Sprawy połączone C‑148/21 i C‑184/21
Christian Louboutin
przeciwko
Amazon Europe Core Sàrl (C‑148/21)
oraz
Amazon EU Sàrl (C‑148/21),
oraz
Amazon Services Europe Sàrl (C‑148/21)
oraz
Amazon.com Inc. (C‑184/21)
oraz
Amazon Services LLC (C‑184/21)
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tribunal d’arrondissement de Luxembourg)
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 22 grudnia 2022 r.
Odesłanie prejudycjalne – Znak towarowy Unii Europejskiej – Rozporządzenie (UE) 2017/1001 – Artykuł 9 ust. 2 lit. a) – Prawa wynikające z unijnego znaku towarowego – Pojęcie „używania” – Operator witryny sprzedaży internetowej ze zintegrowaną internetową platformą handlową – Ogłoszenia zamieszczane na tej platformie przez sprzedawców zewnętrznych używających w tych ogłoszeniach oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym należącym do innego podmiotu w odniesieniu do towarów, które są identyczne z tymi, dla których ten znak został zarejestrowany – Postrzeganie tego oznaczenia jako integralnej części komunikacji handlowej tego operatora – Sposób prezentacji ogłoszeń niepozwalający na wyraźne odróżnienie ofert wspomnianego operatora od ofert sprzedawców zewnętrznych
1. Znak towarowy Unii Europejskiej – Skutki unijnego znaku towarowego – Prawa wynikające ze znaku towarowego – Prawo do zakazania używania znaku towarowego – Pojęcie używania
(rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2017/1001, art. 9 ust. 2)
(zob. pkt 25–31)
2. Znak towarowy Unii Europejskiej – Skutki unijnego znaku towarowego – Prawa wynikające ze znaku towarowego – Prawo do zakazania używania znaku towarowego – Pojęcie używania – Prowadzenie internetowej platformy handlowej – Istnienie związku między usługami operatora a spornym oznaczeniem – Włączenie – Sposób prezentacji ogłoszeń – Charakter i zakres usług świadczonych przez operatora – Wpływ
(rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2017/1001, art. 9 ust. 2)
(zob. pkt 38–43, 48–54; sentencja)
Streszczenie
W 2016 r. C. Louboutin, francuski projektant luksusowego obuwia i torebek, zarejestrował kolor czerwony naniesiony na zewnętrzną podeszwę buta na wysokim obcasie jako unijny znak towarowy.
Amazon prowadzi witryny internetowe sprzedaży online rozmaitych towarów, które oferuje zarówno w swoim imieniu i na własny rachunek, jak i pośrednio, poprzez udostępnienie informatycznej platformy handlowej sprzedawcom zewnętrznym. Ten operator oferuje również sprzedawcom zewnętrznym uzupełniające usługi składowania i wysyłki ich towarów.
Christian Louboutin stwierdził, że na rzeczonych witrynach internetowych pojawiają się regularnie oferty sprzedaży butów o czerwonych podeszwach, które jego zdaniem dotyczą towarów wprowadzonych do obrotu bez jego zgody. Powołując się na naruszenie praw wyłącznych wynikających ze spornego znaku towarowego, wniósł on przeciwko Amazonowi dwa powództwa do Tribunal d’arrondissement de Luxembourg (sądu okręgowego w Luksemburgu, Luksemburg)(1) i Tribunal de l’entreprise francophone de Bruxelles (francuskojęzycznego sądu ds. gospodarczych w Brukseli, Belgia)(2).
Każdy z tych sądów postanowił wystąpić do Trybunału z szeregiem pytań prejudycjalnych.
Sądy te zwróciły się do Trybunału z pytaniami dotyczącymi zasadniczo tego, czy rozporządzenie w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej(3) należy interpretować w ten sposób, że operator witryny sprzedaży internetowej obejmującej, oprócz własnych ofert sprzedaży tego operatora, internetową platformę handlową, może być uznany za podmiot używający oznaczenia identycznego z unijnym znakiem towarowym należącym do innego podmiotu w odniesieniu do towarów identycznych z tymi, dla których ten znak został zarejestrowany, w przypadku gdy sprzedawcy zewnętrzni oferują na tej platformie, bez zgody właściciela rzeczonego znaku, takie towary opatrzone owym oznaczeniem.
Sądy te zastanawiają się w szczególności nad kwestią, czy istotne w tym zakresie są okoliczności, że tenże operator stosuje jednolity sposób prezentacji ofert publikowanych w jego witrynie internetowej, to jest wyświetla jednocześnie ogłoszenia dotyczące towarów, które sprzedaje we własnym imieniu i na własny rachunek, oraz ogłoszenia dotyczące towarów oferowanych na wspomnianej platformie przez sprzedawców zewnętrznych, że umieszcza on na wszystkich tych ogłoszeniach własne logo renomowanego dystrybutora i że oferuje on sprzedawcom zewnętrznym, w ramach sprzedaży ich towarów, uzupełniające usługi polegające na świadczeniu im wsparcia w zakresie prezentacji ich ogłoszeń, a także na składowaniu i wysyłce towarów oferowanych na tej platformie. W tym kontekście sądy odsyłające zastanawiają się również, czy w stosownych przypadkach należy uwzględnić sposób postrzegania przez użytkowników danej witryny internetowej.
Orzekając w składzie wielkiej izby, Trybunał miał sposobność dokonać istotnych uściśleń w kwestii bezpośredniej odpowiedzialności operatora witryny internetowej sprzedaży online ze zintegrowaną internetową platformą handlową za naruszenia praw właściciela unijnego znaku towarowego, które wynikają z faktu, że oznaczenie identyczne z tym znakiem pojawia się w ogłoszeniach działających na tej platformie sprzedawców zewnętrznych.
Ocena Trybunału
Dla przypomnienia, na podstawie rozporządzenia w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej(4) rejestracja unijnego znaku towarowego skutkuje przyznaniem właścicielowi prawa zakazania wszelkim osobom trzecim używania w obrocie handlowym oznaczenia identycznego z tym znakiem towarowym w odniesieniu do towarów lub usług, które są identyczne z tymi, dla których ten znak został zarejestrowany.
Trybunał zauważył na wstępie, że pojęcie „używania” nie zostało zdefiniowane w rozporządzeniu w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej. Wyrażenie to zakłada niemniej, po pierwsze, czynne zachowanie i bezpośrednie lub pośrednie kierowanie czynnością stanowiącą używanie. Jedynie osoba trzecia, która kieruje taką czynnością, może faktycznie zakończyć to używanie znaku towarowego bez zgody jego właściciela.
Używanie przez osobę trzecią oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym lub do niego podobnego wymaga co najmniej, by oznaczenie to było wykorzystywane przez tę osobę w ramach jej własnej komunikacji handlowej. Dany podmiot może zatem umożliwić swoim klientom używanie oznaczeń identycznych ze znakami towarowymi lub do nich podobnymi, nie używając tych oznaczeń osobiście. W ten sposób Trybunał uznał, odnosząc się do operatora internetowej platformy handlowej, że używanie oznaczeń identycznych ze znakami towarowymi lub do nich podobnych w ofertach sprzedaży wyświetlanych na tej platformie jest dokonywane wyłącznie przez sprzedawców będących klientami operatora owej platformy, a nie przez niego samego, ponieważ ten ostatni nie używa tego oznaczenia we własnej komunikacji handlowej.
Trybunał zauważył jednak, że w sprawach stanowiących podstawę jego wcześniejszego orzecznictwa Trybunał nie był pytany o znaczenie okoliczności, iż dana witryna sprzedaży internetowej zawiera, oprócz internetowej platformy handlowej, oferty sprzedaży samego operatora, natomiast niniejsze sprawy dotyczą dokładnie tego znaczenia. I tak, w tym wypadku sądy odsyłające zastanawiają się w szczególności, czy poza sprzedawcą zewnętrznym także operator witryny sprzedaży internetowej ze zintegrowaną internetową platformą handlową, taki jak Amazon, używa we własnej komunikacji handlowej oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym należącym do innego podmiotu w odniesieniu do towarów, które są identyczne z towarami, dla których ów znak został zarejestrowany, w taki sposób, że mógłby on zostać uznany odpowiedzialnym za naruszenie praw właściciela tego znaku, kiedy ten sprzedawca zewnętrzny oferuje do sprzedaży na tej platformie towary opatrzone owym oznaczeniem.
Trybunał stwierdził, że pytanie to powstaje niezależnie od faktu, że rola takiego operatora może w stosownych wypadkach być oceniana także z perspektywy innych norm prawnych oraz że chociaż ostatecznie to do sądów odsyłających należy dokonanie oceny takiego używania przez operatora, Trybunał może dostarczyć niezbędnych wskazówek interpretacyjnych opartych na prawie Unii, które mogą okazać się użyteczne przy dokonywaniu tej oceny.
W tym względzie, co się tyczy komunikacji handlowej przedsiębiorstwa, Trybunał uściślił, że używanie oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym należącym do innego podmiotu przez operatora witryny sprzedaży internetowej ze zintegrowaną internetową platformą handlową we własnej komunikacji handlowej zakłada, że w oczach osób trzecich oznaczenie to jawi się jako integralna część komunikacji tego operatora, a zatem wydaje się stanowić część jego działalności.
W tym kontekście Trybunał przypomniał, że w sytuacji gdy usługodawca używa oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym należącym do innego podmiotu lub do niego podobnego do celów promowania towarów, które jeden z jego klientów sprzedaje za pomocą tej usługi, usługodawca ten sam używa tego oznaczenia, gdy używa go w taki sposób, że powstaje związek między wspomnianym oznaczeniem a usługami świadczonymi przez tego usługodawcę.
Trybunał uznał zatem już w przeszłości, że taki usługodawca sam nie używa oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym należącym do innego podmiotu lub do niego podobnego, w przypadku gdy świadczona przez niego usługa nie jest porównywalna z usługą mającą na celu pobudzanie sprzedaży towarów opatrzonych tym oznaczeniem i nie powoduje powstania związku między tą usługą a owym oznaczeniem, ponieważ dany usługodawca nie jest widoczny dla konsumenta, co wyłącza jakiekolwiek skojarzenie między jego usługami a danym oznaczeniem.
Trybunał orzekł natomiast, że taki związek istnieje, gdy operator internetowej platformy handlowej, korzystając z usługi odsyłania w Internecie i za pomocą słowa kluczowego identycznego ze znakiem towarowym należącym do innego podmiotu, reklamuje towary oznaczane tym znakiem towarowym sprzedawane przez jego klientów na jego internetowej platformie handlowej. Reklama taka tworzy bowiem dla internautów dokonujących wyszukiwania za pomocą tego słowa kluczowego oczywiste skojarzenie między tymi towarami markowymi a możliwością ich nabycia za pośrednictwem wspomnianej platformy. Z powyższego powodu właściciel tego znaku towarowego jest uprawniony zakazać owemu operatorowi takiego używania, gdy reklama ta narusza prawo do znaku towarowego ze względu na fakt, że nie pozwala ona lub jedynie z trudnością pozwala właściwie poinformowanemu i dostatecznie uważnemu internaucie na zorientowanie się, czy owe towary pochodzą od właściciela wspomnianego znaku towarowego lub od przedsiębiorstwa powiązanego z nim gospodarczo, czy też przeciwnie, od osoby trzeciej.
Trybunał wywiódł z tego, że w celu ustalenia, czy operator witryny sprzedaży internetowej ze zintegrowaną internetową platformą handlową sam używa oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym należącym do innego podmiotu, pojawiającego się w ogłoszeniach dotyczących towarów oferowanych na tej platformie przez sprzedawców zewnętrznych, należy ocenić, czy właściwie poinformowany i dostatecznie uważny użytkownik tej witryny internetowej dostrzeże związek między usługami tego operatora a danym oznaczeniem.
Z tego punktu widzenia w celu dokonania oceny, czy zamieszczone na wspomnianej internetowej platformie handlowej przez działającego na tej platformie sprzedawcę zewnętrznego ogłoszenie, w którym użyto oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym należącym do innego podmiotu, może zostać uznane za integralną część komunikacji handlowej operatora rzeczonej witryny internetowej, należy zbadać, czy ogłoszenie to może powodować powstanie związku między usługami oferowanymi przez tego operatora a danym oznaczeniem na tej podstawie, że użytkownicy mogliby sądzić, iż to wspomniany operator we własnym imieniu i na własny rachunek sprzedaje towar, w odniesieniu do którego używane jest dane oznaczenie.
Trybunał podkreślił, że w kontekście tej całościowej oceny okoliczności sprawy wyjątkowego znaczenia nabierają w szczególności sposób prezentowania ogłoszeń, zarówno indywidualnie, jak i ich całości, w omawianej witrynie internetowej oraz charakter i zakres usług świadczonych przez jej operatora.
Co się tyczy, po pierwsze, sposobu prezentowania ogłoszeń, prawo Unii wymaga przejrzystego wyświetlenia ogłoszeń w Internecie, tak aby właściwie poinformowany i dostatecznie uważny użytkownik mógł z łatwością odróżnić oferty operatora witryny internetowej od ofert sprzedawców zewnętrznych działających na internetowej platformie handlowej. Trybunał uznał zaś, że stosowanie przez operatora jednolitego sposobu prezentacji publikowanych ofert, polegającego na jednoczesnym wyświetlaniu jego własnych ogłoszeń i ogłoszeń sprzedawców zewnętrznych oraz na umieszczaniu własnego logo renomowanego dystrybutora zarówno w swojej witrynie internetowej, jak i we wszystkich tych ogłoszeniach, może utrudniać takie wyraźne rozróżnienie, a tym samym wywołać wrażenie, że to ów operator sprzedaje we własnym imieniu i na własny rachunek również towary oferowane do sprzedaży przez tych sprzedawców zewnętrznych.
Po drugie, charakter i zakres usług świadczonych przez operatora internetowej platformy handlowej na rzecz sprzedawców zewnętrznych, w szczególności takich jak usługi polegające na składowaniu, wysyłce i zarządzaniu zwrotami tych towarów, mogą również wywołać u właściwie poinformowanego i dostatecznie uważnego użytkownika wrażenie, że owe towary są sprzedawane przez wspomnianego operatora, a tym samym stworzyć w oczach tychże użytkowników związek między tymi usługami a oznaczeniami pojawiającymi się na tych towarach oraz w ogłoszeniach sprzedawców zewnętrznych.
W rezultacie Trybunał orzekł, że operator witryny sprzedaży internetowej obejmującej, oprócz jego własnych ofert sprzedaży, internetową platformę handlową, może być uznany za podmiot używający oznaczenia identycznego z unijnym znakiem towarowym należącym do innego podmiotu w odniesieniu do towarów identycznych z tymi, dla których ten znak został zarejestrowany, w przypadku gdy sprzedawcy zewnętrzni oferują do sprzedaży na tej platformie, bez zgody właściciela tego znaku, takie towary opatrzone owym oznaczeniem, jeśli właściwie poinformowany i dostatecznie uważny użytkownik tej witryny internetowej dostrzega związek między usługami tego operatora a danym oznaczeniem, co ma miejsce w szczególności wówczas, gdy w świetle wszystkich elementów charakteryzujących daną sytuację taki użytkownik mógłby odnieść wrażenie, że to powyższy operator sprzedaje – we własnym imieniu i na własny rachunek – towary opatrzone wspomnianym oznaczeniem. Trybunał dodał, iż w tym zakresie istotne są okoliczności, że:
• ten operator stosuje jednolity sposób prezentacji ofert publikowanych w swojej witrynie internetowej, to jest wyświetla jednocześnie ogłoszenia dotyczące towarów, które sprzedaje we własnym imieniu i na własny rachunek, oraz ogłoszenia dotyczące towarów oferowanych na wspomnianej platformie przez sprzedawców zewnętrznych,
• umieszcza on na wszystkich tych ogłoszeniach własne logo renomowanego dystrybutora,
• oraz oferuje on sprzedawcom zewnętrznym, w ramach sprzedaży towarów opatrzonych przedmiotowym oznaczeniem, uzupełniające usługi polegające w szczególności na składowaniu i wysyłce ich towarów.