OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MACIEJA SZPUNARA
przedstawiona w dniu 31 maja 2018 r.(1)
Sprawa C‑105/17
Komisia za zashtita na potrebitelite
przeciwko
Evelinie Kamenovej
przy udziale
Okrazhna prokuratura – Varna
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Administrativen sad – Varna (sąd administracyjny w Warnie, Bułgaria)]
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Nieuczciwe praktyki handlowe stosowane przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów – Sprzedaż online – Pojęcie „przedsiębiorcy”
I. Wprowadzenie
1. Poszukiwanie towarów i usług przez Internet stanowi część naszego codziennego życia, a obecnie prawdopodobnie nawet naszej kultury. Liczba platform sprzedaży online stale rośnie, a w 2016 r. w Unii Europejskiej odsetek obywateli w wieku 16–74 lat, którzy zamówili przez Internet towary lub usługi do osobistego użytku, wynosił 55%(2). Platformy te umożliwiają świadczenie usług pośrednictwa online. Umożliwiają bezpośredni kontakt przedsiębiorcy i konsumentowi, dwóm przedsiębiorcom albo dwóm osobom niedziałającym w ramach przedsiębiorstwa, zainteresowanym nabyciem produktów nowych lub używanych do celów prywatnych(3).
2. Tymczasem w wielu sytuacjach ogłoszenia publikowane na platformach online nie wskazują wyraźnie, czy sprzedawca jest przedsiębiorcą, czy osobą niedziałającą w ramach przedsiębiorstwa.
3. Niniejsze odesłanie prejudycjalne, które zostało skierowane do Trybunału przez Administrativen sad–Varna (sąd administracyjny w Warnie, Bułgaria), dotyczy interpretacji art. 2 lit. b) i d) dyrektywy 2005/29/WE(4).
4. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony w ramach sporu pomiędzy Eveliną Kamenovą a Komisia za zashtita na potrebitelite (bułgarską komisją ochrony konsumentów, zwaną dalej „KOK”) toczącego się w przedmiocie decyzji w sprawie stwierdzenia wykroczenia administracyjnego, która została wydana przez tę komisję. Zarzucane E. Kamenovej wykroczenie wynika z naruszenia Zakon za zashtita na potrebitelite (ZZP) (ustawy o ochronie konsumentów, zwanej dalej „ZZP”) poprzez nieudzielenie konsumentom informacji przy okazji ogłoszeń o sprzedaży produktów publikowanych na platformie online.
5. Sąd odsyłający w istocie pragnie ustalić, czy osobę fizyczną, która opublikowała jednocześnie osiem ogłoszeń sprzedaży różnych produktów na platformie sprzedaży online, można kwalifikować jako „przedsiębiorcę” i czy jej działalność stanowi „praktykę handlową” w rozumieniu dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.
6. Niniejsza sprawa stwarza zatem Trybunałowi okazję do uściślenia pojęcia „przedsiębiorcy” w rozumieniu tej dyrektywy, a także kryteriów, które powinny być stosowane przez sądy krajowe przy ocenie tego pojęcia w kontekście sprzedaży online.
II. Ramy prawne
A. Prawo Unii Europejskiej
1. Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych
7. Zgodnie z art. 1 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, w związku z jej motywami 14 i 15, dyrektywa ta ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów poprzez pełną harmonizację przepisów krajowych dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych.
8. Artykuł 2 tej dyrektywy stanowi:
„Do celów niniejszej dyrektywy:
[…]
b) »przedsiębiorca« oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną, która w ramach praktyk handlowych objętych niniejszą dyrektywą działa w celu związanym z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub wolnym zawodem, oraz każdą osobę działającą w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy;
[…]
d) »praktyki handlowe stosowane przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów« […] oznaczają każde działanie przedsiębiorcy, jego zaniechanie, sposób postępowania, oświadczenie lub komunikat handlowy, w tym reklamę i marketing, bezpośrednio związane z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu do konsumentów;
[…]”.
9. Zgodnie z art. 3 ust. 1 tej samej dyrektywy dyrektywę „stosuje się do nieuczciwych praktyk handlowych w rozumieniu art. 5, stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów przed zawarciem transakcji handlowej dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania oraz po jej zawarciu”.
2. Dyrektywa 2011/83/UE
10. Jak wynika z art. 1 dyrektywy 2011/83/UE(5), „dyrektywa [ta], poprzez osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, ma przyczyniać się do właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego w drodze zbliżenia niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, dotyczących umów zawieranych między konsumentami a przedsiębiorcami”.
11. Artykuł 2 tej dyrektywy stanowi:
„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
2) »przedsiębiorca« oznacza każdą osobę fizyczną lub każdą osobę prawną, niezależnie od tego, czy jest to podmiot publiczny czy prywatny, która działa – w tym również za pośrednictwem każdej innej osoby działającej w jej imieniu lub na jej rzecz – w celach związanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub wykonywaniem wolnego zawodu, w związku z umowami objętymi zakresem niniejszej dyrektywy;
[…]”.
12. Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, „ma [ona] zastosowanie do każdej umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, na warunkach i w zakresie określonym w jej przepisach […]”.
B. Prawo bułgarskie
13. Artykuł 47 ZZP, ogłoszonej w DV nr 99 z dnia 9 grudnia 2005 r., w brzmieniu opublikowanym w DV nr 61 z 2014 r., w mocy od dnia 25 lipca 2014 r., oraz art. 50 ZZP dokonują transpozycji, odpowiednio, art. 6 i 9 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, odnoszących się, po pierwsze, do wymogów informacyjnych dotyczących umów zawieranych na odległość, a po drugie, do prawa do odstąpienia od umowy.
III. Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu w postępowaniu głównym, pytanie prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem
14. Z akt sprawy wynika, że w postępowaniu głównym K.K. (konsument w tej sprawie) nabył na podstawie umowy sprzedaży zawartej na odległość używany zegarek marki „Longines” za pośrednictwem strony internetowej http://olx.bg.
15. W dniu 20 października 2014 r. zegarek, wystawiony na sprzedaż przez użytkownika pod nazwą „eveto-ZZ”, został dostarczony konsumentowi przez firmę kurierską. Dane dotyczące nadawcy wskazywały nazwisko, adres i numer telefonu sprzedawcy. Po stwierdzeniu, że zegarek nie posiada cech wskazanych w ogłoszeniu opublikowanym na platformie sprzedaży online, konsument drogą telefoniczną wyraził sprzedawcy wolę rozwiązania umowy. Sprzedający odmówił jednak przyjęcia zwrotu przedmiotu w zamian za zwrot ceny.
16. W związku z tym konsument złożył skargę do KOK. W toku kontroli przeprowadzonej przez KOK ustalono, że nadawcą zegarka o nazwie „eveto-ZZ” była E. Kamenova. Według administratora strony w dniu 10 grudnia 2014 r. użytkownik „eveto-ZZ” opublikował łącznie osiem ogłoszeń sprzedaży dotyczących różnych produktów(6).
17. W decyzji z dnia 27 lutego 2015 r. KOK stwierdził wykroczenie administracyjne. W dniu 17 marca 2015 r. E. Kamenova zaskarżyła tę decyzję, podnosząc, że nie jest przedsiębiorcą oraz że przepisy ZZP nie mają w związku z tym do niej zastosowania. KOK wydał decyzję w sprawie sankcji przeciwko E. Kamenovej na podstawie art. 207 ZZP ze względu na naruszenie art. 47 ust. 1 pkt 2, 3, 5, 7, 8 i 12 oraz art. 50 ZZP. KOK oparł się na fakcie, że w żadnym z ogłoszeń E. Kamenova nie podała nazwy i adresu przedsiębiorcy oraz adresu poczty elektronicznej; ceny całkowitej zawierającej wszystkie cła i podatki, warunków płatności, dostawy i wykonania; prawa konsumenta do odstąpienia od umowy sprzedaży zawartej na odległość; warunków, terminu i procedury skorzystania z tego prawa oraz informacji o istnieniu z mocy prawa gwarancji zgodności produktów z umową sprzedaży.
18. Evelina Kamenova wniosła skargę na decyzję o nałożeniu sankcji do Varnenski rayonen sad (sądu rejonowego w Warnie, Bułgaria). Wyrokiem z dnia 22 marca 2016 r. sąd ten uchylił decyzję KOK nakładającą sankcję ze względu na to, że E. Kamenova nie miała statusu „przedsiębiorcy” w rozumieniu § 13 pkt 2 przepisów uzupełniających do ZZP, i odniósł się do dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, podnosząc, że pojęcie „przedsiębiorcy” nie jest związane z jednorazowym działaniem, lecz raczej z wykonywaniem, w ramach działalności handlowej, zawodowej lub profesjonalnej, działalności o charakterze zorganizowanym.
19. KOK wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku do sądu odsyłającego.
20. Oceniając, że rozstrzygnięcie sporu w postępowaniu głównym zależy od wykładni prawa Unii, Administrativen sad – Varna (sąd administracyjny w Warnie) postanowieniem z dnia 16 lutego 2017 r., które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 28 lutego 2017 r., zawiesił postępowanie i zwrócił się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 2 lit. b) i d) dyrektywy [2005/29] należy interpretować w ten sposób, że działalność osoby fizycznej zarejestrowanej na stronie internetowej w celu sprzedaży produktów i publikującej jednocześnie w sumie osiem ofert sprzedaży różnych produktów poprzez tę witrynę stanowi działalność przedsiębiorcy w rozumieniu definicji legalnej określonej w art. 2 lit. b) oraz praktykę handlową stosowaną przez przedsiębiorstwo wobec konsumentów w rozumieniu art. 2 lit. d), a także jest objęta zakresem stosowania dyrektywy zgodnie z art. 3 ust. 1?”.
21. Uwagi na piśmie zostały złożone przez rząd niemiecki oraz Komisję Europejską.
IV. Analiza
A. Uwagi wstępne
1. W przedmiocie treści pytania zadanego Trybunałowi
22. W pytaniu sąd odsyłający zastanawia się zasadniczo, czy po pierwsze, art. 2 lit. b) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych powinien być interpretowany w ten sposób, że osoba fizyczna zarejestrowana na internetowej stronie sprzedaży może być traktowana jako „przedsiębiorca”, jeżeli publikuje na stronie jednocześnie osiem ogłoszeń sprzedaży różnych produktów, i po drugie, czy jej działalność stanowi „praktykę handlową” w rozumieniu art. 2 lit. d) tejże dyrektywy.
23. Nasuwa się w związku z tym pytanie, czy w ramach dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych należy kwalifikować jako „przedsiębiorcę” osobę fizyczną, taką jak pozwana w postępowaniu głównym, która opublikowała osiem ogłoszeń sprzedaży różnych produktów na platformie sprzedaży online, czy też osoba taka jest wyłączona z zakresu stosowania tej dyrektywy, gdyż nie mieści się w zakresie pojęcia „przedsiębiorcy”, biorąc pod uwagę ograniczony charakter jej działalności.
24. Przed przystąpieniem do zbadania tej kwestii należy wskazać, że sąd odsyłający w swoim pytaniu prejudycjalnym zwraca się z wnioskiem o interpretację wyłącznie dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych(7). Niemniej jednak opis okoliczności faktycznych leżących u podstaw sporu w postępowaniu głównym zawarty w postanowieniu odsyłającym wydaje się wskazywać na naruszenie praw wynikających z dyrektywy dotyczącej praw konsumentów. Z treści postanowienia odsyłającego wynika bowiem, że pozwana w postępowaniu głównym została ukarana za naruszenie art. 47 ust. 1 pkt 2, 3, 5, 7, 8, 12 i art. 50 ZZP. Tymczasem, jak wskazała Komisja, przepisy te dokonują transpozycji, odpowiednio, art. 6 dyrektywy w sprawie praw konsumentów w odniesieniu do informacji przekazywanych w przypadku umów zawieranych na odległość oraz art. 9 owej dyrektywy, dotyczącego prawa odstąpienia od umowy.
25. W związku z tym pytanie, czy ze względu na działalność opisaną w postanowieniu odsyłającym osoba fizyczna może zostać uznana za „przedsiębiorcę” w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy w sprawie praw konsumentów, może mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia postępowania głównego.
26. Należy przypomnieć, że w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał musi w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania. Ponadto Trybunał może być zmuszony do uwzględnienia norm prawa Unii, do których sąd odsyłający nie odniósł się w swoim pytaniu(8).
27. W tych okolicznościach postawione pytanie należy rozumieć jako zmierzające w istocie do ustalenia, czy po pierwsze, art. 2 lit. b) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych i art. 2 pkt 2 dyrektywy w sprawie praw konsumentów powinny być interpretowane w ten sposób, że osoba fizyczna zarejestrowana na internetowej stronie sprzedaży towarów może zostać zakwalifikowana jako „przedsiębiorca”, jeżeli publikuje na tej stronie jednocześnie osiem ogłoszeń sprzedaży różnych produktów, i po drugie, czy jej działalność stanowi „praktykę handlową” w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.
28. Aby odpowiedzieć na to pytanie, wydaje mi się konieczne zbadanie na wstępie, czy w niniejszej sprawie przydatne będzie zaproponowanie jednolitej interpretacji definicji pojęcia „przedsiębiorcy”, ponieważ w ramach badanych dyrektyw pojęcie to jest niemal identyczne(9). Przydatność takiego podejścia wymaga w mojej ocenie uprzedniego określenia poziomu harmonizacji dokonanej przez te dyrektywy.
2. W przedmiocie stopnia harmonizacji dokonanej dyrektywą o nieuczciwych praktykach handlowych i dyrektywą w sprawie praw konsumentów
29. W pierwszej kolejności, przed przystąpieniem do oceny stopnia harmonizacji danych dyrektyw, należy podkreślić jeden podstawowy aspekt: pojęcie „przedsiębiorcy” jest zdefiniowane w sposób niemal identyczny(10) w obu dyrektywach, a te dwie definicje są ściśle związane z wykonywaniem działalności gospodarczej.
30. Stwierdziwszy powyższe, należy dodać, że aby być w stanie zapewnić jednolitą interpretację definicji pojęcia „przedsiębiorcy” w rozumieniu tych dyrektyw, należy zbadać, czy poziom harmonizacji dokonanej przez te dwie dyrektywy – w który wpisują się ich odpowiednie przepisy – jest analogiczny. W tym względzie przypomnę, że oceny stopnia harmonizacji ustanowionego przez dyrektywę należy dokonać w oparciu o brzmienie, a także sens i cel tej dyrektywy(11).
31. Podkreślę przy tym, po pierwsze, że dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych, zgodnie z jej art. 3 ust. 1, ma zastosowanie „do nieuczciwych praktyk handlowych w rozumieniu art. 5, stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów przed zawarciem transakcji handlowej dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania oraz po jej zawarciu”(12), podczas gdy dyrektywa w sprawie praw konsumentów ma zastosowanie, zgodnie z jej art. 3 ust. 1, „do każdej umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, na warunkach i w zakresie określonym w jej przepisach”.
32. Tym samym, pomimo różnicy między ich odpowiednimi zakresami stosowania, dyrektywy te są oparte na art. 114 TFUE(13) i w związku z tym realizują te same cele, mianowicie przyczynienie się do właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego i zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów w ramach ustawowych, wykonawczych i administracyjnych, które owe dyrektywy obejmują(14).
33. Pragnę ponadto zauważyć, że dla osiągnięcia tych celów prawodawca Unii dokonał pełnej i całkowitej(15) harmonizacji przepisów tych dyrektyw(16).
34. Co do dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, z jej motywu 14 jasno wynika, że przewiduje ona „pełną harmonizację”(17). Harmonizacja ta odnosi się do przepisów dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych, w tym nieuczciwej reklamy przedsiębiorców w stosunku do konsumentów, które na poziomie Unii szkodzą interesom ekonomicznym konsumentów(18). Dokładniej rzecz ujmując, taka pełna czy wyczerpująca harmonizacja obejmuje całą dziedzinę uregulowaną w tej dyrektywie(19).
35. Ponadto, jak wynika z motywu 15 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, dyrektywa ta dokonuje „pełnej [całkowitej] harmonizacji” przepisów prawa krajowego, z zastrzeżeniem pewnych wyjątków(20). Stąd też, jak wyraźnie stanowi art. 4 dyrektywy, zatytułowany „Rynek wewnętrzny”, państwa członkowskie nie mogą przyjmować środków bardziej restrykcyjnych niż środki określone w tej dyrektywie, nawet w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony konsumentów(21).
36. Co do dyrektywy w sprawie praw konsumentów, jej celem jest harmonizacja przepisów krajowych w sprawach objętych zakresem jej stosowania(22). W szczególności, jak wynika z treści motywów 4, 5 i 7 tej dyrektywy, jej celem jest „pełna” harmonizacja niektórych aspektów umów z udziałem konsumentów zawieranych na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa, mianowicie informowanie konsumentów i prawo odstąpienia od tych typów umów(23).
37. Ponadto, zgodnie z art. 4 omawianej dyrektywy, zatytułowanym „Poziom harmonizacji”, „[p]aństwa członkowskie nie mogą utrzymywać ani wprowadzać do swojego prawa krajowego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie, w tym również przepisów surowszych lub łagodniejszych w celu zapewnienia innego poziomu ochrony konsumentów, chyba że niniejsza dyrektywa stanowi inaczej”(24). Dyrektywa dokonuje w związku z tym harmonizacji „całkowitej” lub maksymalnej.
38. W rezultacie, wszystko wydaje się wskazywać na to, że prawodawca Unii ustanowił ten sam stopień harmonizacji przepisów obu dyrektyw będących przedmiotem badania. W istocie, dla potrzeb niniejszej analizy wyłącznie harmonizacja całkowita albo maksymalna znajduje się w kręgu moich zainteresowań, ponieważ ewentualny brak takiej harmonizacji danych dyrektyw może powodować problemy w zakresie jednolitej wykładni definicji pojęcia „przedsiębiorcy”.
39. W świetle całości powyższych rozważań uważam, że jednolita wykładnia definicji pojęcia „przedsiębiorcy” w ramach obydwu badanych dyrektyw jest przydatna w świetle niemalże identycznych definicji pojęcia „przedsiębiorcy” ustanowionych przez prawodawcę Unii, ponieważ są one ściśle powiązane z wykonywaniem działalności gospodarczej i stopniem całkowitej harmonizacji określonym przez prawodawcę Unii w ramach przepisów krajowych objętych zakresem badanych dyrektyw.
B. W przedmiocie znaczenia i zakresu pojęcia „przedsiębiorcy” w świetle art. 2 lit. b) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych oraz art. 2 pkt 2 dyrektywy w sprawie praw konsumentów
40. Pojęcie „praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów” jest zdefiniowane w art. 2 lit. d) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych jako „każde działanie przedsiębiorcy, jego zaniechanie, sposób postępowania, oświadczenie lub komunikat handlowy, w tym reklama i marketing, bezpośrednio związane z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu do konsumentów”. Pojęcia „konsumenta” i „przedsiębiorcy” znajdują się zatem w centrum tej definicji w ten sposób, że badanie, czy dana sytuacja objęta jest zakresem stosowania tej dyrektywy, w sposób decydujący zależy od ich wykładni. W istocie, istnienie praktyki handlowej w rozumieniu wspomnianej dyrektywy może zostać stwierdzone jedynie wówczas, gdy dotyczy ona z jednej strony przedsiębiorcy, z drugiej zaś konsumenta.
41. Analiza zakresu podmiotowego stosowania dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych jest niezwykle istotna z tego względu, że wyłącznie przy założeniu, iż pozwana w postępowaniu głównym posiada status „przedsiębiorcy”, należałoby zbadać, czy jej działalność może stanowić działalność gospodarczą w rozumieniu dyrektywy.
42. Pojęcie „przedsiębiorcy” zostało zdefiniowane w art. 2 lit. b) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych jako określające „każdą osobę fizyczną lub prawną, która w ramach praktyk handlowych objętych niniejszą dyrektywą działa w celu związanym z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub wolnym zawodem, oraz każdą osobę działającą w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy”.
43. W tym względzie pragnę przypomnieć, że Trybunał wskazał już, że z treści art. 2 lit. b) dyrektywy wynika, iż „prawodawca Unii ustanowił szczególnie szerokie pojęcie »przedsiębiorcy«, które dotyczy »każdej osoby fizycznej lub prawnej«, w przypadku gdy prowadzi ona działalność zarobkową, i nie wyklucza z jej zakresu stosowania ani podmiotów realizujących zadania leżące w interesie ogólnym, ani podmiotów mających status podmiotu prawa publicznego”(25). W tym zakresie wyjaśnię, że chodzi o taką osobę fizyczną lub prawną, która moim zdaniem działa w celach mieszczących się w ramach czynności dokonywanych w ramach działalności handlowej, gospodarczej, rzemieślniczej lub wolnego zawodu.
44. W niniejszym przypadku to, że pozwana w postępowaniu głównym jest osobą fizyczną, nie jest samo w sobie wystarczające dla uznania jej za „przedsiębiorcę”. Jednakże aby uznać, że jest ona objęta zakresem tego pojęcia w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, należy jeszcze sprawdzić, czy osoba ta działa w celach związanych z działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub z wykonywaniem wolnego zawodu albo w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy.
45. Trybunał doprecyzował ponadto, że w świetle samego brzmienia definicji zawartych w art. 2 lit. a) i b) rzeczonej dyrektywy znaczenie i zakres pojęcia „przedsiębiorcy”, o którym mowa w tej dyrektywie, powinny zostać określone w odniesieniu do związanego z nim, lecz przeciwstawnego mu pojęcia „konsumenta”, oznaczającego każdą jednostkę, która nie działa w ramach działalności gospodarczej czy wykonywania zawodu(26). W tym kontekście Trybunał podkreślił, że cel realizowany przez dyrektywę o nieuczciwych praktykach handlowych, polegający na pełnej ochronie konsumentów przed tego rodzaju praktykami, opiera się na założeniu, że w porównaniu z przedsiębiorcą konsument znajduje się w słabszej pozycji, zwłaszcza pod kątem poziomu informacji, gdyż należy go uznać za stronę słabszą gospodarczo i mniej doświadczoną pod względem prawnym od jego kontrahenta(27). Zgodnie z powyższym pojęcie „konsumenta” ma zasadnicze znaczenie, a przepisy dyrektywy są zasadniczo skonstruowane z punktu widzenia konsumenta jako adresata i ofiary nieuczciwych praktyk handlowych(28).
46. W świetle rozważań przedstawionych w pkt 29–39 niniejszej opinii, zgodnie z którymi, po pierwsze, dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych i dyrektywa w sprawie praw konsumentów określają w sposób niemal identyczny pojęcie „przedsiębiorcy”, po drugie, pojęcie to jest ściśle związane z wykonywaniem działalności gospodarczej, i po trzecie, stopień harmonizacji dokonanej przez te dyrektywy jest analogiczny, uważam, że dokonana przez Trybunał wykładnia definicji pojęcia „przedsiębiorcy” w ramach dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych odnosi się również do definicji pojęcia „przedsiębiorcy” w ramach dyrektywy w sprawie praw konsumentów.
47. Jak podkreślił rzecznik generalny Y. Bot w opinii w sprawie Zentrale zur Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs(29), taka wykładnia pojęcia „przedsiębiorcy” pozostaje w zgodzie z interpretacją, jaką prawodawca Unii nadał w szerszym kontekście dyrektyw dotyczących ochrony praw konsumentów. W szczególności chodzi tu o dyrektywę w sprawie praw konsumentów, w której prawodawca Unii w art. 2 pkt 2 zdefiniował przedsiębiorcę jako oznaczającego „każdą osobę fizyczną lub każdą osobę prawną, niezależnie od tego, czy jest to podmiot publiczny, czy prywatny, która działa – w tym również za pośrednictwem każdej innej osoby działającej w jej imieniu lub na jej rzecz [na jej rachunek] – w celach związanych z jej działalnością handlową, gospodarczą [przemysłową], rzemieślniczą lub wykonywaniem wolnego zawodu”. W ocenie rzecznika generalnego Y. Bota dyrektywy dotyczące ochrony praw konsumentów łączy to, że „przedsiębiorca może być zarazem osobą fizyczną lub osobą prawną, prawa publicznego lub prawa prywatnego, która w stosunku, jaki nawiązuje z konsumentem, podejmuje czynności w ramach swojej działalności handlowej lub zawodowej, co zakłada, że podejmuje ona czynności w ramach działalności o charakterze systematycznym i prowadzonej w celu osiągnięcia zysku”(30).
C. W przedmiocie kwalifikacji niniejszego przypadku w świetle pojęcia „przedsiębiorcy”
48. Czy w świetle powyższych rozważań osoba fizyczna taka jak pozwana w postępowaniu głównym objęta jest zakresem definicji pojęcia „przedsiębiorcy” zawartej w art. 2 lit. b) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych oraz w art. 2 pkt 2 dyrektywy w sprawie praw konsumentów?
49. Nie sądzę, aby tak było. Jednoczesna publikacja na platformie internetowej łącznie ośmiu ogłoszeń o sprzedaży różnych produktów nowych i używanych nie wydaje mi się wystarczająca, aby przyjąć kwalifikację „przedsiębiorcy” w rozumieniu tych dyrektyw.
50. Należy jednak podkreślić, że kwalifikacja jako „przedsiębiorca” wymaga „indywidualnej oceny”(31). Stosowne jest zatem, aby w niniejszej sprawie sąd odsyłający dokonał oceny in concreto w oparciu o wszystkie ustalone okoliczności faktyczne w celu ustalenia, czy osoba taka jak pozwana w postępowaniu głównym mieści się w pojęciu „przedsiębiorcy”.
51. Analiza ta powinna zmierzać w szczególności, jak słusznie wskazały rząd niemiecki i Komisja, do ustalenia, czy sprzedaż za pośrednictwem platformy internetowej dokonywana była w ramach zorganizowanej działalności i w celach zarobkowych(32); czy ta sprzedaż ujęta jest w określone ramy czasowe i częstotliwość(33); czy sprzedawca posiada status prawny, który pozwala mu na prowadzenie działalności handlowej, i w jakim stopniu sprzedaż online jest połączona z działalnością handlową sprzedawcy(34); czy sprzedawca jest podatnikiem VAT(35); czy sprzedający, działając w imieniu określonego przedsiębiorcy lub na jego rachunek albo za pośrednictwem innej osoby działającej w jego imieniu i na jego rachunek, otrzymał za to wynagrodzenie lub udział w zysku(36); czy sprzedający zakupił towary nowe lub używane w celu odsprzedaży, nadając tym samym swojej działalności charakter zorganizowany, częsty lub równoczesny w stosunku do swojej działalności zawodowej(37); czy wysokość zysku pochodzącego ze sprzedaży potwierdza, że transakcja ta należała do działalności handlowej(38) lub czy wszystkie produkty oferowane do sprzedaży są tego samego typu i wartości, w szczególności – czy oferta dotyczy ograniczonej liczby produktów(39).
52. Należy zauważyć, że kryteria te nie są ani wyczerpujące, ani wyłączne, a zatem zasadniczo spełnienie jednego lub większej liczby z nich samo w sobie nie przesądza, czy danego sprzedawcę należy kwalifikować jako „przedsiębiorcę”. Należy zatem dokonać całościowej oceny na podstawie wszystkich kryteriów istotnych dla wypowiedzenia się w przedmiocie kwalifikacji. Kryteria te umożliwią zatem sądom krajowym ustalenie, czy osoba taka jak pozwana w postępowaniu głównym wykonuje działalność handlową, która w konsekwencji plasuje ją w sytuacji przewagi wobec konsumenta, i w związku z tym ma miejsce sytuacja braku równowagi między konsumentem i przedsiębiorcą.
53. Jednakże to do sądu odsyłającego w świetle powyższych rozważań będzie należało dokonanie oceny, na podstawie ustalonego stanu faktycznego, a w szczególności w oparciu o kryteria wymienione w poprzednich punktach, czy osoba ta może zostać uznana za „przedsiębiorcę” w rozumieniu tych dyrektyw.
54. Jeżeli sąd odsyłający twierdzi, że badana osoba jest „przedsiębiorcą” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, należy ustalić, czy działalność, którą wykonuje, stanowi „praktykę handlową” w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych.
D. W przedmiocie pojęcia „praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorców wobec konsumentów” w znaczeniu art. 2 lit. d) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych
55. W odniesieniu do kwestii, czy do działalności osoby fizycznej takiej jak pozwana w postępowaniu głównym może mieć zastosowanie dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych, przypominam przede wszystkim, że Trybunał orzekł już, iż art. 2 lit. d) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, posługując się szczególnie obszernym sformułowaniem, definiuje pojęcie „praktyk handlowych” jako oznaczające „każde działanie przedsiębiorcy, jego zaniechanie, sposób postępowania, oświadczenie lub komunikat handlowy, w tym reklamę i marketing, bezpośrednio związane z promocją, sprzedażą lub dostawą produktu do konsumentów”(40).
56. I tak, aby uznać, że omawiana działalność stanowi praktykę handlową w rozumieniu tego artykułu, należy upewnić się, że po pierwsze, może zostać uznana za praktykę „o charakterze handlowym, to znaczy stanowi działanie przedsiębiorcy”, a po drugie, że jest praktyką lub komunikacją handlową „bezpośrednio związaną z promocją, sprzedażą lub dostawą produktów dla konsumentów”(41).
57. Przypominam w tym względzie, że kryterium praktyki handlowej, której istnienie należy sprawdzić, odpowiada założeniu, na którym opiera się system ochrony ustanowiony w dyrektywach unijnych w dziedzinie ochrony konsumentów, zgodnie z którym konsument znajduje się w gorszym położeniu niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, oraz tym, że istnieje realne niebezpieczeństwo, iż ze względu na brak świadomości konsument nie powoła się na przepis prawa, który ma w swym założeniu go chronić(42).
58. Biorąc pod uwagę wyniki analizy przedstawione w pkt 40–52 niniejszej opinii, nie wydaje się, aby jednoczesna publikacja ośmiu ogłoszeń sprzedaży różnych produktów mogła być uważana za działalność „przedsiębiorcy” w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych, a tym samym, że w niniejszej sprawie w wyniku takiej działalności może istnieć sytuacja słabszej pozycji, jak pomiędzy pozwaną w postępowaniu głównym a nabywcą.
59. Jednakże to do sądu odsyłającego należy wypowiedzenie się w kwestii oceny posiadania statusu „przedsiębiorcy” przez osobę fizyczną taką jak pozwana w postępowaniu głównym w świetle kryteriów wskazanych w pkt 51 i 52 niniejszej opinii.
V. Wnioski
60. Mając na uwadze całość powyższych rozważań, proponuję, aby na pytanie postawione przez Administrativen sad – Varna (sąd administracyjny w Warnie, Bułgaria) Trybunał udzielił następującej odpowiedzi:
Artykuł 2 lit. b) dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych”) oraz art. 2 pkt 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady powinno się interpretować w ten sposób, że osoba fizyczna taka jak pozwana w postępowaniu głównym, zarejestrowana na platformie internetowej sprzedaży towarów, nie może zostać zakwalifikowana jako „przedsiębiorca”, jeżeli publikuje ona na tej stronie jednocześnie osiem ogłoszeń sprzedaży różnych produktów.
Jednakże to do sądu odsyłającego będzie należało dokonanie oceny, czy w świetle wszystkich pozostałych okoliczności niniejszej sprawy osoba ta może zostać zakwalifikowana jako „przedsiębiorca” w rozumieniu tych dyrektyw i w konsekwencji, czy prowadzona przez nią działalność stanowi „praktykę handlową” w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2005/29.