Sprawa C‑549/22
X
przeciwko
Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Centrale Raad van Beroep)
Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 29 lutego 2024 r.
Odesłanie prejudycjalne – Układ stowarzyszeniowy WE-Algieria – Zabezpieczenie społeczne algierskich pracowników migrujących i osób pozostałych przy życiu po ich śmierci – Przeniesienie świadczeń do Algierii według stawek stosowanych zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego będącego dłużnikiem – Renta rodzinna – Przepisy krajowe stosujące zasadę państwa miejsca zamieszkania – Klauzula miejsca zamieszkania obejmująca obniżenie kwoty renty rodzinnej dla beneficjentów zamieszkujących w Algierii
1. Umowy międzynarodowe – Układ stowarzyszeniowy WE-Algieria – Artykuł 68 ust. 4 – Bezpośrednia skuteczność – Brak decyzji przyjętej przez Radę Stowarzyszenia – Brak znaczenia dla sprawy
(układ stowarzyszeniowy WE-Algieria, art. 68 ust. 4)
(zob. pkt 30–36; pkt 1 sentencji)
2. Umowy międzynarodowe – Układ stowarzyszeniowy WE-Algieria – Zabezpieczenie społeczne pracowników migrujących – Swobodne przeniesienie emerytur i rent wchodzących w zakres zabezpieczenia społecznego – Zakres podmiotowy stosowania – Renty rodzinne – Osoby pozostałe przy życiu po śmierci pracownika – Włączenie – Obowiązek zamieszkania w państwie członkowskim będącym dłużnikiem – Brak
(układ stowarzyszeniowy WE-Algieria, art. 68 ust. 4)
(zob. pkt 38, 40–42; pkt 2 sentencji)
3. Umowy międzynarodowe – Układ stowarzyszeniowy WE-Algieria – Zabezpieczenie społeczne pracowników migrujących – Swobodne przeniesienie emerytur i rent wchodzących w zakres zabezpieczenia społecznego – Renty rodzinne – Żyjący małżonek zamieszkujący w Algierii – Przeniesienie świadczeń według stawek stosowanych zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego będącego dłużnikiem – Obniżenie kwoty renty rodzinnej przy uwzględnieniu kosztów utrzymania w państwie miejsca zamieszkania beneficjenta – Dopuszczalność – Przesłanki
(układ stowarzyszeniowy WE-Algieria, art. 68 ust. 4)
(zob. pkt 46–49, 51, pkt 3 sentencji)
Streszczenie
Trybunał, do którego Centrale Raad van Beroep (sąd apelacyjny w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego i służby publicznej, Niderlandy, zwany dalej „sądem odsyłającym”) zwrócił się o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, orzekł, że art. 68 ust. 4(1) układu stowarzyszeniowego WE-Algieria(2) jest w dziedzinie prawa do swobodnego przeniesienia świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego bezpośrednio skuteczny i nie stoi na przeszkodzie obniżeniu wysokości rent rodzinnych ze względu na to, że ich beneficjenci mają miejsce zamieszkania w Algierii, jeżeli renty te mają na celu zagwarantowanie dochodu podstawowego obliczonego przy uwzględnieniu kosztów utrzymania w państwie członkowskim będącym dłużnikiem, a dokonane w ten sposób obniżenie respektuje istotę wspomnianego prawa.
X zamieszkuje w Algierii. Jako osoba pozostała przy życiu po śmierci małżonka, który pracował w Niderlandach i w chwili śmierci był ubezpieczony na podstawie Algemene nabestaandenwet (ustawy o powszechnym ubezpieczeniu osób pozostałych przy życiu, zwanej dalej „ANW”), ma ona prawo do renty rodzinnej od dnia 1 stycznia 1999 r. Po przywróceniu w 2018 r. z mocą wsteczną renty rodzinnej X, której wypłatę wstrzymano w 2012 r., Raad van bestuur van de Sociale verzekeringsbank (zarząd zakładu ubezpieczeń społecznych, Niderlandy) poinformował X, że ta renta rodzinna zostanie obniżona od dnia 1 stycznia 2013 r. ze względu na to, że powinna być wypłacana zgodnie z zasadą państwa miejsca zamieszkania, czyli w niniejszym przypadku w oparciu o odsetek odzwierciedlający poziom kosztów utrzymania w Algierii w stosunku do kosztów utrzymania w Niderlandach(3).
Po oddaleniu kilku środków prawnych skierowanych przeciwko tej decyzji X wniosła apelację do sądu odsyłającego, który postanowił zwrócić się do Trybunału z szeregiem pytań prejudycjalnych dotyczących wykładni art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE-Algieria w celu ustalenia, czy układ ten stoi na przeszkodzie obniżeniu kwoty renty rodzinnej X opartemu na zasadzie państwa miejsca zamieszkania.
Ocena Trybunału
Trybunał odpowiedział przede wszystkim na pytanie, czy biorąc pod uwagę brzmienie, cel i charakter układu stowarzyszeniowego WE-Algieria, art. 68 ust. 4 tego układu jest bezpośrednio skuteczny.
W tym względzie stwierdził on, że w postanowieniu tym ustanowiono w sposób jasny, precyzyjny i bezwarunkowy prawo do swobodnego przeniesienia do Algierii emerytur i rent, o których mowa we wspomnianym postanowieniu, i to według stawek stosowanych zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego będącego dłużnikiem. I tak w postanowieniu tym określono, w odniesieniu do państw członkowskich, jasny i precyzyjny obowiązek osiągnięcia rezultatu, polegający na umożliwieniu zainteresowanym skorzystania z takiego swobodnego przeniesienia, który to obowiązek nie jest, jako taki, uzależniony – w zakresie jego wykonania lub skutków – od wydania żadnego kolejnego aktu.
O ile Trybunał wskazał, że to prawo do swobodnego przeniesienia nie jest prawem bezwzględnym, ponieważ jego konkretne skutki w każdym przypadku zależą od „stawek stosowanych na mocy ustawodawstwa państwa członkowskiego lub państw członkowskich będących dłużnikami”, o tyle fragmentu tego nie można interpretować w ten sposób, że pozwala on państwom członkowskim na ograniczenie w sposób dyskrecjonalny wspomnianego prawa do swobodnego przeniesienia i tym samym na pozbawienie tego prawa jego istoty. Wskazał on również, że wykonanie lub skutki prawa przewidzianego w tym postanowieniu nie są uzależnione od wydania innego aktu – a w szczególności od przyjęcia przez Radę Stowarzyszenia przepisów, o których mowa w art. 70 ust. 1 układu stowarzyszeniowego WE-Algieria – w związku z czym nie można uznać tego postanowienia układu za warunkujące natychmiastowe stosowanie tego prawa. Trybunał stwierdził w tym względzie, że art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE-Algieria jest bezpośrednio skuteczny, w związku z czym osoby, do których ma zastosowanie to postanowienie, mają prawo powoływać się na nie bezpośrednio przed sądami państw członkowskich w celu odstąpienia przez te sądy od stosowania sprzecznych z tym postanowieniem przepisów prawa krajowego.
Trybunał odpowiedział następnie na pytanie dotyczące zakresu podmiotowego stosowania art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE-Algieria.
Zauważając, że art. 68 ust. 4 odnosi się wyraźnie jedynie do „[tych] pracowników”, co odnosi się do „pracowników posiadających obywatelstwo algierskie”, o których mowa w ust. 1 tego artykułu, Trybunał stwierdził, że emerytury i renty rodzinne należą do świadczeń mogących podlegać swobodnemu przeniesieniu do Algierii, których beneficjentami mogą być z definicji jedynie osoby pozostałe przy życiu po śmierci wspomnianych pracowników. Artykuł 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE-Algieria zostałby zatem pozbawiony skuteczności (effet utile), gdyby te osoby pozostałe przy życiu były wyłączone z jego zakresu podmiotowego stosowania. Zauważył on również, że wymaganie, aby beneficjent był zobowiązany do zamieszkiwania w państwie członkowskim będącym dłużnikiem, w tym przypadku w Niderlandach, byłoby sprzeczne z logiką leżącą u podstaw samej zasady swobodnego przeniesienia świadczeń do Algierii. Trybunał stwierdził w tym względzie, że art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE-Algieria ma zastosowanie do osób pozostałych przy życiu po śmierci pracownika, które – domagając się przeniesienia ich renty rodzinnej do Algierii – same nie są pracownikami i zamieszkują w Algierii.
Wreszcie co się tyczy zgodności obniżenia kwoty renty rodzinnej – ze względu na fakt, że beneficjent tego świadczenia zamieszkuje w Algierii – z art. 68 ust. 4 układu stowarzyszeniowego WE-Algieria, Trybunał przypomniał, że w postanowieniu tym przewidziano prawo do swobodnego przeniesienia rozpatrywanych świadczeń do Algierii „według stawek stosowanych na mocy ustawodawstwa państwa członkowskiego lub państw członkowskich będących dłużnikami”. A zatem państwo członkowskie będące dłużnikiem dysponuje zakresem uznania w celu ustalenia zasad dotyczących obliczania kwoty świadczeń, o których mowa w tym postanowieniu, i to państwo członkowskie może w związku z tym przewidzieć reguły mające na celu dostosowanie wysokości wspomnianych świadczeń przy okazji tego przeniesienia, takie jak reguła oparta na zasadzie państwa miejsca zamieszkania.
Trybunał zauważył jednak, że takie reguły powinny respektować istotę prawa do swobodnego przeniesienia świadczeń, nie pozbawiając tego prawa jego skuteczności, i zbadał w tym celu elementy charakteryzujące rentę rodzinną rozpatrywaną w postępowaniu głównym. Stwierdził on, że jej wysokość jest ustalana w zależności od kosztów utrzymania w Niderlandach i że, w konsekwencji, świadczenie to ma na celu zagwarantowanie, by osoby pozostałe przy życiu dysponowały podstawowym dochodem obliczanym w zależności od kosztów utrzymania w tym państwie członkowskim. W związku z tym dostosowanie kwoty przeniesionego świadczenia w celu uwzględnienia kosztów utrzymania w Algierii nie wydaje się zdaniem Trybunału pozbawiać tego prawa do swobodnego przeniesienia jego istoty, o ile określenie stawki stosowanej w celu tego dostosowania opiera się na obiektywnych czynnikach, czego weryfikacja należy do sądu odsyłającego.