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy przepisy [dyrektywy 93/13], zwłaszcza jej art. 1 ust. 1, art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1, oraz przepisy [dyrektywy 2008/48], zwłaszcza jej art. 17 ust. 1, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie stosowaniu przepisów prawa krajowego umożliwiającym zbycie weksla wystawionego przez konsumenta i pozostawiającym konsumentowi – w razie dokonania zbycia – jedynie możliwość dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej od przedsiębiorcy?
2) Czy wskazane w pytaniu pierwszym przepisy należy interpretować w ten sposób, że sąd ma obowiązek zbadania z urzędu, czy postanowienia umowy kredytu konsumenckiego, zabezpieczonego wekslem, nie zawierają nieuczciwych warunków umownych w sytuacji, gdy powodem jest nabywca weksla, który opiera swoje roszczenie wyłącznie na stosunku wekslowym?”.
W przedmiocie dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
17 Zgodnie z art. 53 § 2 regulaminu postępowania, jeżeli wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest oczywiście niedopuszczalny, Trybunał, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, może w każdej chwili wydać postanowienie z uzasadnieniem, bez dalszych czynności procesowych.
18 Przepis ten należy zastosować w niniejszej sprawie.
19 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy ustalaniu, czy organ występujący z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym ma charakter „sądu” w rozumieniu art. 267 TFUE, co stanowi wyłącznie kwestię prawa Unii, a w rezultacie przy dokonywaniu oceny, czy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny, Trybunał bierze pod uwagę całokształt okoliczności, takich jak ustanowienie organu na podstawie ustawy, jego stały charakter, obligatoryjny charakter jego jurysdykcji, kontradyktoryjność postępowania, stosowanie przez organ przepisów prawa oraz jego niezawisłość [wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., Krajowa Rada Sądownictwa (Dalsze zajmowanie stanowiska sędziego), C‑718/21, zwany dalej „wyrokiem Krajowa Rada Sądownictwa”, EU:C:2023:1015, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo].
20 W niniejszej sprawie wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony przez skład orzekający Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego (zwanej dalej „Izbą Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych”) złożony z dwóch sędziów tej izby i jednego ławnika.
21 Trybunał wskazał wprawdzie, iż Sąd Najwyższy jako taki spełnia wymogi przypomniane w pkt 19 niniejszego postanowienia, uściślając równocześnie w tym względzie, że w zakresie, w jakim wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony przez sąd krajowy, należy domniemywać, iż spełnia on te wymogi niezależnie od tego, w jakim konkretnie składzie sędziowskim orzeka (wyrok Krajowa Rada Sądownictwa, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
22 Trybunał wyjaśnił jednak zarazem, że takie domniemanie może zostać obalone, jeżeli prawomocne orzeczenie sądowe wydane przez sąd krajowy lub międzynarodowy prowadziłoby do uznania, że sędzia orzekający jako sąd odsyłający nie jest sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w świetle art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”) (wyrok Krajowa Rada Sądownictwa, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).
23 W związku z tym należy przypomnieć, że w wyroku Krajowa Rada Sądownictwa Trybunał orzekł, jak wynika z pkt 58 owego wyroku, że w świetle jego własnego orzecznictwa dotyczącego wykładni art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, interpretowanego w świetle art. 47 akapit drugi Karty, różne ustalenia i oceny dokonane z jednej strony przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 8 listopada 2021 r. w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (CE:ECHR:2021:1108JUD004986819), a z drugiej strony przez Naczelny Sąd Administracyjny (Polska) w wyroku z dnia 21 września 2021 r., prowadzą do uznania, że skład orzekający Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, który złożył wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie zakończonej wyrokiem Krajowa Rada Sądownictwa, nie miał statusu niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu tych przepisów prawa Unii [postanowienia: z dnia 9 kwietnia 2024 r., T. (Audycje audiowizualne dla dzieci), C‑22/22, EU:C:2024:313, pkt 19; z dnia 15 maja 2024 r., Rzecznik Finansowy, C‑390/23, EU:C:2024:419, pkt 24)].
24 W pkt 77 wyroku Krajowa Rada Sądownictwa Trybunał – dokładniej rzecz ujmując – orzekł w tym względzie, że rozpatrywane łącznie wszystkie elementy zarówno systemowe, jak i dotyczące konkretnych okoliczności faktycznych, o których mowa w pkt 47–57 tego wyroku z jednej strony i w pkt 62–76 tego wyroku z drugiej strony, które charakteryzowały powołanie do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych trzech sędziów tworzących organ odsyłający w sprawie w postępowaniu głównym, skutkują tym, że ten organ nie ma takiego statusu. Trybunał wskazał, że całokształt owych elementów może bowiem budzić w przekonaniu jednostek uzasadnione wątpliwości co do niepodatności owych sędziów i składu orzekającego, w którym zasiadają, na czynniki zewnętrzne, w szczególności bezpośrednie lub pośrednie wpływy krajowej władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz co do ich neutralności względem ścierających się przed nimi interesów. Wyjaśnił też, że tego rodzaju elementy mogą prowadzić do braku widocznych oznak niezawisłości lub bezstronności wspomnianych sędziów i tego organu, co mogłoby podważyć zaufanie, jakie sądownictwo powinno budzić w tych jednostkach w społeczeństwie demokratycznym i w państwie prawnym [postanowienia: z dnia 9 kwietnia 2024 r., T. (Audycje audiowizualne dla dzieci), C‑22/22, EU:C:2024:313, pkt 20; z dnia 15 maja 2024 r., Rzecznik Finansowy, C‑390/23, EU:C:2024:419, pkt 25)].
25 W pkt 78 wyroku Krajowa Rada Sądownictwa Trybunał stwierdził zatem, że w tych okolicznościach przypomniane w pkt 21 niniejszego postanowienia domniemanie należy uznać za obalone i że w konsekwencji należy stwierdzić, iż skład orzekający Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, który zwrócił się do niego z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie zakończonej owym wyrokiem, nie stanowi „sądu” w rozumieniu art. 267 TFUE, w związku z czym wniosek ów należy uznać za niedopuszczalny [postanowienia: z dnia 9 kwietnia 2024 r., T. (Audycje audiowizualne dla dzieci), C‑22/22, EU:C:2024:313, pkt 21; z dnia 15 maja 2024 r., Rzecznik Finansowy, C‑390/23, EU:C:2024:419, pkt 26)].
26 Otóż trzeba stwierdzić, że rozważania przedstawione przez Trybunał w pkt 47–57, 62–70 i 73–76 wyroku Krajowa Rada Sądownictwa, w odniesieniu do elementów charakteryzujących powołanie do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych trzech sędziów wchodzących w skład organu odsyłającego, który wystąpił z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie, w której zapadł ten wyrok, w identycznym stopniu mają zastosowanie do dwóch sędziów będących członkami organu odsyłającego w niniejszej sprawie.
27 Po pierwsze, z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika bowiem, że jednym z dwóch sędziów będących członkami organu odsyłającego w niniejszej sprawie jest jeden z trzech sędziów wchodzących w skład organu odsyłającego, który wystąpił do Trybunału w sprawie, która doprowadziła do wydania wspomnianego wyroku.
28 Po drugie, z akt tych wynika, że drugi sędzia będący członkiem organu odsyłającego w niniejszej sprawie został powołany do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w takich samych okolicznościach, w jakich do tej izby zostali powołani trzej sędziowie wchodzący w skład organu odsyłającego, który wystąpił do Trybunału w sprawie, w której zapadł ów wyrok. Tymczasem z uzasadnienia wyroku Krajowa Rada Sądownictwa wynika, że rozważania przedstawione w tym wyroku przez Trybunał na poparcie obalenia domniemania, o którym mowa w pkt 21 niniejszego postanowienia, odnoszą się bez różnicy do wszystkich sędziów tej izby, którzy zostali do niej powołani w okolicznościach analizowanych w tym wyroku [postanowienie z dnia 29 maja 2024 r., Prokurator Generalny (Polska skarga nadzwyczajna II), C‑43/22, EU:C:2024:459, pkt 27]. Ponadto należy zauważyć, że ten drugi sędzia jest jednym z sędziów zasiadających w jednym z dwóch składów orzekających Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych będących przedmiotem spraw, w których Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził w wyroku z dnia 8 listopada 2021 r. w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce (CE:ECHR:2021:1108JUD004986819), istnienie naruszenia prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu, ustanowionego na mocy ustawy, które gwarantuje art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r.
29 Co więcej fakt, że w skład organu odsyłającego w niniejszej sprawie wchodzi, poza tymi dwoma sędziami, o których mowa w pkt 27 i 28 niniejszego postanowienia, ławnik, który nie został powołany do tej izby w takich okolicznościach, nie ma znaczenia dla oceny, czy ten organ odsyłający posiada status „sądu” w rozumieniu art. 267 TFUE. Do pozbawienia organu odsyłającego jego statusu niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 akapit drugi Karty wystarczy bowiem obecność w tym organie odsyłającym choćby jednego sędziego powołanego w tych samych okolicznościach co te analizowane w wyroku Krajowa Rada Sądownictwa [zob. podobnie postanowienie z dnia 29 maja 2024 r., Prokurator Generalny (Polska skarga nadzwyczajna II), C‑43/22, EU:C:2024:459, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo].
30 W tych okolicznościach przypomniane w pkt 21 niniejszego postanowienia domniemanie należy w tym przypadku uznać za obalone i w konsekwencji należy stwierdzić, że skład orzekający Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, który zwrócił się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie, nie stanowi „sądu” w rozumieniu art. 267 TFUE, w związku z czym wniosek ten należy uznać za oczywiście niedopuszczalny.
W przedmiocie kosztów
31 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów Trybunał (siódma izba) postanawia, co następuje:
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Najwyższy (Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych) (Polska) postanowieniem z dnia 16 listopada 2022 r. jest oczywiście niedopuszczalny.
Ogłoszono w Luksemburgu w dniu 21 czerwca 2024 r.
A. Calot Escobar | | F. Biltgen |