WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)
z dnia 12 marca 2014 r.(*)
Artykuł 20 TFUE, art. 21 ust. 1 TFUE i art. 45 TFUE – Dyrektywa 2004/38/WE – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Osoby uprawnione – Prawo pobytu obywatela państwa trzeciego, członka rodziny obywatela Unii, w państwie członkowskim, którego przynależność państwową posiada obywatel Unii – Obywatel Unii będący rezydentem i obywatelem tego samego państwa członkowskiego – Działalność zawodowa – Regularne przemieszczanie się do innego państwa członkowskiego
W sprawie C‑457/12
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Raad van State (Niderlandy) postanowieniem z dnia 5 października 2012 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 10 października 2012 r., w postępowaniach:
S.
przeciwko
Minister voor Immigratie, Integratie en Asiel,
oraz
Minister voor Immigratie, Integratie en Asiel
przeciwko
G.,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: V. Skouris, prezes, K. Lenaerts (sprawozdawca), wiceprezes, R. Silva de Lapuerta, M. Ilešič, L. Bay Larsen, A. Borg Barthet i C.G. Fernlund, prezesi izb, G. Arestis, J. Malenovský, E. Levits, A. Ó Caoimh, D. Šváby, M. Berger, A. Prechal i E. Jarašiūnas, sędziowie,
rzecznik generalny: E. Sharpston,
sekretarz: M. Ferreira, główny administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 25 czerwca 2013 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu cudzoziemki S. przez G.G.A.J. Adanga, działającego w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu cudzoziemki G. przez E.T.P. Scheersa, advocaat,
– w imieniu rządu niderlandzkiego przez C.S. Schillemans i C. Wissels, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu belgijskiego przez T. Materne’a i C. Pochet, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu czeskiego przez M. Smolka i J. Vláčila, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu duńskiego przez V. Pasternak Jørgensen i C. Thorninga, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego, N. Grafa Vitzthuma i A. Wiedmann, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu estońskiego przez M. Linntam i N. Grünberg, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu polskiego przez K. Pawłowską, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez L. Christiego, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez G. Facennę, barrister,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez C. Tufvesson i G. Wilsa, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 12 grudnia 2013 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 20 TFUE, art. 21 ust. 1 TFUE i art. 45 TFUE oraz przepisów dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. L 158, s. 77 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 5, s. 46).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Minister voor Immigratie, Integratie en Asiel (ministrem ds. imigracji, integracji i azylu, zwanym dalej „ministrem”) a cudzoziemkami S. i G., obywatelkami państw trzecich i członkami rodziny obywatela Unii Europejskiej o niderlandzkiej przynależności państwowej, w przedmiocie odmowy wydania przez ministra dokumentu poświadczającego zgodność z prawem pobytu cudzoziemek S. i G. w Niderlandach w charakterze członka rodziny obywatela Unii.
Ramy prawne
Dyrektywa 2004/38
3 Artykuł 2 dyrektywy 2004/38, zatytułowany „Definicje”, stanowi:
„Do celów niniejszej dyrektywy:
1) »obywatel Unii« oznacza każdą osobę mającą obywatelstwo państwa członkowskiego;
2) »członek rodziny« oznacza:
a) współmałżonka;
[…]
d) bezpośrednich wstępnych pozostających na utrzymaniu oraz tych współmałżonka lub partnera […];
3) »przyjmujące państwo członkowskie« oznacza państwo członkowskie, do którego przybywa obywatel Unii w celu skorzystania z jego/jej prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu”.
4 Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Beneficjenci”, stanowi w swym ust. 1:
„Niniejszą dyrektywę stosuje się w odniesieniu do wszystkich obywateli Unii, którzy przemieszczają się do innego państwa członkowskiego lub przebywają w innym państwie członkowskim niż państwo członkowskie, którego są obywatelami, oraz do członków ich rodziny, jak zdefiniowano w art. 2 ust. 2 [art. 2 pkt 2], którzy im towarzyszą lub do nich dołączają”.
5 Artykuł 6 wspomnianej dyrektywy stanowi:
„1. Przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego […].
2. Przepisy ust. 1 stosuje się również w odniesieniu do posiadających ważny paszport członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich, towarzyszących [obywatelowi Unii] lub dołączających do obywatela Unii”.
6 Artykuł 7 ust. 1 i 2 dyrektywy 2004/38 przewiduje:
„1. Wszyscy obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące, jeżeli:
a) są pracownikami najemnymi lub osobami pracującymi na własny rachunek w przyjmującym państwie członkowskim; lub
b) posiadają wystarczające zasoby dla siebie i członków ich [swojej] rodziny, aby nie stanowić obciążenia dla systemu pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego w okresie pobytu, oraz są objęci pełnym ubezpieczeniem zdrowotnym w przyjmującym państwie członkowskim; lub
c) – są zapisani do instytucji prywatnej lub publicznej, uznanej lub finansowanej przez przyjmujące państwo członkowskie na podstawie przepisów prawnych lub praktyki administracyjnej, zasadniczo w celu odbycia studiów, włącznie z kształceniem zawodowym; oraz
– są objęci pełnym ubezpieczeniem zdrowotnym w przyjmującym państwie członkowskim i zapewnią odpowiednią władzę krajową, za pomocą oświadczenia lub innego równoważnego środka według własnego wyboru, że posiadają wystarczające zasoby dla siebie i członków rodziny, aby nie stanowić obciążenia dla systemu pomocy społecznej przyjmującego państwa członkowskiego w okresie ich pobytu; lub
d) są członkami rodziny towarzyszącymi [obywatelowi Unii] lub dołączającymi do obywatela Unii, który spełnia warunki określone w lit. a), b) lub c).
2. Prawo pobytu przewidziane w ust. 1 rozciąga się na członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich, towarzyszących [obywatelowi Unii] lub dołączających do obywatela Unii w przyjmującym państwie członkowskim, o ile tacy obywatele Unii spełniają warunki określone w ust. 1 lit. a), b) lub c)”.
7 Zgodnie z art. 10 ust. 1 tej dyrektywy „[p]rawo pobytu dla członków rodziny obywatela Unii, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich, zostaje stwierdzone poprzez wydanie dokumentu zwanego »kartą pobytową [pobytu] członka rodziny obywatela Unii« nie później niż sześć miesięcy od dnia, w którym złożyli wniosek”.
8 Zgodnie z art. 16 ust. 1 i 2 wspomnianej dyrektywy:
„1. Obywatele Unii, którzy legalnie zamieszkują w przyjmującym państwie członkowskim przez nieprzerwany okres pięciu lat, mają prawo stałego pobytu w tym państwie […].
2. Ustęp 1 stosuje się również do członków rodziny, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich i legalnie zamieszkiwali wraz z obywatelem Unii w przyjmującym państwie członkowskim przez nieprzerwany okres pięciu lat”.
Prawo niderlandzkie
9 Transpozycji przepisów dyrektywy 2004/38 do prawa krajowego dokonano we Vreemdelingenwet (ustawie o cudzoziemcach) z dnia 23 listopada 2000 r. (Stb. 2000, nr 495) oraz we Vreemdelingenbesluit 2000 (rozporządzeniu w sprawie cudzoziemców z 2000 r., Stb. 2000, nr 497).
10 Artykuł 1 Vreemdelingenwet stanowi:
„W rozumieniu niniejszej ustawy i przepisów przyjętych na jej podstawie:
[…]
e) obywatelami wspólnotowymi są:
1° obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, którzy na podstawie Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską uprawnieni są do wjazdu na terytorium innego państwa członkowskiego i do pobytu w nim;
2° członkowie rodzin osób określonych w pkt 1°, którzy są obywatelami państwa trzeciego i którzy na podstawie decyzji wydanej w zastosowaniu Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską uprawnieni są do wjazdu na terytorium innego państwa członkowskiego i do pobytu w nim;
[…]”.
11 Artykuł 8 tej ustawy stanowi:
„Cudzoziemiec przebywa w Niderlandach zgodnie z prawem tylko wtedy, gdy:
[…]
e) jest obywatelem wspólnotowym w zakresie, w jakim u podstaw jego pobytu w Niderlandach leży uregulowanie wydane na podstawie Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską lub Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym […]”.
12 Zgodnie z art. 9 ust. 1 Vreemdelingenwet minister wydaje cudzoziemcowi, który przebywa na terytorium niderlandzkim legalnie na podstawie prawa Unii, dokument poświadczający zgodność jego pobytu z prawem (zwany dalej „dokumentem pobytowym”).
Postępowania główne i pytania prejudycjalne
Sytuacja cudzoziemki S.
13 Cudzoziemka S. posiada obywatelstwo ukraińskie i twierdzi, że na mocy prawa Unii przysługuje jej prawo do pobytu u jej zięcia (zwanego dalej „osobą odniesienia cudzoziemki S.”), który posiada niderlandzką przynależność państwową. Cudzoziemka S. podnosiła ponadto w postępowaniu głównym, że opiekuje się swoim wnukiem, synem osoby odniesienia cudzoziemki S.
14 Osoba odniesienia cudzoziemki S. ma miejsce zamieszkania w Niderlandach, od dnia 1 czerwca 2002 r. jest zatrudniona u pracodawcy mającego siedzibę w tym państwie członkowskim i 30% jej tygodniowego wymiaru czasu pracy zajmuje jej przygotowanie i odbywanie podróży służbowych do Belgii. A zatem osoba ta przynajmniej raz w tygodniu przemieszcza się do Belgii.
15 Decyzją z dnia 26 sierpnia 2009 r. Staatssecretaris van Justitie (sekretarz stanu ds. wymiaru sprawiedliwości) oddalił wniosek cudzoziemki S. o wydanie jej dokumentu pobytowego.
16 Decyzją z dnia 16 listopada 2009 r. minister uznał za bezzasadne odwołanie wniesione przez cudzoziemkę S. od tej decyzji.
17 Orzeczeniem z dnia 25 czerwca 2010 r. rechtbank ’s‑Gravenhage oddalił jako bezzasadną skargę wniesioną przez cudzoziemkę S. na decyzję z dnia 16 listopada 2009 r.
18 Cudzoziemka S. wniosła od tego orzeczenia środek odwoławczy do Raad van State.
Sytuacja cudzoziemki G.
19 Cudzoziemka G., która posiada peruwiańską przynależność państwową, w dniu 6 marca 2009 r. zawarła związek małżeński z obywatelem niderlandzkim (zwanym dalej „osobą odniesienia cudzoziemki G.”). Cudzoziemka G. podnosiła w ramach postępowania głównego, że ona i jej osoba odniesienia mają wspólną córkę, a ponadto że cudzoziemka G. jest matką syna, który został przysposobiony przez nią i przez jej osobę odniesienia.
20 Osoba odniesienia cudzoziemki G. ma miejsce zamieszkania w Niderlandach i od 2003 r. jest zatrudniona u pracodawcy mającego siedzibę w Belgii. W związku z tym osoba ta codziennie dojeżdża z Niderlandów do pracy w Belgii.
21 Decyzją z dnia 1 grudnia 2009 r. Staatssecretaris van Justitie oddalił wniosek cudzoziemki G. o wydanie jej dokumentu pobytowego. Decyzją z dnia 12 lipca 2010 r. minister uznał za bezzasadne odwołanie wniesione przez cudzoziemkę S. od tej decyzji.
22 Orzeczeniem z dnia 28 czerwca 2011 r. rechtbank ’s‑Gravenhage uwzględnił skargę wniesioną przez cudzoziemkę G. na decyzję z dnia 12 lipca 2010 r., uchylił tę decyzję i zobowiązał ministra do wydania nowej decyzji z uwzględnieniem rozważań zawartych w tym orzeczeniu.
23 Od powyższego orzeczenia minister wniósł środek odwoławczy do sądu odsyłającego.
Pytania prejudycjalne
24 Ponieważ cudzoziemki S. i G. są członkami rodziny obywateli Unii w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38, sąd odsyłający nurtuje przede wszystkim kwestia, czy powyższa dyrektywa przyznaje im prawo do pobytu w państwie członkowskim, którego przynależność państwową posiadają owi obywatele Unii.
25 W ocenie sądu odsyłającego można sobie wyobrazić, że wyrażenie „przemieszczają się” użyte w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2004/38 należałoby rozumieć jako fakt udania się do państwa członkowskiego innego niż państwo, którego przynależność państwową posiadają wspomniani obywatele Unii, i następnie powrotu z tego państwa bez zamieszkiwania w nim. Możliwe jest również, że wyrażenie „do nich dołączają” zawarte w tym samym art. 3 ust. 1 należy rozumieć jako dołączenie do obywatela Unii w państwie członkowskim jego przynależności państwowej.
26 Jednakże sąd odsyłający stwierdza, że pozostałe przepisy omawianej dyrektywy, w szczególności art. 6 ust. 1 oraz art. 7 ust. 1 lit. a) i art. 7 ust. 2 tego aktu, wydają się wykluczać taką wykładnię, ponieważ wyraźnie wymieniają one „inne państwo członkowskie” i „przyjmujące państwo członkowskie” jako państwo członkowskie, wobec którego można ubiegać się o prawo pobytu. Wyrok z dnia 5 maja 2011 r. w sprawie C‑434/09 McCarthy, Zb.Orz. s. I‑3375, potwierdza, że wspomniane art. 6 i 7 regulują sytuację prawną obywatela Unii w państwie członkowskim, którego przynależności państwowej obywatel ten nie posiada.
27 Sąd odsyłający przypomina następnie, że z wyroków z dnia 7 lipca 1992 r. w sprawie C‑370/90 Singh, Rec. s. I‑4265, i z dnia 11 grudnia 2007 r. w sprawie C‑291/05 Eind, Zb.Orz. s. I‑10719, wynika, iż małżonek obywatela państwa członkowskiego, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się, powinien, w przypadku gdy ten ostatni powraca do państwa członkowskiego swojego pochodzenia, posiadać co najmniej te same prawa dotyczące wjazdu i pobytu co te przysługujące mu na mocy prawa Unii, w wypadku gdy dany obywatel Unii zdecyduje się na udanie się do innego państwa członkowskiego i na pozostanie w tym innym państwie członkowskim. Wspomniany sąd nurtuje jednak wątpliwość co do tego, czy orzecznictwo to znajduje zastosowanie do sytuacji takich jak te będące przedmiotem postępowań głównych. Podkreśla on w tym względzie, że obywatele państw trzecich, których dotyczą spory w postępowaniach głównych, nie przebywali wcześniej z tytułu prawa Unii ze swoimi osobami odniesienia w państwie członkowskim innym niż państwo, którego przynależność państwową posiadają owe osoby odniesienia.
28 Sąd odsyłający powołuje się także na wyrok z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C‑60/00 Carpenter, Rec. s. I‑6279, w którym Trybunał orzekł, że art. 56 TFUE, analizowany w świetle prawa podstawowego do poszanowania życia rodzinnego, może stać na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie pochodzenia usługodawcy mającego siedzibę w tym państwie i świadczącego usługi na rzecz odbiorców zamieszkałych lub mających siedzibę w innych państwach członkowskich odmawiało prawa pobytu na swoim terytorium małżonkowi owego usługodawcy będącemu obywatelem państwa trzeciego. Podkreśla on jednak, że w odróżnieniu do sprawy Carpenter, w której wydano ww. wyrok, w sporach w postępowaniach głównych nie chodzi o obywateli Unii, którzy świadczą usługi transgraniczne z państwa członkowskiego swojego pochodzenia państwowego, lecz o pracowników, którzy dojeżdżają do innego państwa członkowskiego w ramach wykonywania swojej działalności zawodowej.
29 Sąd odsyłający, powołując się na wyroki z dnia 8 marca 2011 r. w sprawie C‑34/09 Ruiz Zambrano, Zb.Orz. s. I‑1177, a także z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie C‑256/11 Dereci i in., Zb.Orz. s. I‑11315, zastanawia się wreszcie, czy art. 20 TFUE i art. 21 ust. 1 TFUE mogą stanowić podstawę przyznania prawa pobytu obywatelom państw trzecich takim jak ci, których dotyczą spory w postępowaniach głównych.
30 W tych okolicznościach Raad van State postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy obywatel państwa trzeciego będący członkiem rodziny obywatela Unii, który ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim swojej przynależności państwowej, jednak w ramach działalności na rzecz pracodawcy mającego siedzibę w tym samym państwie członkowskim dojeżdża do innego państwa członkowskiego, może w okolicznościach takich jak występujące w postępowaniu głównym [dotyczącym cudzoziemki S.] wywodzić prawo pobytu z prawa Unii?
2) Czy obywatel państwa trzeciego będący członkiem rodziny obywatela Unii, który ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim swojej przynależności państwowej, jednak pracuje w innym państwie członkowskim na rzecz pracodawcy mającego siedzibę w tym innym państwie członkowskim, może w okolicznościach takich jak występujące w postępowaniu głównym [dotyczącym cudzoziemki G.] wywodzić prawo pobytu z prawa Unii?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
31 Pytania sformułowane we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie wskazują żadnego konkretnego przepisu, którego wykładnia byłaby konieczna w celu umożliwienia sądowi odsyłającemu wydania wyroku w zawisłych przed nim sporach. Wspomniane pytania odnoszą się wyłącznie w sposób ogólny do prawa Unii.
32 Jednakże, zważywszy na przytoczone w pkt 24–29 niniejszego wyroku wskazania zawarte we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, powyższe pytania należy rozumieć jako mające w istocie na celu ustalenie, czy przepisy dyrektywy 2004/38 oraz art. 20 TFUE, art. 21 ust. 1 TFUE i art. 45 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie odmówiło prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego – członkowi rodziny obywatela Unii w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2004/38, w przypadku gdy wspomniany obywatel Unii posiada przynależność państwową tego państwa i ma w nim miejsce zamieszkania, jednak regularnie przemieszcza się do innego państwa członkowskiego w ramach wykonywania swojej działalności zawodowej.
W przedmiocie wykładni dyrektywy 2004/38
33 Na podstawie utrwalonego orzecznictwa prawa przyznane obywatelom państw trzecich przez dyrektywę 2004/38 nie są prawami własnymi tych obywateli, lecz stanowią prawa pochodne, nabyte z uwagi na ich status członka rodziny obywatela Unii, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 2 tej dyrektywy (zob. ww. wyroki: w sprawie McCarthy, pkt 42; w sprawie Dereci i in., pkt 55; a także wyrok z dnia 8 maja 2013 r. w sprawie C‑87/12 Ymeraga i Ymeraga‑Tafarshiku, pkt 31).
34 Jednakże, jak wynika z pkt 37–43 ogłoszonego dziś wyroku w sprawie C‑456/12 O. i B., przepisy dyrektywy 2004/38 przyznają podmiotowe prawo pobytu na rzecz obywatela Unii i pochodne prawo pobytu na rzecz członków jego rodziny tylko wówczas, gdy wspomniany obywatel Unii skorzysta z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w państwie innym niż państwo jego przynależności państwowej. A zatem przepisy tej dyrektywy nie pozwalają na przyznanie pochodnego prawa pobytu obywatelom państw trzecich, członkom rodziny obywatela Unii, w państwie przynależności państwowej tego ostatniego.
35 Z powyższego wynika, że przepisy dyrektywy 2004/38 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie odmówiło, w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, przyznania pochodnego prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii, który ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim swojej przynależności państwowej.
W przedmiocie wykładni art. 45 TFUE
36 Sąd odsyłający zmierza następnie do ustalenia, czy w każdym ze sporów rozpatrywanych w postępowaniach głównych obywatel państwa trzeciego może powoływać się na prawo pobytu oparte na art. 45 TFUE. Powyższy sąd powołuje się w tym kontekście na ww. wyrok w sprawie Carpenter.
37 W tym względzie należy przypomnieć, że w pkt 46 ww. wyroku w sprawie Carpenter Trybunał orzekł, iż art. 56 TFUE, analizowany w świetle prawa podstawowego do poszanowania życia rodzinnego, stoi na przeszkodzie temu, aby w sytuacji takiej jak leżąca u podstaw wydania tego wyroku państwo członkowskie pochodzenia usługodawcy mającego siedzibę w tym państwie i świadczącego usługi na rzecz odbiorców zamieszkałych lub mających siedzibę w innych państwach członkowskich odmawiało prawa pobytu na swoim terytorium małżonkowi owego usługodawcy będącemu obywatelem państwa trzeciego.
38 Jeżeli chodzi o sytuacje będące przedmiotem postępowań głównych, należy zauważyć, że obywatel Unii w sporze dotyczącym cudzoziemki G. pracuje na rzecz spółki mającej siedzibę w państwie członkowskim innym niż państwo jego miejsca zamieszkania. Obywatel Unii w sporze dotyczącym cudzoziemki S. regularnie przemieszcza się do państwa członkowskiego innego niż państwo jego miejsca zamieszkania w ramach wykonywania swojej działalności zawodowej, nawet jeżeli spółka, która go zatrudnia, ma siedzibę w państwie jego miejsca zamieszkania.
39 Obywatele Unii stanowiący osoby odniesienia cudzoziemek S. i G. objęci są podmiotowym zakresem stosowania art. 45 TFUE. Zakresem tego postanowienia objęty jest bowiem każdy obywatel Unii, który w ramach umowy o pracę wykonuje działalność zawodową w innym państwie członkowskim niż państwo jego miejsca zamieszkania (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 lutego 2006 r. w sprawie C‑152/03 Ritter‑Coulais, Zb.Orz. s. I‑1711, pkt 31; z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie C‑212/05 Hartmann, Zb.Orz. s. I‑6303, pkt 17; z dnia 16 kwietnia 2013 r. w sprawie C‑202/11 Las, pkt 17).
40 Wykładnię art. 56 TFUE, której Trybunał dokonał w ww. wyroku w sprawie Carpenter, można przenieść na art. 45 TFUE. Skuteczność (effet utile) przysługującego pracownikowi prawa do swobodnego przemieszczania się może bowiem wymagać przyznania pochodnego prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego będącego członkiem rodziny pracownika – obywatela Unii w państwie członkowskim przynależności państwowej tego ostatniego.
41 Jednakże cel i uzasadnienie takiego pochodnego prawa pobytu opierają się na stwierdzeniu, iż odmowa przyznania takiego prawa może stanowić przeszkodę w korzystaniu z podstawowych swobód gwarantowanych przez traktat FUE (zob. podobnie wyrok z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie C‑40/11 Iida, pkt 68; ww. wyrok w sprawie Ymeraga i Ymeraga‑Tafarshiku, pkt 35; a także wyrok z dnia 10 października 2013 r. w sprawie C‑86/12 Alokpa i in., pkt 22).
42 Do sądu odsyłającego będzie zatem należeć zweryfikowanie, czy w każdej z sytuacji rozpatrywanych w postępowaniach głównych przyznanie pochodnego prawa pobytu danemu obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii jest konieczne do zapewnienia temu ostatniemu faktycznej możliwości skorzystania z podstawowej swobody gwarantowanej przez art. 45 TFUE.
43 W tym względzie przywołana przez sąd odsyłający okoliczność, że dany obywatel państwa trzeciego opiekuje się dzieckiem obywatela Unii, może stanowić, jak wynika z ww. wyroku w sprawie Carpenter, istotny element, który musi być brany pod uwagę przez sąd odsyłający przy dokonywaniu oceny, czy odmowa przyznania prawa pobytu na rzecz wspomnianego obywatela państwa trzeciego może mieć zniechęcający wpływ na faktyczne korzystanie z praw, które dany obywatel Unii wywodzi z art. 45 TFUE. Należy jednak zauważyć, że o ile w ww. wyroku w sprawie Carpenter fakt, że dziecko, o którym była w nim mowa, pozostawało na utrzymaniu obywatela państwa trzeciego będącego członkiem rodziny obywatela Unii, został uznany za decydujący, o tyle dzieckiem tym zajmował się w tamtej sprawie małżonek obywatela Unii. W rezultacie sama okoliczność, że może wydawać się pożądane, by dzieckiem zajmował się obywatel państwa trzeciego będący bezpośrednim wstępnym małżonka obywatela Unii, może nie wystarczyć jako taka do ustalenia takiego zniechęcającego wpływu.
44 Z powyższego wynika, że art. 45 TFUE należy interpretować w ten sposób, że przyznaje on członkowi rodziny obywatela Unii będącemu obywatelem państwa trzeciego pochodne prawo pobytu w państwie członkowskim, którego przynależność państwową posiada ten obywatel Unii, jeżeli ów obywatel ma miejsce zamieszkania w tym państwie, jednak regularnie przemieszcza się do innego państwa członkowskiego jako pracownik w rozumieniu wspomnianego postanowienia, ponieważ odmowa przyznania takiego prawa pobytu ma zniechęcający wpływ na faktyczne korzystanie z praw wywodzonych przez pracownika z art. 45 TFUE, która to okoliczność podlega weryfikacji przez sąd krajowy.
45 W tych okolicznościach nie ma potrzeby dokonywania wykładni art. 20 TFUE i art. 21 ust. 1 TFUE. Te ostatnie postanowienia, które w sposób ogólny formułują prawo każdego obywatela Unii do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, znajdują bowiem swoje uszczegółowienie w art. 45 TFUE w odniesieniu do swobodnego przepływu pracowników (zob. wyrok z dnia 4 lipca 2013 r. w sprawie C‑233/12 Gardella, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo).
46 W świetle ogółu powyższych rozważań odpowiedź na przedstawione pytania powinna brzmieć:
– przepisy dyrektywy 2004/38 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie odmówiło przyznania prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii, w przypadku gdy wspomniany obywatel Unii posiada przynależność państwową tego państwa i ma w nim miejsce zamieszkania, jednak regularnie przemieszcza się do innego państwa członkowskiego w ramach wykonywania swojej działalności zawodowej;
– art. 45 TFUE należy interpretować w ten sposób, że przyznaje on członkowi rodziny obywatela Unii będącemu obywatelem państwa trzeciego pochodne prawo pobytu w państwie członkowskim, którego przynależność państwową posiada ten obywatel Unii, jeżeli ów obywatel ma miejsce zamieszkania w tym państwie, jednak regularnie przemieszcza się do innego państwa członkowskiego jako pracownik w rozumieniu wspomnianego postanowienia, ponieważ odmowa przyznania takiego prawa pobytu ma zniechęcający wpływ na faktyczne korzystanie z praw wywodzonych przez pracownika z art. 45 TFUE, która to okoliczność podlega weryfikacji przez sąd krajowy.
W przedmiocie kosztów
47 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
Przepisy dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG, należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie odmówiło przyznania prawa pobytu obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii, w przypadku gdy wspomniany obywatel Unii posiada przynależność państwową tego państwa i ma w nim miejsce zamieszkania, jednak regularnie przemieszcza się do innego państwa członkowskiego w ramach wykonywania swojej działalności zawodowej.
Artykuł 45 TFUE należy interpretować w ten sposób, że przyznaje on członkowi rodziny obywatela Unii będącemu obywatelem państwa trzeciego pochodne prawo pobytu w państwie członkowskim, którego przynależność państwową posiada ten obywatel Unii, jeżeli ów obywatel ma miejsce zamieszkania w tym państwie, jednak regularnie przemieszcza się do innego państwa członkowskiego jako pracownik w rozumieniu wspomnianego postanowienia, ponieważ odmowa przyznania takiego prawa pobytu ma zniechęcający wpływ na faktyczne korzystanie z praw wywodzonych przez pracownika z art. 45 TFUE, która to okoliczność podlega weryfikacji przez sąd krajowy.
Podpisy