KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
BOBEK
ippreżentati fis‑6 ta’ Frar 2020(1)
Kawża C‑581/18
RB
vs
TÜV Rheinland LGA Products GmbH,
Allianz IARD S.A.
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Oberlandesgericht Frankfurt am Main (il-Qorti Reġjonali Superjuri ta’ Frankfurt am Main, il-Ġermanja))
“Rinviju għal deċiżjoni preliminari – Mezzi mediċi – Proteżijiet tas-sider difettużi – Assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ mezzi mediċi – Limitazzjoni territorjali – Sitwazzjonijiet purament interni – Artikolu 18 TFUE – Applikabbiltà tad-dritt tal-Unjoni”
I. Introduzzjoni
1. Pazjenta Ġermaniża rċeviet, fil-Ġermanja, proteżijiet tas-sider difettużi mmanifatturati minn Poly Implant Prothèse SA (iktar ’il quddiem “PIP”), impriża Franċiża li issa hija falluta. Il-pazjenta qiegħda tfittex kumpens quddiem il-qrati Ġermaniżi minn Allianz IARD SA, l-assiguratur Franċiż ta’ PIP. Fi Franza, il-manifatturi ta’ mezzi mediċi huma taħt obbligu legali li jkunu assigurati għar-responsabbiltà ċivili fir-rigward tad-dannu sostnut minn terzi li jirriżulta mill-attivitajiet tagħhom. Dan l-obbligu wassal lil PIP sabiex tikkonkludi kuntratt ta’ assigurazzjoni ma’ Allianz, li inkluda klawżola territorjali li tillimita l-kopertura għal dannu kkawżat f’territorju Franċiż biss. Għalhekk, il-mezzi mediċi ta’ PIP li ġew esportati lejn Stat Membru ieħor u li ġew użati hemmhekk ma humiex koperti mill-kuntratt ta’ assigurazzjoni.
2. F’dan il-kuntest, l-Oberlandesgericht Frankfurt am Main (il-Qorti Reġjonali Superjuri ta’ Frankfurt am Main, il-Ġermanja) tistaqsi jekk il-fatt li PIP kienet assigurata minn Allianz għal dannu kkawżat mill-mezzi mediċi tagħha fit-territorju Franċiż biss, b’esklużjoni għal dak potenzjalment ikkawżat fi Stati Membri oħra, huwiex kompatibbli mal-Artikolu 18 TFUE u l-prinċipju ta’ nondiskriminazzjoni minħabba n-nazzjonalità inkluża fih.
II. Il-kuntest ġuridiku
A. Id-dritt tal-Unjoni
3. L-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE jipprovdi li:
“Fil-kamp ta’ l-applikazzjoni tat-Trattati, u mingħajr preġudizzju għad-dispożizzjonijiet speċjali inklużi hemm kull diskriminazzjoni minħabba ċittadinanza għandha tiġi projbita.”
4. Skont l-Artikolu 34 TFUE:
“Restrizzjonijiet kwantitattivi fuq l-importazzjoni u kull miżura li għandha effett ekwivalenti għandhom ikunu projbiti bejn l-Istati Membri.”
5. Skont l-Artikolu 35 TFUE:
“Restrizzjonijiet kwantitattiva fuq l-esportazzjoni u kull miżura li ghandha effett ekwivalenti għandhom ikunu projbiti bejn l-Istati Membri.”
6. L-ewwel paragrafu tal-Artikolu 56 TFUE jaqra kif ġej:
“Fil-qafas tad-dispożizzjonijiet ta’ hawn taħt, ir-restrizzjonijiet fuq il-liberta’ li jiġu provduti servizzi fl-Unjoni għandhom jiġu projbiti fir-rigward ta’ ċittadini ta’ Stati Membri li jkunu stabbiliti fi Stat Membru li ma jkunx dak tal-persuna li lilha jingħataw is-servizzi.”
B. Id-dritt Franċiż
7. L-Artikolu L.1142‑2 tal-Code de la santé publique (il-Kodiċi tas-Saħħa Pubblika) (2) jipprovdi li:
“Il-professjonisti tas-saħħa li għandhom prattika privata, l-istabbilimenti tas-saħħa, is-servizzi tas-saħħa u l-korpi msemmija fl-Artikolu L. 1142‑1, u kull persuna ġuridika oħra, minbarra l-Istat, li teżerċita attivitajiet ta’ prevenzjoni, ta’ dijanjożi jew ta’ kura kif ukoll il-produtturi, l-operaturi u l-fornituri ta’ prodotti tas-saħħa, fl-istat finali tagħhom, imsemmija fl-Artikolu L. 5311‑1 bl-esklużjoni tal-punt 5, bla ħsara għad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu L. 1222‑9, u tal-punti 11, 14 u 15, użati għal dawn l-attivitajiet, huma obbligati li jkollhom assigurazzjoni intiża li tkopri r-responsabbiltà ċivili jew amministrattiva tagħhom li tista’ tirriżulta minn danni mġarrba minn terzi u minn korrimenti personali, li jseħħu fil-kuntest ta’ din l-attività.
Il-Ministru responsabbli għas-saħħa jista’, b’ordni, jagħti deroga mill-obbligu ta’ assigurazzjoni stabbilit fl-ewwel paragrafu lil stabbilimenti tas-saħħa pubblika li għandhom riżorsi finanzjarji disponibbli li huma suffiċjenti sabiex jippermettulhom jikkumpensaw għad-dannu b’mod ekwivalenti għal dak li jirriżulta minn kuntratt ta’ assigurazzjoni.
Il-kuntratti ta’ assigurazzjoni konklużi skont l-ewwel paragrafu jistgħu jipprovdu limiti massimi ta’ garanzija […]
[…]
Fil-każ ta’ nuqqas ta’ osservanza tal-obbligu ta’ assigurazzjoni previst f’dan l-artikolu, il-korp dixxiplinari kompetenti jista’ jordna sanzjonijiet dixxiplinari.”
8. Skont l-Artikolu L. 252‑1 tal-Code des assurances (il-Kodiċi tal-Assigurazzjoni) (3):
“Kwalunkwe persuna suġġetta għall-obbligu ta’ assigurazzjoni stabbilit fl-Artikolu L. 1142‑2 tal-Kodiċi tas-Saħħa Pubblika li, wara li tkun ippruvat tagħmel kuntratt ta’ assigurazzjoni ma’ kumpannija tal-assigurazzjoni fi Franza li jkopri r-riskji ta’ responsabbiltà ċivili msemmija f’dan l-artikolu, u li għal darbtejn tkun ġiet miċħuda lilha l-kopertura, tista’ tippreżenta talba quddiem bureau central de tarification [(Uffiċċju Ċentrali tat-Tariffikazzjoni, iktar ’il quddiem il-“BCT”)], li l-kriterji ta’ stabbiliment u r-regoli ta’ operazzjoni tiegħu għandhom jiġu stabbiliti b’digriet adottat fil-Conseil d’État [(il-Kunsill tal-Istat)].
L-Uffiċċju Ċentrali tat-Tariffikazzjoni għandu jkollu r-rwol li jistabbilixxi l-ammont tal-primjum li permezz tiegħu l-kumpannija tal-assigurazzjoni kkonċernata hija marbuta li tiggarantixxi r-riskju propost lilha. Huwa jista’, skont il-kundizzjonijiet stabbiliti b’digriet tal-Kunsill tal-Istat, jiddetermina l-ammont tal-eċċess li l-parti assigurata għandha tħallas.
L-Uffiċċju Ċentrali tat-Tariffikazzjoni għandu jagħti parir lir-rappreżentant tal-Istat tad-dipartiment meta persuna suġġetta għall-obbligu ta’ assigurazzjoni skont l-Artikolu L. 1142‑2 tal-Kodiċi tas-Saħħa Pubblika tikkostitwixxi riskju ta’ assigurazzjoni ogħla min-normal. Huwa għandu jinforma b’dan lill-professjonist ikkonċernat. F’dan il-każ, huwa għandu jistabbilixxi l-ammont tal-primjum ta’ kuntratt li t-tul tiegħu ma jistax jaqbeż is-sitt xhur.
Kwalunkwe klawżola kuntrattwali ta’ assigurazzjoni mill-ġdid li tipprova teskludi ċerti riskji tal-garanzija ta’ assigurazzjoni mill-ġdid bħala riżultat tal-ammont tal-primjum stabbilit mill-Uffiċċju Ċentrali tat-Tariffikazzjoni hija nulla u bla effett.”
III. Il-fatti, il-proċedura u d-domandi preliminari
9. PIP kienet manifattriċi ta’ proteżijiet tas-sider stabbilita fi Franza. L-impriża Olandiża Rofil Medical Nederland B.V. (iktar ’il quddiem “Rofil”) ikkummerċjalizzat dawn il-proteżijiet. Hija ppakkjathom u pprovdiethom flimkien ma’ fuljett informattiv. TÜV Rheinland LGA Products GmbH (iktar ’il quddiem “TÜV Rheinland”), fil-kapaċità tagħha bħala “korp innotifikat” fis-sens tad-Direttiva 93/42/KEE (4), ġiet ikkummissjonata minn PIP sa minn Ottubru 1997 sabiex twettaq l-evalwazzjoni ta’ konformità skont l-istandards Ġermaniżi, Ewropej u oħrajn internazzjonali. Għal dan l-għan, TÜV Rheinland wettqet diversi awditi ta’ superviżjoni ta’ PIP bejn l‑1997 u l‑2010.
10. Fil-ħarifa tal‑2006, l-appellanti fil-proċedura prinċipali għamlet operazzjoni fil-Ġermanja, li matulha tqiegħdu fiha proteżijiet tas-sider ikkummerċjalizzati minn Rofil. Sussegwentement ġie kkonfermat li minflok il-materjal “NuSil” deskritt fid-dokumenti tal-prodott u speċifikat u approvat fil-portata tal-awtorizzazzjoni tal-kummerċjalizzazzjoni, dawn il-proteżijiet ġew mimlija b’silikon industrijali mhux awtorizzat.
11. F’Marzu 2010, l-awtoritajiet tas-saħħa Franċiżi skoprew għall-ewwel darba, waqt spezzjoni, li PIP kienet qiegħda illegalment tuża silikon industrijali. F’April 2010, l-awtoritajiet Ġermaniżi rrakkomandaw li t-tobba li użaw proteżijiet tas-silikon ta’ PIP għandhom jinformaw lill-pazjenti kkonċernati u ma jibqgħux jużaw dawn il-proteżijiet tas-sider. Fl‑2012, ġiet irrakkomandata t-tneħħija sħiħa ta’ dawn il-proteżijiet.
12. PIP falliet u ġiet illikwidata fl‑2011. F’Diċembru 2013, il-fundatur tal-impriża ngħata sentenza ta’ erba’ snin ħabs minn qorti Franċiża għall-manifattura u l-bejgħ ta’ prodotti li kienu perikolużi għas-saħħa.
13. L-appellanti ppreżentat rikors fil-qrati Ġermaniżi kontra t-tabib li għamlilha l-operazzjoni, kontra TÜV Rheinland, u kontra Allianz.
14. Hija sostniet li kellha talba diretta kontra Allianz skont id-dritt Franċiż. Skont l-Artikolu L.1142‑2 tal-Kodiċi tas-Saħħa Pubblika, il-manifatturi ta’ mezzi mediċi għandhom l-obbligu jikkonkludu kuntratt ta’ assigurazzjoni ma’ kumpannija tal-assigurazzjoni (iktar ’il quddiem l-“obbligu ta’ assigurazzjoni”). Din l-assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili tipprovdi lil terzi li jkunu sostnew dannu talba diretta (Direktanspruch) kontra l-kumpannija tal-assigurazzjoni.
15. Skont l-Artikolu L.252‑1 tal-Kodiċi tal-Assigurazzjoni, kwalunkwe persuna suġġetta għall-obbligu ta’ assigurazzjoni li, wara li tkun ippruvat tagħmel kuntratt ta’ assigurazzjoni ma’ kumpannija tal-assigurazzjoni fi Franza li jkopri riskji ta’ terzi li msemmija f’dan l-artikolu, u li għal darbtejn tkun ġiet miċħuda lilha l-kopertura, tista’ tippreżenta talba quddiem il-BCT. Il-BCT sussegwentement għandu jistabbilixxi l-ammont tal-primjum li għalih il-kumpannija tal-assigurazzjoni kkonċernata hija marbuta li tiggarantixxi r-riskju li jiġi propost lilha.
16. Fl-2005, il-BCT obbliga lil AGF IARD, il-predeċessur ta’ Allianz, sabiex sabiex tipprovdi lil PIP kopertura tal-assigurazzjoni. Il-BCT stabbilixxa l-ammont tal-primjum tal-assigurazzjoni fid-dawl tad-dħul mill-bejgħ ta’ PIP fit-territorju Franċiż. Fit-termini kuntrattwali speċjali tal-kuntratt ta’ assigurazzjoni, taħt it-titolu “Kamp ta’ applikazzjoni ġeografiku”, ġie miftiehem li l-kopertura tapplika esklużivament għal każijiet ta’ dannu li jirriżulta fi Franza metropolitana u fit-territorji Franċiżi extra-Ewropej (iktar ’il quddiem il-“limitazzjoni territorjali”). Il-BCT ma oġġezzjonax għall-limitazzjoni territorjali. Ġie pprovdut ukoll li, fil-każ ta’ serje ta’ danni, l-ammont massimu ta’ kopertura għal kull każ ta’ dannu huwa ta’ EUR 3 000 000 u l-ammont massimu ta’ kopertura għal kull sena assigurata huwa ta’ EUR 10 000 000.
17. Ir-rikors tal-appellanti ġie miċħud mill-qorti tal-ewwel istanza. Hija appellat minn din is-sentenza fl-Oberlandesgericht Frankfurt am Main (il-Qorti Reġjonali Superjuri ta’ Frankfurt am Main, il-Ġermanja), il-qorti tar-rinviju, fir-rigward tal-konstatazzjonijiet fis-sentenza tal-ewwel istanza li jirrigwardaw TÜV Rheinland u Allianz, iżda mhux li jirrigwardaw ir-responsabbiltà tat-tabib li wettaq l-operazzjoni. Quddiem il-qorti tar-rinviju, l-appellanti qiegħda titlob l-annullament tas-sentenza fir-rigward ta’ TÜV Rheinland u Allianz. Hija qiegħda titlob ukoll li TÜV Rheinland u Allianz jiġu ordnati jikkumpensawha għad-danni.
18. Skont l-appellanti, il-qorti tal-ewwel istanza wettqet żball ta’ liġi meta kkonstatat li l-limitazzjoni territorjali tal-kopertura tal-assigurazzjoni għat-territorju Franċiż kienet legali u meta eskludiet kwalunkwe ksur tal-moviment liberu tal-merkanzija.
19. Id-domandi magħmula mill-qorti tar-rinviju lill-Qorti tal-Ġustizzja jikkonċernaw biss ir-responsabbiltà potenzjali ta’ Allianz. Il-qorti tar-rinviju għandha dubji dwar il-kompatibbiltà tal-limitazzjoni territorjali inkwistjoni mal-Artikolu 18 TFUE. Skont din il-qorti, hemm aspett transkonfinali fil-limitazzjoni territorjali li jimmaterjalizza meta dannu jseħħ barra minn Franza. L-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE huwa applikabbli għaliex il-projbizzjonijiet speċifiċi ta’ diskriminazzjoni stabbiliti f’dispożizzjonijiet oħra tat-Trattat FUE ma japplikawx għall-kawża inkwistjoni. Il-limitazzjoni territorjali hija indirettament diskriminatorja minħabba n-nazzjonalità għaliex normalment din taffettwa pazjenti barranin, daqslikieku taffettwahom kundizzjoni ta’ residenza. Iktar minn hekk, l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE jista’ jiġi invokat f’tilwim bejn partijiet privati. Il-BCT jista’ jiġi kkritikat ukoll għan-nuqqas tiegħu li joġġezzjona għal-limitazzjoni nazzjonali.
20. Huwa f’dan il-kuntest fattwali u legali li l-Oberlandesgericht Frankfurt am Main (il-Qorti Reġjonali Superjuri ta’ Frankfurt am Main) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1) Id-destinatarji tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni prevista fl-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE huma esklużivament l-Istati Membri u l-korpi tal-Unjoni jew ukoll l-individwi (effett dirett orizzontali tal-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE)?
2) Fil-każ li r-risposta għall-ewwel domanda tkun fin-negattiv u l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE ma japplikax għar-relazzjonijiet bejn l-individwi: l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE għandu jiġi interpretat fis-sens li din id-dispożizzjoni tipprekludi limitazzjoni tal-kopertura għal dannu li seħħ fi Franza metropolitana u fit-territorji extra-Ewropej Franċiżi, peress li l-awtorità Franċiża kompetenti, il-[BCT] ma oġġezzjonax għall-klawżola korrispondenti, minkejja li din il-klawżola tmur kontra l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE peress li tinkludi diskriminazzjoni indiretta abbażi tan-nazzjonalità?
3) Fil-każ li r-risposta għall-ewwel domanda tkun fl-affermattiv: taħt liema kundizzjonijiet tista’ tiġi ġġustifikata diskriminazzjoni indiretta f’każijiet ta’ effett fil-konfront ta’ terzi? B’mod partikolari: limitazzjoni territorjali tal-kopertura ta’ assigurazzjoni għal dannu li seħħ fi Stat Membru partikolari tista’ tiġi ġġustifikata bl-argument tal-limitazzjoni tal-obbligu ta’ kopertura tal-kumpannija tal-assigurazzjoni kif ukoll tal-ammont tal-primjum, meta l-poloz tal-assigurazzjonijiet ikkonċernati jipprovdu fl-istess waqt li, fil-każ ta’ serje ta’ danni, il-kopertura għal kull każ ta’ dannu u l-kopertura għal kull sena assigurata huma limitati f’termini ta’ ammonti?
4) Fil-każ li r-risposta għall-ewwel domanda tkun fl-affermattiv: l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE għandu jiġi interpretat fis-sens li jekk, kuntrarjament għall-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE, l-assiguratur ikun kopra biss id-dannu li seħħ fi Franza metropolitana u fit-territorji extra-Ewropej Franċiżi, hemm lok għal projbizzjoni tal-oġġezzjoni li l-ħlas ma setax iseħħ peress li l-kopertura massima kienet diġà ntlaħqet, fil-każ li d-dannu jkun seħħ barra mill-imsemmija territorji?”
21. Ġew ippreżentati sottomissjonijiet bil-miktub minn Allianz (iktar ’il quddiem il-“konvenuta”), mill-Gvern Daniż, milm-Gvern Finlandiż u mill-Kummissjoni Ewropea. Il-konvenuta, il-Gvern Franċiż u l-Kummissjoni pparteċipaw fis-seduta li nżammet fit‑8 ta’ Ottubru 2019.
IV. Evalwazzjoni
22. Il-qorti tar-rinviju tagħmel erba’ domandi ffukati fuq il-konsegwenzi legali li jkunu jirriżultaw minn ksur tal-Artikolu 18 TFUE fiċ-ċirkustanzi ta’ din il-kawża. Permezz tal-ewwel u tat-tieni domanda, il-qorti tar-rinviju tfittex li tikkonstata jekk l-Artikolu 18 TFUE jistax b’mod dirett jiġi invokat orizzontalment mill-appellanti kontra Allianz jew vertikalment (jew, pjuttost, dijagonalment) kontra r-Repubblika Franċiża, minħabba li l-BCT, bħala emanazzjoni tal-Istat, ma opponiex il-limitazzjoni territorjali tal-kopertura tal-assigurazzjoni. It-tielet u r-raba’ domanda jikkonċernaw il-portata preċiża tal-Artikolu 18 TFUE f’kawża bħal din, fejn il-kuntratt inkwistjoni jipprevedi, apparti l-limitazzjoni territorjali, limitu tal-kopertura massima (għal kull każ ta’ dannu u għal kull sena assigurata).
23. L-erba’ domandi kollha jaqsmu suppożizzjoni taċita, jiġifieri li l-limitazzjoni territorjali inkwistjoni mhux biss taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, iżda li hija wkoll diskriminatorja minħabba n-nazzjonalità u kuntrarja għall-Artikolu 18 TFUE.
24. Madankollu, qabel ma nidħol f’diskussjoni tal-konsegwenzi ta’ ksur, huwa neċessarju li nagħmel pass lura, jew pjuttost żewġ passi lura, fil-proċess ta’ raġunar, u niżgura jekk kienx hemm fil-fatt ksur fl-ewwel lok. Liema obbligu speċifiku jew dispożizzjoni speċifika tad-dritt tal-Unjoni ġew miksura billi tħalliet din il-limitazzjoni territorjali għal kopertura tal-assigurazzjoni għal mezzi mediċi difettużi? Sabiex nindirizza din id-domanda, l-ewwel huwa neċessarju li neżamina (i) jekk il-kawża taqax fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, jiġifieri, jekk il-Qorti tal-Ġustizzja għandhiex ġurisdizzjoni li tirrispondi d-domandi tal-qorti tar-rinvju, u, fl-affermattiv, (ii) liema dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni tista’ twassal għal konstatazzjoni ta’ (in)kompatibbiltà fir-rigward tal-limitazzjoni territorjali inkwistjoni.
25. Nirrikonoxxi li (i) u (ii) normalment ma jiġux eżaminati separatament fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. Dan jista’ jinftiehem fid-dawl tal-fatt li, ladarba obbligu konkret tad-dritt tal-Unjoni jkun ġie identifikat skont (ii), isegwi li (i) ġie ssodisfatt, mingħajr il-bżonn li jiġi speċifikament indirizzat. Madankollu, din il-kawża hija pjuttost stramba. Filwaqt li, fid-dawl tal-ġurisprudenza tradizzjonalment pjuttost ġeneruża dwar libertajiet fundamentali, il-kawża inkwistjoni tidher li taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni (A), hemm diffikultà distinta fl-identifikazzjoni ta’ dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni li tipprekludi l-limitazzjoni nazzjonali tal-obbligu ta’ assigurazzjoni (B).
A. Taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni?
26. Il-konvenuta u l-Gvern Franċiż iqisu li l-kawża inkwistjoni ma taqax fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni. Skont il-konvenuta, mill-perspettiva ta’ pazjenta Ġermaniża li għamlet operazzjoni fil-Ġermanja, din il-kawża hija purament sitwazzjoni interna. Il-Kummissjoni tidher li hija tal-istess fehma dwar, b’mod partikolari, l-applikabbiltà tal-Artikolu 18 TFUE. B’kuntrast, il-Gvern Finlandiż huwa tal-fehma li, minkejja li l-assigurazzjoni inkwistjoni f’din il-kawża ma hijiex speċifikament irregolata mid-dritt tal-Unjoni, is-sitwazzjoni inkwistjoni taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni. Dan għaliex is-sitwazzjoni hija marbuta mal-moviment transkonfinali tal-merkanzija u l-provvista ta’ servizzi u minħabba li d-dritt sekondarju tal-Unjoni jirregola kemm il-mezzi mediċi kif ukoll ir-responsabbiltà għal prodotti difettużi.
27. B’mod wiesa’ jiena naqbel mal-fehma tal-Gvern Finlandiż. Fil-fehma tiegħi, minkejja l-inċertezza rigward l-applikabbiltà in concreto tal-Artikolu 18 TFUE – jew kwalunkwe dispożizzjoni oħra tad-dritt tal-Unjoni – huwa sempliċement impossibbli, fid-dawl tal-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, li jiġi ddikjarat li s-sitwazzjoni f’din il-kawża taqa’ lil hinn mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni għall-għanijiet tal-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja.
28. Sabiex tkun applikabbli l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja, jeħtieġ li jkun hemm rabta suffiċjentement ċara u diretta bejn il-kawża inkwistjoni u waħda mil-libertajiet fundamentali (il-moviment liberu tal-merkanzija, tal-persuni, tas-servizzi jew tal-kapital) (1) u/jew jeħtieġ li jkun hemm dispożizzjoni potenzjalment applikabbli tad-dritt (sekondarju) tal-Unjoni li għandha bżonn interpretazzjoni għall-kawża inkwistjoni (2).
1) Libertajiet fundamentali u moviment liberu
29. Fil-kuntest tal-libertajiet fundamentali, l-applikabbiltà tad-dritt tal-Unjoni tiddependi fuq iċ-ċirkustanzi fattwali konkreti tat-tilwima: element transkonfinali effettiv huwa neċessarju sabiex ikun applikabbli d-dritt tal-Unjoni. Jekk le, is-sitwazzjoni normalment titqies “purament interna” (5). Id-dritt tal-Unjoni dwar il-libertajiet fundamentali mhux suppost japplika għal sitwazzjoni fejn l-elementi kollha huma limitati għal Stat Membru wieħed (6). Leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru, li tapplika mingħajr distinzjoni għal ċitadini ta’ dan l-Istat u għal ċittadini ta’ Stati Membri oħra, “tista’ ġeneralment taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet dwar il-libertajiet fundamentali stabbiliti mit-Trattat biss sal-punt li tapplika għal sitwazzjonijiet relatati ma’ kummerċ fl-[Unjoni] ”(7).
30. Huwa veru li matul is-snin, il-ġurisprudenza dwar id-dispożizzjonijiet tal-libertajiet fundamentali kompliet tespandi l-kamp ta’ applikazzjoni tagħhom. Il-ġurisprudenza bdiet tkopri mhux biss ostakoli reali (fis-sens li diġà ġew materjalizzati), iżda wkoll dissważjoni jew li l-eżerċizzju tal-libertajiet jiġi magħmul inqas attraenti (8). B’mod ugwali, is-sempliċi potenzjalità transkonfinali hija suffiċjenti, li ma għandhiex għalfejn neċessarjament tiġi stabbilita fil-kawża individwali (9). Il-potenzjalità transkonfinali tibqa’ fil-livell ta’ ipoteżi raġonevolment konċepibbli: għalhekk, fil-kuntest ta’ servizzi, il-fatt li, pereżempju, xi destinatarji ta’ servizz probabbilment jiġu minn Stat Membru ieħor huwa biżżejjed sabiex ikunu applikabbli r-regoli tat-Trattat dwar is-servizzi (10).
31. Dawn it-tip ta’ kawżi naturalment iqajmu l-kwistjoni ta’ sa fejn il-loġika tal-potenzjalità tista’ tiġġebbed, sabiex kwalunkwe u kull kwistjoni relatata, pereżempju, ma’ merkanzija jew persuni tista’ finalment tiġi koperta mid-dritt tal-Unjoni. Għall-merkanzija, it-tweġiba ngħatat fis-sentenza Keck (11). Għal-libertajiet l-oħra, it-tweġiba forsi għadha pendenti (12), iżda ħaġa waħda hija ċara: id-diskussjoni hija normalment iffukata fuq l-evalwazzjoni tal-(in)kompatibbiltà ta’ miżuri ta’ Stat Membru mad-dritt tal-Unjoni, jiġifieri, fil-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja. Ma jiġrix ta’ sikwit li l-Qorti tal-Ġustizzja tikkonstata li ma għandhiex ġurisdizzjoni jekk hemm element transkonfinali fil-kawża li huwa raġonevolment konċepibbli (u mhux kompletament ipotetiku (13)) fir-rigward ta’ xi waħda mill-erba’ libertajiet.
32. Reċentement, fis-sentenza Ullens de Schooten (14), il-Qorti tal-Ġustizzja kkonsolidat il-ġurisprudenza tagħha dwar l-assenza ta’ sitwazzjoni transkonfinali (sitwazzjoni purament interna), li twassal sabiex il-kawża ma taqax fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni. Dik is-sentenza fakkret li, indipendentement minn kull element transkonfinali effettiv, sitwazzjoni speċifika taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, l-ewwel nett, meta “ma setax jiġi eskluż li ċittadini stabbiliti fi Stati Membri oħrajn kienu jew setgħu jkunu interessati li jagħmlu użu minn dawn il-libertajiet biex jeżerċitaw attivitajiet fit-territorju tal-Istat Membru li ppromulga l-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni”; it-tieni nett, meta “d-deċiżjoni li din il-qorti [tar-rinviju] ser tadotta wara s-sentenza tagħha [tal-Qorti tal-Ġustizzja] mogħtija preliminarjament ser tipproduċi l-istess effetti fir-rigward ta’ dawn iċ-ċittadini tal-aħħar [ta’ Stati Membri oħra]”; it-tielet nett, “meta d-dritt nazzjonali jimponi lill-qorti tar-rinviju li tagħti lil ċittadin tal-Istat Membru li din il-qorti taqa’ taħtu l-istess drittijiet bħal dawk li ċittadin ta’ Stat Membru ieħor jislet mid-dritt tal-Unjoni fl-istess sitwazzjoni”; u r-raba’ nett, meta “d-dispożizzjonijiet ta’ dan id-dritt [tal-Unjoni] saru applikabbli mil-leġiżlazzjoni nazzjonali li, fir-rigward tas-soluzzjonijiet li ngħataw għal sitwazzjonijiet li l-elementi kollha tagħhom huma limitati ġewwa Stat Membru wieħed biss, hija konformi mal-approċċ ipprovdut mid-dritt tal-Unjoni” (15).
33. Huwa madankollu ċar li x-xenarji miġbura fis-sentenza Ullens de Schooten ma jeżawrixxux is-sitwazzjonijiet kollha li jistgħu jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni (16). Din il-kawża kienet ikkonċernata biss bl-allegazzjonijiet ta’ potenzjalità transkonfinali għall-għanijiet tal-invokazzjoni tar-regoli tal-moviment liberu tat-Trattat fil-kuntest ta’ talba għal responsabbiltà tal-Istat għal ksur ta’ dritt tal-Unjoni. Għalhekk, il-Qorti tal-Ġustizzja pprovdiet risposta fir-rigward tad-dispożizzjonijiet tat-Trattat invokati.
34. Is-sitwazzjoni l-oħra li tipikament taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni hija fejn, anki fl-assenza ta’ kwalunkwe element transkonfinali, il-qasam inkwistjoni huwa rregolat minn dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni.
2) Miżura (ta’ armonizzazzjoni) tad-dritt (sekondarju) tal-Unjoni?
35. Hemm dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni (tipikament dispożizzjoni ta’ armonizzazzjoni tad-dritt sekondarju) li tista’ tkun applikabbli għall-kawża inkwistjoni u li tista’ teħtieġ interpretazzjoni? Id-dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni tkopri l-qasam legali li fih it-tilwima fil-proċedura prinċipali qiegħda tiżvolġi? Hemm regola legali f’din id-dispożizzjoni li tista’ tiġi interpretata fis-sens li tirrigwarda s-sitwazzjoni fil-proċedura prinċipali? Jekk iva, mela l-kawża x’aktarx taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni għall-finijiet tal-interpretazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni.
36. Dan ix-xenarju huwa fil-biċċa l-kbira indipendenti mill-eżistenza ta’ kwalunkwe element transkonfinali. Numru ta’ miżuri ta’ armonizzazzjoni tad-dritt sekondarju tal-Unjoni huma applikabbli għal sitwazzjonijiet purament interni, minkejja li l-bażi tat-Trattat tagħhom huma dispożizzjonijiet relatati mal-moviment liberu u mal-istabbiliment tas-suq intern (17). Huwa għalhekk immaterjali, għall-għanijiet tal-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja, jekk is-sitwazzjoni hijiex fattwalment u purament interna, jiġifieri, jekk il-fatti kollha humiex ikkonfinati fi Stat Membru wieħed.
37. Fl-assenza ta’ kwalunkwe element transkonfinali effettiv jew potenzjali, fattur ta’ konnessjoni suffiċjenti sabiex jkun applikabbli d-dritt tal-Unjoni huwa l-eżistenza ta’ regoli legali rilevanti, potenzjalment applikabbli, stabbiliti fid-dritt (sekondarju) tal-Unjoni li ma jagħmlu l-ebda distinzjoni bejn attivitajiet b’aspett barrani u attivitajiet li ma għandhom l-ebda aspett bħal dan (18). Għalhekk, sakemm l-għan tal-miżura jkun espressament limitat għal sitwazzjonijiet li għandhom dimensjoni transkonfinali, l-eżistenza ta’ miżuri ta’ armonizzazzjoni u l-bżonn li jiġu interpretati fir-rigward tal-kawża inkwistjoni jistgħu jikkostitwixxu rabta suffiċjenti sabiex ikun applikabbli d-dritt tal-Unjoni (19).
38. Fil-fehma tiegħi, sabiex kwistjoni taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, huwa suffiċjenti li jkun hemm regoli tad-dritt sekondarju tal-Unjoni li jirregolaw b’mod ġenerali s-suġġett jew il-kwistjonijiet inkwistjoni. Għalhekk ma huwiex neċessarju, fl-istadju ta’ verifika tal-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja, li jiġu identifikati b’mod ċar u inekwivoku regola speċifika jew obbligu speċifiku fid-dritt tal-Unjoni li japplikaw għall-kawża.
39. Eżempju reċenti li ġej minn qasam differenti tad-dritt tal-Unjoni jista’ juri l-punt. Is-sentenza Moro (20) kkonċernat id-domanda jekk id-dritt tal-Unjoni jopponix dispożizzjoni tad-dritt Taljan li tipprovdi li mhux possibbli li tintalab sanzjoni nnegozjata wara li l-ammissjoni mill-persuna ħatja ma saritx qabel ma kien beda l-proċess. Din id-domanda qamet bħala kwistjoni ta’ interpretazzjoni tad-Direttiva 2012/13, dwar id-dritt għall-informazzjoni fi proċeduri kriminali (21), b’mod partikolari l-Artikolu 6 (dritt għal informazzjoni dwar l-akkuża). B’mod ġenerali, ftit kien hemm dubju li d-direttiva setgħet tapplika ratione materiae għal din t-tip ta’ sitwazzjoni. Jekk din id-direttiva ħolqitx xi obbligi speċifiċi għall-Istati Membri fil-kuntest speċifiku tal-proċedura prinċipali kienet sussegwentement kwistjoni għad-diskussjoni dwar il-merti tal-kawża, iktar milli kwistjoni ta’ ammissibbiltà jew ta’ ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja (22).
40. Fil-konklużjonijiet tiegħi fil-kawża Moro (23), jien ippruvajt ukoll nenfasizza l-konsegwenza pjuttost partikolari li tkun tirriżulta jekk ma ssirx distinzjoni ċara bejn il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni (u l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja) u d-diskussjoni dwar l-identifikazzjoni ta’ obbligu speċifiku li jirriżulta mid-dispożizzjonijiet tiegħu (l-evalwazzjoni ta’ kwistjoni fuq il-merti) f’tipi simili ta’ kawżi. Jekk dawn iż-żewġ kwistjonijiet jitħallew isiru waħda, mela allura d-diskussjoni kollha dwar il-merti tal-kawża sseħħ waqt l-evalwazzjoni tal-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja.
41. Fil-qosor, il-Qorti tal-Ġustizzja tiċħad il-ġurisdizzjoni fejn is-sitwazzjoni inkwistjoni tkun, fl-aspetti kollha, ikkonfinata fi Stat Membru wieħed (24), jew fejn ikun ovvju li l-ebda dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni, speċjalment dawk irreferiti lill-Qorti tal-Ġustizzja għall-interpretazzjoni, ma tista’ tapplika (25). Minkejja li dawn iż-żewġ sitwazzjonijiet xi drabi jistgħu jiġu sovrapposti f’kawża individwali (pereżempju, fejn hemm strument tad-dritt sekondarju tal-Unjoni li jirregola sitwazzjoni transkonfinali), għandu jiġi nnotat, bħala konklużjoni, li l-loġika li fuqha huma bbażati hija differenti. L-eżistenza ta’ element transkonfinali (u l-assenza ta’ sitwazzjoni purament interna) hija evalwazzjoni ċirkostanzjali li tirrigwarda l-fatti ta’ kull kawża. B’kuntrast, l-eżistenza (jew in-nuqqas tagħha) ta’ miżura ta’ armonizzazzjoni tal-Unjoni hija evalwazzjoni normativa ta’ qasam legali partikolari: hemm miżuri tad-dritt tal-Unjoni li huma potenzjalment applikabbli għall-kawża inkwistjoni?
3) Din il-kawża
42. Evalwata fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet indikati preċedentement, din il-kawża ssib lilha nnifisha fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni almenu abbażi ta’ tliet aspetti: (1) element transkonfinali fil-kuntest tal-moviment liberu tal-merkanzija u l-konsegwenza tiegħu f’termini ta’ responsabbiltà; (ii) il-potenzjalità fir-rigward tal-libertà li wieħed jirċievi servizzi (ta’ assigurazzjoni) minn Stat Membru ieħor; u, (iii) is-suġġett normativ tal-kawża, jiġifieri ir-responsabbiltà tal-manifatturi għal prodotti u mezzi mediċi difettużi bħala merkanzija fis-suq intern, li t-tnejn huma parzjalment armonizzati mid-dritt sekondarju tal-Unjoni.
43. L-ewwel nett, il-mezzi mediċi li allegatament ikkawżaw dannu lill-appellanti kienu tqiegħdu fis-suq madwar l-Unjoni Ewropea: ġew prodotti fi Franza, u sussegwentement ikkummerċjalizzati fil-Pajjiżi l-Baxxi minn impriża Olandiża, li eventwalment bigħethom fil-Ġermanja. Ċertament, id-domandi magħmula mill-qorti tar-rinviju jirrigwardaw, b’xi mod jew ieħor, id-dannu sussegwenti li din il-merkanzija apparentament difettuża kkawżat fi Stat Membru wieħed lil residenti ta’ dak l-Istat Membru. Madankollu, diffiċli jiġi miċħud li d-dannu kien, b’xi mod, konsegwenza ta’ kummerċ ta’ merkanzija fl-Unjoni. B’mod ugwali, id-domandi magħmula mill-qorti tar-rinviju speċifikament jistaqsu dwar il-kamp ta’ applikazzjoni tar-responsabbiltà ta’ manifattur residenti fi Stat Membru u l-involviment tal-awtoritajiet pubbliċi fis-sistema ta’ responsabbiltà u ta’ assigurazzjoni obbligatorja.
44. It-tieni nett, kif bla dubju kien hemm moviment liberu upstream bejn l-Istati Membri (minħabba li l-merkanzija li kkawżat id-dannu ċċaqalqet), kien hemm ukoll l-allegat element transkonfinali potenzjali downstream. Jekk il-klawżola territorjali fil-fatt kellha titqies inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni, l-appellanti li tinsab fil-Ġermanja tista’, ipotetikament, tfittex kumpens mill-konvenuta li tinsab fi Franza, u għalhekk tfittex aċċess għal assigurazzjoni transkonfinali bħala l-parti leża (26). Minkejja li jkolli nammetti li nqis dan il-fattur ta’ konnessjoni, b’kuntrast mal-ewwel wieħed, pjuttost dubjuż, huwa wkoll ġust li jingħad li fil-ġurisprudenza preċedenti tagħha dwar il-moviment liberu, il-Qorti tal-Ġustizzja adottat approċċ pjuttost ġeneruż lejn l-inklużjoni ta’ xenarji remoti fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-erba’ libertajiet.
45. It-tielet nett, is-suġġett ta’ din il-kawża jolqot kwistjonijiet li kienu s-suġġett ta’ xi armonizzazzjoni, inkluża r-responsabbiltà għal merkanzija jew mezzi mediċi difettużi. Id-Direttiva 85/374/KEE (27) stabbilixxiet il-prinċipju ta’ responsabbiltà mingħajr ħtija tal-produtturi ta’ prodotti difettużi. Min-naħa tagħha, id-Direttiva 93/42 armonizzat dispożizzjonijiet nazzjonali dwar is-sigurtà u l-protezzjoni tas-saħħa ta’ pazjenti u utenti ta’ mezzi mediċi. Din id-direttiva tirregola t-tqegħid fis-suq ta’ dawk il-mezzi u tistabbilixxi standards sabiex tipproteġi kontra r-riskji assoċjati mad-disinn, il-manifattura u l-ippakkjar ta’ mezzi mediċi.
46. Hemm xi dispożizzjoni minn dawn l-istrumenti tad-dritt sekondarju li tkopri (jew jistgħu, ikkunsidrati weħidhom jew flimkien, jiġu interpretati li jkopru) il-kwistjoni ta’ assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ mezzi mediċi mill-pazjenti? Jista’ jitfakkar li l-evalwazzjoni, għall-finijiet tal-evalwazzjoni tal-ġurizdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja, tikkonċerna s-suġġett kopert mill-istrumenti inkwistjoni, b’mod partikolari l-kamp ta’ applikazzjoni tagħhom ratione materiae, meta mqabbla mas-suġġett tat-tilwima. B’kuntrast, l-eżistenza jew l-assenza ta’ obbligi speċifiċi hija kwistjoni għall-interpretazzjoni ta’ dawn l-istrumenti (28).
47. Bħala konsegwenza, għandu jiġi konkluż li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni tindirizza din it-talba għal deċiżjoni preliminari.
48. Din il-konklużjoni ma hijiex affettwata mill-fatt, repetutament enfasizzat mill-konvenuta u mill-Gvern Franċiż, li l-appellanti, li qiegħda tfittex il-benefiċċju tal-assigurazzjoni marbuta mal-proteżijiet tas-sider inkwistjoni fi Franza, ma eżerċitatx hija stess id-dritt tagħha ta’ moviment liberu. Hija ċittadina Ġermaniża li rċeviet proteżijiet tas-sider fil-Ġermanja. Għaldaqstant la kien hemm moviment liberu ta’ persuni (l-appellanti ma ċċaqalqitx), u lanqas moviment liberu ta’ servizzi (mediċi) (l-operazzjoni twettqet fil-Ġermanja fuq residenti Ġermaniża).
49. Iktar milli jirribattu l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja li diġà ġiet stabbilita abbażi tat-tliet elementi elenkati iktar ’il fuq, dawn l-argumenti huma sintomatiċi ta’ problema differenti preżenti f’din il-kawża. Fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha, il-qorti tar-rinviju tinvoka biss l-Artikolu 18 TFUE, mingħajr ma tidentifika espliċitament liema dispożizzjoni oħra tad-dritt primarju jew sekondarju tal-Unjoni setgħet ġiet miksura bir-restrizzjoni territorjali tal-assigurazzjoni. Għalhekk, b’xi mod, din tħalliet għall-immaġinazzjoni għal dak li jirrigwarda liema mil-libertajiet speċifiċi (merkanzija, servizzi jew persuni) setgħet potenzjalment tapplika, u b’liema konstellazzjoni speċifika, fejn fil-fatt partijiet differenti ppreżentaw argumenti relatati ma’ libertajiet fundamentali dfifferenti. Dan sussegwentement iqajjem id-domanda vera ta’ din il-kawża: hemm xi dispożizzjoni speċifika tad-dritt tal-Unjoni li fil-fatt tipprekludi restrizzjoni territorjali bħal din? Jekk le, jista’ l-Artikolu 18 TFUE, fih innifsu, jirrappreżenta dispożizzjoni bħal din?
B. Liema dispożizzjoni speċifika tad-dritt tal-Unjoni?
50. Permezz tad-domandi tagħha, il-qorti tar-rinviju tinvoka biss l-Artikolu 18 TFUE. Skont din id-dispożizzjoni, “[f]il-kamp ta’ l-applikazzjoni tat-Trattati, u mingħajr preġudizzju għad-dispożizzjonijiet speċjali inklużi hemm kull diskriminazzjoni minħabba ċittadinanza għandha tiġi projbita”. Skont ġurisprudenza stabbilita, l-Artikolu 18 TFUE, li jistabbilixxi l-prinċipju ġenerali ta’ nondiskriminazzjoni minħabba n-nazzjonalità, huwa intiż li “japplika b’mod awtonomu biss f’sitwazzjonijiet irregolati mid-dritt tal-Unjoni li għalihom it-Trattat ma jipprevedix regoli speċifiċi ta’ nondiskriminazzjoni” (29).
51. Għalhekk, ir-rwol tal-Artikolu 18 TFUE huwa wieħed residwu. Kif l-Avukat Ġenerali Jacobs darba qal, il-funzjoni ta’ din id-dispożizzjoni hija li “tagħlaq kwalunkwe lacunae li tħalliet mid-diżpożizzjonijiet iktar speċifiċi tat-Trattat” (30). L-Artikolu 18 TFUE japplika biss meta l-ebda dispożizzjoni speċifika (lex specialis) li tipprojbixxi diskriminazzjoni minħabba n-nazzjonalità ma tkun applikabbli.
52. Lil hinn minn tali funzjoni residwa tal-għeluq ta’ lacunae, hemm rwol indipendenti għall-Artikolu 18 TFUE? Ladarba l-Artikolu 18 TFUE huwa ddefinit f’relazzjoni ma’ dispożizzjonijiet oħra (“mingħajr preġudizzju għad-dispożizzjonijiet speċjali inklużi [fit-Trattati]”), huwa neċessarju li jiġu eżaminati dispożizzjonijiet oħra tad-dritt tal-Unjoni potenzjalment rilevanti li jinkludu projbizzjonijiet speċifiċi ta’ diskriminazzjoni minħabba n-nazzjonalità, anki mingħajr ma tqajmu espliċitament mill-qorti tar-rinviju (31), qabel ma nħarsu lejn l-Artikolu 18 TFUE (32). Fl-għażla tal-libertajiet fundamentali potenzjalment rilevanti, il-Qorti tal-Ġustizzja ma tiħux deċiżjoni fl-astratt, iżda fid-dawl tal-kawża quddiemha (33).
53. Għaldaqstant, qabel ma nduru għall-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 18 TFUE bħala dispożizzjoni awtonoma (4), ser nesplora, l-ewwel nett, jekk hemmx xi dispożizzjonijiet speċifiċi tad-dritt sekondarju li huma rilevanti (1), l-implikazzjonijiet u l-portata tar-regoli dwar il-moviment liberu tal-merkanzija fil-kawża preżenti (2), u l-possibbiltà li pazjenti leżi fi Stati Membri oħra jirċievu servizzi ta’ assigurazzjoni (3).
1. Id-dritt sekondarju: responsabbiltà fuq livell tal-prodotti u mezzi mediċi
54. Skont l-Artikolu 1 tad-Direttiva 85/374 “[i]l-produttur jinżamm responsabbli għal ħsara kkawżata minn difett fil-prodott tiegħu”. Fejn prodott difettuż jikkawża dannu lil konsumatur, il-produttur jista’ jinżamm responsabbli anki mingħajr negliġenza jew ħtija. Minkejja li d-Direttiva 85/374 tistabbilixxi sistema stretta (jew oġġettiva) ta’ responsabbiltà għal produtturi, hija silenzjuża dwar assigurazzjoni obbligatorja. Għalhekk, kif diġà ġie kkonfermat fir-rigward ta’ kwistjonijiet oħra li jistgħu potenzjalment jirriżultaw minn din id-direttiva, iżda li hija ma tipprevedix għalihom espliċitament, id-direttiva ma għandhiex l-għan li tarmonizza l-qasam tar-responsabbiltà għal prodotti difettużi lil hinn mill-punti li hija tirregola (34).
55. Sa fejn huma kkonċernati d-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 93/42 dwar mezzi mediċi, it-Taqsima 6 tal-Anness XI ta’ din id-direttiva teħtieġ biss li korpi nnotifikati “[jkollhom] assigurazzjoni għar-responsabbilta ċivili, għajr jekk din ir-responsabbilità tiġi meħuda mill-Istat taħt il-leġislazzjoni domestika jew jekk l-Istat Membru nnifsu iwettaq l-ispezzjonijiet direttament”. Din id-dispożizzjoni ġiet interpretata mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Schmitt (35), fejn il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat li skont id-dritt tal-Unjoni kif inhu bħalissa, huma l-Istati Membri li għandhom jistabbilixxu l-kundizzjonijiet li taħthom nuqqas kolpevoli ta’ korp innotifikat milli jwettaq l-obbligi tiegħu skont il-proċedura rigward id-dikjarazzjoni ta’ konformità tal-KE stabbilita mid-Direttiva 93/42 jista’ jirriżulta f’responsabbiltà min-naħa tiegħu fil-konfront tal-utenti finali ta’ mezzi mediċi.
56. Din il-pożizzjoni apparentament ma nbidlitx wisq bil-leġiżlazzjoni reċenti fil-forma tar-Regolament (UE) 2017/745 dwar mezzi mediċi (36). Minkejja li naturalment ma hijiex applikabbli ratione temporis għall-kawża inkwistjoni, xorta jaf ikun tajjeb li jiġi nnotat li, minkejja li ġie adottat wara l-iskandlu ta’ PIP (37), ir-rekwiżiti l-oħra f’dan ir-regolament jirrigwardaw biss ir-responsabbiltà tal-korp innotifikat (38). Huwa jibqa’ silenzjuż dwar l-obbligi ta’ assigurazzjoni tal-manifatturi. Skont l-Artikolu 10(16) tar-Regolament 2017/745, il-manifatturi għandhom biss “[i]kollhom fis-seħħ miżuri biex jipprovdu kopertura finanzjarja suffiċjenti fir-rigward tar-responsabbiltà potenzjali tagħhom skont id-Direttiva 85/374/KEE, mingħajr preġudizzju għal aktar miżuri protettivi taħt il-liġi nazzjonali.” Din id-dispożizzjoni tistabbilixxi wkoll li “[p]ersuna fiżika jew ġuridika tista’ titlob kumpens għal dannu kkawżat minn apparat difettuż f’konformità mal-liġi applikabbli nazzjonali u tal-Unjoni.”
57. Minkejja li l-Artikolu 10(16) jista’ jiġi interpretat, bi sforz, li potenzjalment jinkludi wkoll assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili, hemm mezzi oħra li permezz tagħhom jista’ jiġi żgurat li l-manifattur ikollu disponibbli “kopertura finanzjarja suffiċjenti fir-rigward tar-responsabbiltà potenzjali tagħhom” apparti obbligu ta’ assigurazzjoni. Iktar minn hekk, ir-riferiment fl-Artikolu 10(16) għad-dritt nazzjonali jagħmilha ċara li l-leġiżlatur tal-Unjoni ma kellux l-intenzjoni jipprevedi soluzzjoni armonizzata f’dan ir-rigward, bħal assigurazzjoni obbligatorja għar-responsabbiltà ċivili li għandha ssir mill-manifatturi kollha ta’ mezzi mediċi.
58. Għalhekk, l-ebda waħda minn dawn id-direttivi ma tinkludi dispożizzjonijiet speċifiċi dwar assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili għall-utent finali ta’ mezzi mediċi, li hija l-kwistjoni speċifika mqajma f’din il-kawża. B’differenza minn, pereżempju, il-qasam tal-assigurazzjoni għall-vetturi (39), fejn ġie stabbilit obbligu ta’ assigurazzjoni għall-vetturi li jkopri t-territorju kollu tal-Unjoni Ewropea, l-intenzjoni tal-leġiżlatur tal-Unjoni ma kinitx manifestament li jarmonizza l-leġiżlazzjoni tal-Istati Membri fir-rigward tal-assigurazzjoni għar-resposabbiltà ċivili li tirriżulta mill-użu ta’ mezzi mediċi. Għaldaqstant, ladarba din il-kwistjoni baqgħet intenzjonalment mhux irregolata mid-dritt sekondarju tal-Unjoni, il-kawża inkwistjoni għandha tiġi eżaminata fid-dawl tad-dritt primarju tal-Unjoni (40).
2. Moviment liberu tal-merkanzija
59. Fil-ġurisprudenza dwar il-moviment liberu, il-Qorti tal-Ġustizzja ma qagħditx lura milli tikkaratterizza miżuri nazzjonali bħala restrizzjonijiet għall-moviment liberu li jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 34 TFUE (41) (jew l-Artikolu 35 TFUE). Madankollu, anki b’dan l-approċċ espansjonista lejn l-identifikazzjoni ta’ regoli li jistgħu jimpedixxu l-moviment liberu tas-servizzi bejn l-Istati Membri (1), jiena xorta nsibha impossibbli nikklassifika regola nazzjonali tal-Istat Membru ta’ orġini jew tas-sede (f’dan il-każ Franza), li ma tikkonċernax il-moviment liberu tal-merkanzija b’xi mod konvenzjonali iżda l-kundizzjonijiet ta’ użu sussegwenti, bħala miżura li timpedixxi l-moviment liberu ta’ din il-merkanzija (2).
1) Ħruġ, dħul u aċċess: il-moviment liberu tal-merkanzija fl-Unjoni Ewropea
60. Fir-rigward ta’ ostakoli għall-ħruġ, li tipikament jikkonċernaw regoli tal-Istati Membri tas-sede, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, miżura nazzjonali applikabbli għall-operaturi kollha li joperaw fit-territorju nazzjonali li fil-fatt taffettwa l-esportazzjoni tal-prodotti mis-suq tal-Istat Membru ta’ esportazzjoni iktar mill-kummerċjalizzazzjoni tal-prodotti fis-suq nazzjonali tal-imsemmi Stat Membru, taqa’ taħt il-projbizzjoni stabbilita fl-Artikolu 35 TFUE (42).
61. Fir-rigward ta’ ostakoli għad-dħul, li tipikament jiġu stabbiliti mir-regoli tal-Istat Membru ospitanti, l-Artikolu 34 TFUE jolqot firxa wiesgħa ta’ miżuri li jvarjaw minn ostakoli diskriminatorji (43), għal ostakoli fiżiċi għall-kummerċ (44) u rekwiżiti tal-prodotti (bħal dawk li jikkonċernaw l-isem, il-forma, id-dimensjonijiet, il-piż, il-kompożizzjoni, il-preżentazzjoni, l-ittikkettjar, jew l-ippakkjar), anki jekk dawn ir-rekwiżiti huma applikati indistintament għall-prodotti kollha u ma humiex intiżi li jirregolaw il-kummerċ tal-merkanzija bejn l-Istati Membri (45).
62. L-iktar dikjarazzjoni mill-ġdid reċenti ta’ din l-aħħar linja ġurisprudenzjali saret fis-sentenza Il‑Kummissjoni vs L‑Italja u fis-sentenza Mickelsson u Roos (46), fir-rigward ta’ miżuri nazzjonali dwar l-użu ta’ prodotti fl-Istat Membru ospitanti. Il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li apparti miżuri li għandhom l-għan jew l-effett li jittrattaw prodotti ġejjin minn Stati Membri oħra inqas favorevolment, kwalunkwe miżuri oħra li jostakolaw l-aċċess għall-prodotti li oriġinaw fi Stati Membri oħra għas-suq ta’ Stat Membru huma wkoll koperti mill-Artikolu 34 TFUE, peress li “projbizzjoni ta’ użu ta’ prodott fit-territorju ta’ Stat Membru għandha impatt kunsiderevoli fuq l-aġir tal-konsumaturi li, min-naħa tiegħu, għandu impatt fuq l-aċċess ta’ dan il-prodott għas-suq ta’ dan l-Istat Membru” (47).
63. Mhux faċli li jiġi identifikat element komuni fil-ġurisprudenza rikka tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-moviment liberu tal-merkanzija (48). Madankollu, għall-finijiet ta’ din il-kawża, jistħoqqilhom jiġu enfasizzati tliet elementi.
64. L-ewwel nett, il-moviment liberu tal-merkanzja jikkonċerna il-movimenti transkonfinali u r-regoli li jipprevjenu dħul jew ħruġ. Għalhekk hija l-mobbiltà jew il-moviment liberu tal-merkanzija li hija inkwistjoni, tipikament fir-rigward tal-abbiltà tal-merkanzija li tippenetra s-suq tal-Istat Membru ospitanti. L-Artikoli 34 u 35 TFUE jolqtu dispożizzjonijiet nazzjonali li jostakolaw id-dħul jew il-ħruġ ta’ merkanzija.
65. Madankollu, ir-regoli dwar il-moviment liberu ma humiex hemm sabiex jirregolaw l-użu jew il-konsum sussegwenti tal-merkanzija fl-Istat Membru ospitanti. Għalhekk, ladarba l-merkanzija tkun ħarġet minn Stat Membru u daħlet f’ieħor, ikun seħħ “moviment transkonfinali”. Filwaqt li din il-merkanzija tkun qiegħda tiċċirkula liberament fit-territorju tal-Istat Membru ospitanti, hija għandha tosserva r-regoli ta’ dan l-Istat Membru fl-eżerċizzju tal-awtonomija regolatorja tiegħu.
66. It-tieni nett, huwa ġust li jiġi ammess li minkejja li r-regoli dwar il-moviment liberu tal-merkanzija ma humiex intenzjonati li jirregolaw l-użu sussegwenti fl-Istat Membru ospitanti, hemm livell ta’ esaġerazzjoni. Il-ġurisprudenza dwar il-moviment liberu tal-merkanzija tolqot b’mod ċar ċerti kundizzjonijiet tal-użu, il-konsum jew regoli oħra nazzjonali applikabbli tal-Istat Membru ospitanti. Iżda xorta nissuġġerixxi li dawn l-istanzi ta’ esaġerazzjoni għandhom biss u proprjament jikkonċernaw projbizzjonijiet totali fuq ċerti attivitajiet jew prattiki li (kważi) totalment jipprevjenu l-użu u l-kummerċjalizzazzjoni ta’ ċerti prodotti jew l-aċċess effettiv tagħhom għas-suq (49).
67. It-tielet nett, preċiżament sabiex tiġi limitata tali esaġerazzjoni mhux mixtieqa, kien hemm is-sentenza Keck (50), kif ukoll il-limitazzjoni tal-portata tal-Artikoli 34 u 35 TFUE permezz tar-rekwiżit tal-prossimità.
68. Min-naħa l-waħda, il-Qorti tal-Ġustizzja llimitat il-portata tal-Artikolu 34 TFUE billi eskludiet ċerti arranġamenti ta’ bejgħ mill-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu. Skont il-linja ġurisprudenzjali tas-sentenza Keck (51), dispożizzjonijiet nazzjonali li jirrestrinġu jew jipprojbixxu arranġamenti ta’ bejgħ ma jitqisux li potenzjalment jostakolaw kummerċ fl-Unjoni, sakemm japplikaw għall-operaturi kummerċjali rilevanti kollha li joperaw fit-territorju nazzjonali u sakemm jaffettwaw bl-istess mod, fid-dritt u fil-fatti, il-kummerċjalizzazzjoni ta’ prodotti nazzjonali u ta’ dawk minn Stati Membri oħra.
69. Min-naħa l-oħra, il-Qorti tal-Ġustizzja tillimita l-portata tal-Artikoli 34 u 35 TFUE b’test tan-natura remota. Hija ġurisprudenza stabbilita li dawn l-artikoli ma jkoprux miżura li tapplika mingħajr distinzjoni u li l-għan tagħha ma huwiex li tirregola l-kummerċ fil-merkanzija ma’ Stati Membri oħra, u li l-effetti restrittivi tagħha fuq il-moviment liberu tal-merkanzija huma wisq inċerti u indiretti sabiex l-obbligu li hija tistabbilixxi jitqies li għandu natura li jostakola l-kummerċ bejn l-Istati Membri (52).
70. Minkejja li jidhru taħt titoli differenti, is-sentenza Keck u r-rekwiżit tal-prossimità (jew l-assenza tan-natura remota) jaqsmu bejniethom l-istess loġika: jeskludu mill-portata tal-Artikolu 34 TFUE b’mod partikolari r-regoli nazzjonali kollha li ma jikkonċernawx il-moviment liberu tal-merkanzija jew il-passi immedjatament sussegwenti jew korrelatati li għandhom impatt ċar fuq l-aċċess, li għalhekk jostakolaw l-aċċess innifsu.
2) Assenza ta’ kopertura tal-assigurazzjoni u “impatt konsiderevoli fuq l-aġir tal-konsumaturi”
71. B’dan il-kuntest analitiku f’moħħna, jidher li r-regoli dwar il-moviment liberu tal-merkanzija ma jipprovdux bażi sabiex wieħed jipprova jikkumpensa għall-assenza ta’ regoli fl-Istat Membru ospitanti dwar assigurazzjoni obbligatorja għar-responsabbiltà ċivil tal-manifatturi ta’ mezzi mediċi billi, effettivament, jiġu importati dawn ir-regoli li jeżistu fl-Istat Membru tas-sede li minnu l-merkanzija ċċaqalqet.
72. Din il-konklużjoni hija iktar enfasizzata minn żewġ karatteristiċi partikolari ta’ din il-kawża.
73. L-ewwel nett, din il-kawża ma ġietx ippreżentata minn persuna li normalment tkun rikorrenti f’dan it-tip ta’ tilwim: manifattur tal-merkanzija inkwistjoni, importatur jew operatur kummerċjali. L-ebda manifattur ta’ mezzi mediċi ma sostna li l-obbligu ta’ assigurazzjoni inkwistjoni jikkostitwixxi ostakolu għall-ħruġ (għall-manifatturi Franċiżi) jew għad-dħul (għall-manifatturi barranin) (53). Naturalment, dan lanqas ma huwa l-argument tal-appellanti. Hija ma ssostnix li r-regoli inkwistjoni jkunu jimpedixxu l-ħruġ ta’ mezzi mediċi prodotti fi Franza, u li b’hekk ikollhom impatt fuq l-utenti (Ġermaniżi) ta’ dawn il-prodotti. Minflok, il-prodott, ladarba ttrasportat minn Franza, ġewwa l-Pajjiżi l-Baxxi u lejn il-Ġermanja, ikkawża dannu lill-appellanti bħala pazjenta, jiġifieri, bħala l-utent finali tal-prodott.
74. It-tieni nett, il-qorti tar-rinviju f’din il-kawża hija qorti tal-Istat Membru ospitanti (il-Ġermanja) li qiegħda tistaqsi dwar il-leġiżlazzjoni tal-Istat Membru tas-sede (Franza), li ma huwiex normali fil-kuntest tar-regoli dwar il-moviment liberu (54). Normalment, f’dan il-kuntest, irrispettivament minn jekk ikunux inkwistjoni allegati ostakoli għad-dħul jew għall-ħruġ, miżuri tal-Istat ta’ oriġini (li allegatament jimpedixxu l-ħruġ) huma kkontestati fil-qrati tal-Istat ta’ oriġini, filwaqt li miżuri tal-Istat ospitanti (li allegatament jimpedixxu d-dħul) huma kkontestati fil-qrati tal-Istat ospitanti. Għaldaqstant, li kieku din il-kawża kienet kawża “normali” ta’ moviment liberu, il-qorti tar-rinviju kienet tkun qorti Franċiża mitluba tevalwa jekk ir-regoli Franċiżi jammontawx għal ostakolu għall-ħruġ, jew il-qorti tar-rinviju (Ġermaniża) kienet tagħmel domandi rigward il-kompatibbiltà tad-dritt Ġermaniż mad-dritt tal-Unjoni.
75. Madankollu, fil-kawża inkwistjoni, qorti Ġermaniża xorta qiegħda tfittex gwida mill-Qorti tal-Ġustizzja fuq kwistjoni rigward regoli Franċiżi, f’kawża mressqa minn utent finali tal-merkanzija. Skont il-loġika tar-regoli dwar il-moviment liberu tal-merkanzija, id-domanda hija għalhekk, essenzjalment, jekk il-fatt li l-assigurazzjoni obbligatorja marbuta mal-mezzi mediċi li huma mmanifatturati fi Franza ma “tivvjaġġax” ma’ din il-merkanzija jikkostitwixxix ostakolu għall-moviment liberu mill-perspettiva ta’ utent finali ibbażat fi Stat Membru ieħor.
76. Għal din id-domanda, ir-risposta tiegħi hija “le” ċara. Il-fatt li l-assigurazzjoni ma “tivvjaġġax” mal-merkanzija, anki jekk hija obbligatorja fl-Istat Membru tas-sede għall-użu sussegwenti ta’ din il-merkanzija f’dak l-Istat Membru, ma hijiex kwistjoni li hija koperta mill-Artikolu 34 jew mill-Artikolu 35 TFUE.
77. Nirrikonoxxi li sensiela pjuttost twila ta’ kawżalità ipotetika tista’ tiġi mmanifestata sabiex tagħmel dawn ir-regoli nazzjonali (jew, minflok, l-assenza ta’ tali regoli) problematiċi mill-perspettiva tal-moviment liberu tal-merkanzija. Skont, pereżempju, is-sentenza Mickelsson u Roos, jista’ jiġi ssuġġerit li l-fatt li l-assigurazzjoni hija limitata għat-territorju tal-Istat Membru tas-sede biss jista’ jkollu “impatt konsiderevoli fuq l-aġir tal-konsumaturi” fl-Istat Membru ospitanti, u għalhekk topera bħala ostakolu għall-aċċess tas-suq (55). Naturalment, mezzi mediċi ma humiex merkanzija ordinarja. Il-konsumaturi x’aktarx iwettqu riċerka fi-dettall qabel jixtru mezz mediku u qabel ma jiġi impjantat f’ġisimhom. Għalhekk, jista’ jiġi ssuġġerit li konsumatriċi Ġermaniża tista’ tiskopri li l-manifattriċi ta’ dawn il-mezzi mediċi speċifiċi hija assigurata għar-responsabbiltà ċivili biss fit-territorju Franċiż, u b’hekk tkun taf li jekk il-mezzi mediċi jkunu difettużi u jekk il-manifattriċi tfalli, hija ma tkunx tista’ tirkupra kwalunkwe dannu minħabba li hemm klawżola ta’ limitazzjoni territorjali fil-kuntratt li l-manifattriċi Franċiża għandha mal-assiguratriċi tagħha fi Franza. F’xenarju bħal dan ta’ għarfien perfett, kważi ta’ provvidenza, konsumatriċi Ġermaniża tista’ għalhekk potenzjalment tiġi dissważa milli tixtri tali prodott minn Franza, u l-moviment transkonfinali tal-merkanzija jista’ fil-fatt jiġi affettwat.
78. Madankollu, in-numru ta’ “jekk” f’dawn il-premessi juri għalfejn xenarju bħal dan huwa wisq remot u ipotetiku biex ikollu xi ħaġa li għandha x’taqsam mar-regoli dwar il-moviment liberu tal-merkanzija. Li kieku din il-loġika kellha tiġi milqugħa, quod non, kwalunkwe regola nazzjonali tal-Istat Membru tas-sede – almenu dawk iktar favorevoli minn dawk tal-Istat Membru ospitanti – tista’ potenzjalment tiġi diskussa.
79. F’ċertu sens, din is-sitwazzjoni hija iktar remota u ipotetika f’termini ta’ aċċess għas-suq tal-Istat Membru ospitanti (jew anki l-ħruġ mis-suq domestiku) milli l-linja famuża (jew infami) ta’ kawżi rigward il-kwistjoni tal-“ftuħ tal-ħwienet nhar ta’ Ħadd” (56), li wasslet għas-sentenza Keck. Fil-kawżi dwar il-ftuħ tal-ħwienet nhar ta’ Ħadd, projbizzjoni applikabbli b’mod ġenerali għal ħwienet li jiftħu nhar ta’ Ħadd kellha impatt ċar fuq il-volum globali ta’ bejgħ, inkluż il-bejgħ ta’ merkanzija minn Stati Membri oħra. F’din il-kawża, is-sensiela ta’ “jekk” hija pjuttost itwal.
80. Isegwi li r-regoli tat-Trattat dwar il-moviment liberu tal-merkanzija ma humiex applikabbli għall-kundizzjonijiet li jikkonċernaw l-użu sussegwenti tal-merkanzija fl-Istat Membru ospitanti, sakemm dawn il-kundizzjonijiet ma jostakolawx direttament u immedjatament l-aċċess għas-suq ta’ dan l-Istat Membru. Mill-perspettiva tal-utent finali, obbligu tal-manifattur li jagħmel assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili għal prodotti difettużi, jew l-assenza ta’ tali obbligu, jikkonċerna esklużivament il-kundizzjonijiet tal-użu sussegwenti tal-merkanzija fit-territorju tal-Istat Membru ospitanti u la jikkonċerna direttament u immedjatament il-ħruġ tal-merkanzija mill-Istat Membru tas-sede u lanqas l-aċċess għas-suq tal-Istat Membru ospitanti.
3. Libertà li wieħed jirċievi servizzi (ta’ assigurazzjoni) minn Stat Membru ieħor
81. Il-libertà li jiġu pprovduti servizzi ma jidhirx li hija rilevanti f’din il-kawża. L-ewwel nett, ma hijiex fattwalment inkwistjoni fil-proċedura prinċipali minħabba li l-appellanti hija l-utent finali ta’ mezz mediku u mhux il-fornitriċi ta’ servizzi. It-tieni nett, ir-regoli inkwistjoni ma jaffettwawx il-libertà li jiġu pprovduti servizzi, kemm jekk servizzi mediċi jew dawk ta’ assigurazzjoni. Sa fejn hija kkonċernata l-libertà li jiġu pprovduti servizzi ta’ assigurazzjoni, kif iddikjarat mill-Gvern Franċiż, il-limitazzjoni territorjali tal-obbligu ta’ assigurazzjoni inkwistjoni ma tipprevjenix kumpanniji tal-assigurazzjoni milli jkopru mezzi mediċi prodotti fi Franza iżda użati fi Stat Membru ieħor. Manifatturi u kumpanniji tal-assigurazzjoni jistgħu fil-fatt jiddeċiedu, fl-eżerċizzju tal-libertà kuntrattwali tagħhom, dwar il-kamp ta’ applikazzjoni territorjali tal-kuntratt tal-assigurazzjoni, lil hinn mill-minimu legali meħtieġ mid-dritt Franċiż, jiġifieri kopertura fit-territorju Franċiż.
82. Madankollu, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, il-libertà li jiġu pprovduti servizzi tinkludi l-libertà tad-destinatarji li jmorru fi Stat Membru ieħor sabiex jirċievu servizz. L-appellanti tista’ ipotetikament tirċievi żewġ tipi ta’ servizzi: servizzi mediċi u dawk ta’ assigurazzjoni. Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà kkonfermat li persuni li jirċievu trattament mediku jistgħu jitqiesu destinatarji ta’ servizzi (57).
83. Madankollu, l-appellanti rċeviet servizzi mediċi fil-Ġermanja, mhux fi Franza. Għalhekk, sakemm il-ġurisprudenza dwar destinatarji ta’ servizzi ma tiġix iddefinita mill-ġdid sabiex tinkludi “vjaġġar mingħajr moviment”, sempliċement ma kien hemm l-ebda element transkonfinali.
84. L-unika xenarju li jifdal ikun li nifhmu l-pożizzjoni tal-appellanti bħala destinatarja potenzjali ta’ servizzi ta’ assigurazzjoni. Tali servizzi jkollhom tabilħaqq natura transkonfinali fis-sens li residenti Ġermaniża tkun qiegħda titlob kumpens bħala parti leża fi Franza, kontra assiguratur Franċiż. L-eżistenza tal-limitazzjoni territorjali għalhekk tkun tippreżenta ostakolu għal li wieħed jirċievi servizzi ta’ assigurazzjoni liberament minn barra.
85. Hemm numru ta’ problemi b’tali kostruzzjoni. Ikkunsidrati flimkien, dawn il-problemi jġebbdu l-libertà li wieħed jirċievi servizzi lil hinn mil-limiti loġiċi tagħha.
86. Huwa veru li hemm is-sentenza Cowan (58). Dik il-kawża kkonċernat ċittadin Britanniku li kien qiegħed ifittex kumpens mill-Istat Franċiż għal ħsara riżultanti minn aggressjoni sostnuta minnu, bħala turist, waqt li kien qiegħed Pariġi. Il-leġiżlazzjoni Franċiża llimitat il-kumpens għal ċittadini Franċiżi u ċittadini barranin residenti fi Franza. Il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat li, “fejn id-dritt Komunitarju jiggarantixxi għal persuna naturali l-libertà li tmur fi Stat Membru ieħor, il-protezzjoni ta’ dik il-persuna mill-ħsara fl-Istat Membru inkwistjoni, fuq l-istess bażi bħal dik ta’ ċittadini u persuni residenti hemmhekk, hija korollarja ta’ dik il-libertà ta’ moviment. Isegwi li l-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni hija applikabbli għad-destinatarji ta’ servizzi fis-sens tat-Trattat fir-rigward tal-protezzjoni kontra r-riskju ta’ aggressjoni u d-dritt li jinkiseb kumpens finanzjarju previst mid-dritt nazzjonali meta dan ir-riskju jimmaterjalizza” (59).
87. Iżda hemm differenzi kruċjali. L-ewwel nett, I. W. Cowan kien fil-fatt eżerċità d-dritt tiegħu ta’ moviment liberu (mir-Renju Unit għal Franza), minkejja li sempliċement bħala turist. Il-Qorti tal-Ġustizzja espliċitament iddikjarat li kien “korollarju” ta’ dan il-moviment il-fatt li I. W. Cowan kien intitolat jirċievi servizzi fl-Istat Membru li kien qiegħed jospitah. Huwa għaldaqstant irnexxielu jikkontesta l-leġiżlazzjoni tal-Istat Membru ospitanti, quddiem qorti ta’ dak l-Istat Membru ospitanti. It-tieni nett, il-loġika li fuqha hija bbażata s-sentenza Cowan kienet, fi żmien meta ċ-ċittadinanza tal-Unjoni ma kinitx teżisti (60), li tiżgura li “konsumatur li qiegħed jivvjaġġa” jista’ jgawdi l-istess benefiċċji u servizzi fl-Istat Membru ospitanti bħala ċittadin jew residenti ta’ dak l-Istat.
88. Din is-sitwazzjoni hija differenti. L-ewwel nett, l-appellanti ma ċċaqalqitx. It-tieni nett, hija ma hijiex qiegħda tikkontesta l-leġiżlazzjoni tal-Istat Membru tagħha (il-Ġermanja), iżda (indirettament) dik ta’ Franza, quddiem il-qorti ta’ Stat Membru ieħor.
89. Iktar minn hekk, id-diffikultà intellettwali b’kostruzzjoni bħal din hija għal darba oħra r-relazzjoni remota u ipotetika tagħha ma’ xi regola ċara tad-dritt tal-Unjoni. Il-perspettiva tal-moviment liberu tas-servizzi tesponi l-problema vera ta’ din il-kawża b’mod ċar ħafna: l-assenza ta’ xi regola ċara tad-dritt tal-Unjoni li tipprevjeni l-limitazzjoni territorjali inkwistjoni, li twassal għal serje ta’ ipoteżi u konġetturi dwar kif tinħoloq regola bħal din wara l-fatt. Il-fatt li dan l-argument iqiegħed il-karrettun qabel iż-żiemel huwa iktar apparenti fir-rigward tal-provvista potenzjali tas-servizzi: peress li l-appellanti tista’ potenzjalment titlob id-danni mill-konvenuta jekk il-klawżola ta’ limitazzjoni territorjali titneħħa mill-kuntratt tal-assigurazzjoni, u tista’ għaldaqstant tirċievi servizzi ta’ assigurazzjoni bħala l-parti leża, il-limitazzjoni territorjali tal-kopertura tal-assigurazzjoni bilfors li hija inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni. Skont din il-linja ta’ ħsieb, il-konklużjoni (mixtieqa) titħalla tidderieġi l-analiżi, anki fl-assenza ta’ regola applikabbli tad-dritt tal-Unjoni.
90. Fil-fehma tiegħi, ma huwiex possibbli li jittieħed approċċ bħal dan. Għalhekk għandu jiġi konkluż li, fiċ-ċirkustanzi ta’ din il-kawża, l-appellanti ma tistax tistrieħ fuq il-libertà li jiġu pprovduti servizzi.
4. L-Artikolu 18 TFUE
91. Ikkunsidrajtha essenzjali, fil-partijiet preċedenti ta’ dawn il-konklużjonijiet, li neżamina pjuttost fid-dettall id-dispożizzjonijiet sostantivi l-oħra kollha tat-Trattat jew tad-dritt sekondarju li jistgħu potenzjalment jinkludu projbizzjoni li tapplika f’din il-kawża. Iżda jidher li ma hemm l-ebda dispożizzjoni oħra tad-dritt tal-Unjoni, żgur mhux waħda li ġiet miġjuba għall-attenzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja waqt dawn il-proċeduri, li tista’ tipprekludi limitazzjoni territorjali f’kuntratt tal-assigurazzjoni konkluż minn manifattur ta’ mezzi mediċi jekk invokata minn pazjent leż fi Stat Membru ieħor.
92. Din id-diskussjoni ddettaljata ta’ regoli tal-Unjoni potenzjalment applikabbli, b’mod partikolari dawk dwar il-moviment liberu, ma kinitx biss meħtieġa min-natura relazzjonali, sussidjarja tal-Artikolu 18 TFUE (61); hija kienet ukoll neċessarja sabiex jinftiehem kompletament sa fejn il-portata tal-Artikolu 18 TFUE tista’ tasal, jekk interpretat li jistabbilixxi minnu nnifsu projbizzjoni ġenerali, awtonoma ta’ diskriminazzjoni fil-kamp ta’ applikazzjoni tat-Trattati.
93. F’din it-taqsima tal-għeluq, l-ewwel ser nispjega għalfejn il-Qorti tal-Ġustizzja, f’(ħafna) mill-ġurisprudenza reċenti tagħha, ma tatx interpretazzjoni daqshekk vasta lill-Artikolu 18 TFUE (1). Sussegwentement ser nindika l-mod kif l-Artikolu 18 TFUE jista’ fil-fatt, fil-kuntest ta’ din il-kawża, jitqies u jiġi applikat bħala dispożizzjoni awtonoma, li tipproduċi obbligi eżekuttivi irrispettivament minn dispożizzjonijiet oħra tad-dritt tal-Unjoni (2). Ser nagħlaq billi nispjega għalfejn, minkejja li għandi ammont kbir ta’ simpatija morali għall-kawża tal-appellanti, inqis li jekk l-Artikolu 18 TFUE jingħata interpretazzjoni b’dan il-mod, ikun problematiku ħafna f’termini strutturali. Dan iwassal sabiex l-Artikolu 18 TFUE jinbidel f’dispożizzjoni ta’ armonizzazzjoni bla limiti, bil-konsegwenza li tiġi mfixkla d-diviżjoni ta’ kompetenzi bejn l-Unjoni Ewropea u l-Istati Membri u jinħolqu kunflitti problematiċi bejn sistemi legali fis-suq intern (3).
1) L-Artikolu 18 TFUE u l-każ ta’ ċittadin tal-Unjoni li jeżerita d-dritt tiegħu ta’ moviment liberu
94. L-Artikolu 18 TFUE jista’ jiġi invokat “fis-sitwazzjonijiet kollha li jaqgħu taħt il-qasam ta’ applikazzjoni ratione materiae tad-dritt tal-Unjoni”. Fost dawn is-“sitwazzjonijiet kollha li jaqgħu taħt il-qasam ta’ applikazzjoni ratione materiae tad-dritt tal-Unjoni”, il-Qorti tal-Ġustizzja ammettiet b’mod partikolari li “s-sitwazzjoni ta’ ċittadin tal-Unjoni li uża l-libertà ta’ moviment tiegħu taqa’ taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 18 TFUE, li jikkonferma l-prinċipju ta’ nondiskriminazzjoni minħabba n-nazzjonalità” (62).
95. Huwa veru li, fil-kuntest tal-applikazzjoni tal-Artikolu 18 TFUE, il-Qorti tal-Ġustizzja ma hijiex stretta ħafna fl-evalwazzjoni tal-eżistenza effettiva ta’ moviment. Hemm fergħat ta’ ġurisprudenza, b’mod partikolari dawk l-iktar reċenti li jinkludu ċ-ċittadinanza tal-Unjoni, fejn l-eżerċizzju effettiv tad-dritt ta’ moviment liberu mill-parti inkwistjoni mhux faċilment apparenti (63). Madankollu, b’mod ġenerali, xi moviment minn ċittadin tal-Unjoni jew, f’numru minn dawn il-kawżi, minn persuni relatati mill-viċin ma’ ċittadin tal-Unjoni, tibqa’ kundizzjoni. Is-sempliċi residenza fi Stat Membru ma hijiex suffiċjenti sabiex japplika l-Artikolu 18 TFUE (64). Huma biss dawk il-persuni li attwalment iċċaqalqu li jistgħu jinvokaw din id-dispożizzjoni (65).
96. Apparti miċ-ċittadinanza tal-Unjoni, li huwa fil-kuntest tagħha li l-Artikolu 18 TFUE l-iktar li jiġi invokat, il-Qorti tal-Ġustizzja rrikonoxxiet ukoll, fi ftit kawżi, li l-Artikolu 18 TFUE jista’ japplika fejn is-sitwazzjoni inkwistjoni tikkonċerna miżura nazzjonali li tittrasponi strument tad-dritt sekondarju tal-Unjoni (66); jew fid-dawl tal-effetti tas-suġġett dwar kummerċ fl-Unjoni ta’ merkanzija u servizzi meta l-libertà kummerċjali tkun inkwistjoni (67); jew fejn is-sitwazzjoni hija speċifikament irregolata minn miżuri ta’ armonizzazzjoni tal-Unjoni, bħal pereżempju fis-sentenza International Jet Management (68).
97. Din is-sentenza tal-aħħar, li tgħid li l-Artikolu 18 TFUE japplika minħabba l-eżistenza ta’ miżuri ta’ armonizzazzjoni tal-Unjoni, għandha, madankollu, titqiegħed f’perspettiva. F’kuntrast mal-evalwazzjoni wiesgħa u ġenerali tas-suġġett tad-dritt sekondarju tal-Unjoni bl-għan li tiġi stabbilita l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja (69), sabiex l-Artikolu 18 TFUE jkun applikabbli bħala obbligu sostantiv u eżekuttiv, il-punt inkwistjoni (jew is-suġġett fis-sens dejjaq) kellu jkun speċifikament armonizzat sabiex jitqies li jaqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni ratione materiae tad-dritt tal-Unjoni u b’hekk tiġi skattata l-applikazzjoni tal-Artikolu 18 TFUE.
2) L-Artikolu 18 TFUE li indipendentement joħloq obbligu sostantiv
98. L-ewwel paragrafu tal-Artikolu 18 TFUE jistabbilixxi tliet kundizzjonijiet għall-applikazzjoni tiegħu fi kwalunkwe każ: (1) is-sitwazzjoni għandha taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tat-Trattati, (ii) għandha tkun mingħajr preġudizzju għal kwalunkwe dispożizzjonijiet speċjali inklużi fihom, u (iii) għandu jkun hemm diskriminazzjoni minħabba n-nazzjonalità.
99. Fir-rigward tal-ewwel kundizzjoni, fid-dawl tal-approċċ ġeneruż lejn il-moviment liberu fil-ġurisprudenza, il-kawża inkwistjoni għandha titqies li taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni (70). Madankollu, jista’ wkoll jiġi ssuġġerit li jekk, wara eżaminazzjoni fid-dettall tad-dritt primarju u sekondarju tal-Unjoni, jirriżulta li fil-fatt ma hemm l-ebda dispożizzjoni speċifika tad-dritt tal-Unjoni li teħtieġ l-assigurazzjoni obbligatorja tal-manifatturi ta’ mezzi mediċi għar-responsabbilta ċivili u li, fil-kuntest ta’ din il-kawża, l-ebda obbligu bħal dan ma jista’ jiġi dedott minn xi waħda mil-libertajiet fundamentali, mela l-kawża terġa’ taqa’ kompletament ’il barra mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni u l-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja. Għandi d-dubji dwar l-onestà intellettwali ta’ kostruzzjoni bħal din (71), iżda jista’ wkoll ikollha riperkussjonijiet interessanti għall-applikabbiltà tal-Artikolu 18 TFUE nnifsu.
100. Fir-rigward tat-tieni kundizzjoni, ma hemm l-ebda dispożizzjonijiet speċjali dwar is-suġġett speċifiku tal-obbligu ta’ assigurazzjoni u l-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu, la fit-Trattati u lanqas fid-dritt sekondarju.
101. Fir-rigward tat-tielet kundizzjoni, l-eżistenza ta’ kundizzjonijiet iktar favorevoli għar-responsabbiltà tal-manifatturi f’xi Stati Membri u mhux f’oħrajn tista’ tidher, mad-daqqa tal-għajn, li hija xenarju klassiku ta’ diskriminazzjoni indiretta minħabba n-nazzjonalità. Naturalment, id-diskriminazzjoni inkwistjoni ma tikkonċernax l-aċċess għas-servizzi mediċi: kif repetutament u korrettement ġie ddikjarat mill-Gvern Franċiż, jekk nisa Ġermaniżi kellhom jirċievu trattament mediku fi Franza, huma jiġu koperti wkoll mill-assigurazzjoni obbligatorja.
102. L-aċċess għas-servizzi mediċi ma huwiex il-kwistjoni f’din il-kawża. Minflok, jista’ jingħad li d-diskriminazzjoni tinsab fid-differenza tat-trattament fl-aċċess ta’ kumpens taħt il-polza ta’ assigurazzjoni. Minkejja l-fatt li d-dannu ġie kkawżat mill-istess moviment liberu fl-Unjoni Ewropea tal-merkanzija difettuża, l-aċċess għal kumpens huwa differenti skont fejn il-pazjent inkwistjoni jkun għamel l-operazzjoni. Ma hemm l-ebda dubju li ħafna ċittadini Franċiżi x’aktarx jagħmlu operazzjoni bħal din fi Franza, u ħafna Ġermaniżi fil-Ġermanja. Għalhekk, huwa ħafna inqas probabbli li pazjenti Ġermaniżi qatt jirċievu xi kumpens mill-kopertura tal-assigurazzjoni.
103. Barra minn hekk, permezz ta’ diskriminazzjoni indiretta minħabba n-nazzjonalità, Franza tista’ wkoll tiġi akkużata talli indirettament qiegħda tippromwovi l-provvista ta’ servizzi mediċi fit-territorju tagħha, billi tagħmilha iktar diffiċli għal ċittadini minn Stati Membri oħra li jirċievu l-benefiċċju tal-assigurazzjoni minħabba li, għal dan l-għan, huma jkollhom isiefru Franza sabiex jagħmlu operazzjoni. B’kuntrast, nisa Franċiżi jistgħu jiksbu kumpens mill-polza tal-assigurazzjoni iktar faċilment minn nisa barranin, minħabba li dawn x’aktarx jagħmlu operazzjoni fit-territorju Franċiż (72).
104. Għalhekk, wieħed jista’ potenzjalment isostni li t-tliet kundizzjonijiet kollha li jwasslu għall-applikazzjoni tal-Artikolu 18 TFUE jidher li huma preżenti. Hemm tliet argumenti oħra li jistgħu jitqiesu ta’ sostenn għall-applikazzjoni tal-Artikolu 18 TFUE f’kawża bħal din.
105. L-ewwel nett, jekk id-dritt tal-Unjoni jipprevedi u jeżegwixxi l-moviment liberu tal-merkanzija, jista’ jiġi sostnut li huwa wkoll għandu jipprevedi u jeżegwixxi responsabbiltà ugwali għal kawżi li fihom din il-merkanzija tirriżulta li hija difettuża. Il-merkanzija sikwit iġġorr riskji, u l-kummerċ ħieles jippermetti li dawn ir-riskji jiċċirkulaw u potenzjalment joħolqu dannu kullimkien. Jidher ġust li l-pazjenti kollha, kullimkien fl-Unjoni Ewropea, li jsofru konsegwenzi negattivi minn prodotti difettużi prodotti fi Stat Membru għandu jkollhom iċ-ċans li jiksbu kumpens adegwat.
106. It-tieni nett, u parzjalment marbut mal-ewwel punt, il-protezzjoni tal-konsumatur kienet fuq quddiem nett tat-tfassil tal-politika tal-Unjoni fi snin reċenti. L-Artikolu 12 TFUE għamel ir-rekwiżiti tal-protezzjoni tal-konsumatur applikabbli b’mod trasversali, sabiex jittieħdu inkunsiderazzjoni fid-definizzjoni u l-implimentazzjoni ta’ politiki oħra tal-Unjoni. Għalhekk, il-moviment liberu għandu jirrifletti u jaħdem għal livell għoli ta’ protezzjoni tal-konsumatur, kif stabbilit fl-Artikolu 38 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem il-“Karta”).
107. It-tielet nett, għandha tiġi kkunsidrata ċ-ċittadinanza tal-Unjoni. F’ċertu sens, il-ġurisprudenza iktar qadima dwar l-Artikolu 18 TFUE, ċertament dik dwar il-moviment liberu tal-persuni (73), tista’ titqies bħala prekursur taċ-ċittadinanza tal-Unjoni Madankollu, il-fatt li ġiet stabbilita ċ-ċittadinanza tal-Unjoni, li hija neċessarjament marbuta mad-dinjità ugwali skont id-dritt tal-Unjoni (l-Artikolu 1 u l-Artikolu 20 tal-Karta), jagħmilha superflwa li joqgħod isir eżami fid-dettall ta’ min eżattament iċċaqlaq, fejn u għal kemm, jew min jista’ jkun dipendenti fuq min.
108. Dawn l-argumenti kollha kkunsidrati flimkien, flimkien mal-konsegwenzi ċertament koroh li l-prodotti difettużi inkwistjoni kellhom għall-appellanti, jistgħu jwasslu għas-suġġeriment li l-imperattiv ta’ protezzjoni ugwali taċ-ċittadini-konsumaturi kollha Ewropej jipprekludi regola nazzjonali li, effettivament, tillimita l-kopertura tal-assigurazzjoni għal persuni li jkunu għamlu operazzjoni fit-territorju tal-Istat Membru, u għalhekk indirettament tillimita l-kopertura għal ċittadini ta’ dan l-Istat Membru.
3) L-osservanza tal-loġika regolatorja tas-suq intern
109. Minkejja li suġġeriment bħal dan jista’ jiġi mifhum kompletament f’termini morali fil-kuntest speċifiku ta’ din il-kawża individwali, ikun, madankollu, kompletament ħażin f’termini strutturali. Dan iwassal sabiex l-Artikolu 18 TFUE jinbidel f’dispożizzjoni bla limiti, li bis-saħħa tagħha kwalunkwe kwistjoni, irrispettivament minn kemm hija remotament marbuta ma’ dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni, tkun tista’ tiġi armonizzata b’mezzi ġudizzjarji. Dan iwassal ukoll sabiex jeqleb il-kompetenza regolatorja fis-suq intern rasha ’l isfel, u jiġġenera kunflitti futuri irrikonċiljabbli ta’ kompetenza bejn l-Istati Membri.
110. Il-prinċipju tat-tluq għar-regolamentazzjoni tas-suq intern huwa l-osservanza tad-diversità regolatorja fi kwistjonijiet li ma humiex espliċitament armonizzati mid-dritt tal-Unjoni. Fil-fatt, l-armonizzazzjoni impliċita tista’ xi drabi tesdenti għal dan il-qasam. Ċerti regoli tal-Istati Membri li ma ġewx preċedentement armonizzati mil-leġiżlazzjoni jistgħu jiġu ddikjarati inkompatibbli ma’ xi waħda mill-erba’ libertajiet.
111. Dak li jirriżulta b’mod ċar mid-diskussjoni dwar il-moviment liberu tal-merkanzija (74) u tas-servizzi (75) huwa li l-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dawn il-libertajiet diġà huwa kunsiderevoli. Iżda huwa ċar ukoll mid-diskussjoni ta’ din il-kawża li jekk l-Artikolu 18 TFUE jitħalla jopera bħala obbligu awtonomu u sostantiv bil-mod implikat mill-qorti tar-rinviju fid-domandi tagħha, il-portata tiegħu kieku jwassal lil hinn minn kwalunkwe limitu li l-ġurisprudenza dwar il-moviment liberu qatt ikkontemplat, inkluża l-ġurisprudenza dwar il-merkanzija qabel is-sentenza Keck. Interpretata b’dan il-mod, ma jkun hemm l-ebda limitu għall-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 18 TFUE: din id-dispożizzjoni tiġi mibdula f’formola ta’ Dassonville esaġerata. Fid-dinja interkonnessa tal-lum, f’xi mument, ikun hemm inevitabbilment xi tip ta’ interazzjoni ma’ merkanzija, servizzi jew persuni minn Stati Membri oħra. Li kieku dan kien biżżejjed sabiex jiskatta l-applikazzjoni indipendenti tal-Artikolu 18 TFUE, kull regola fi Stat Membru tkun taqa’ taħt din id-dispożizzjoni.
112. Biex nieħdu biss eżempju wieħed (76): immaġina kieku, waqt li jiena qiegħed nabbozza dawn il-konklużjonijiet, inkorri – nittamaw mhux serjament iżżejjed – għaliex il-kompjuter li fuqu qiegħed nittajpja jisplodi. Il-partijiet varji tal-kompjuter x’aktarx ġew prodotti fi Stat Membru ieħor li ma huwiex il-Lussemburgu, u iktar probabbli, f’epoka ta’ katini ta’ provvista integrati, f’diversi Stati Membri, jekk mhux anki f’pajjiżi terzi. Fl-assenza ta’ xi termini kuntrattwali speċifiċi li jikkonċernaw id-dritt u l-ġurisdizzjoni applikabbli bejn il-produttur ta’ dan il-kompjuter u jien, għaldaqstant bis-suppożizzjoni li kieku japplikaw regoli normali dwar id-delitt, id-dritt applikabbli li jirregola kwalunkwe talba għad-danni x’aktarx ikun id-dritt Lussemburgiż, bħala d-dritt tal-Istat fejn seħħ l-inċident. Għandu jkolli mbagħad, li kieku kelli nsib id-dritt Lussemburgiż mhux sodisfaċenti għall-kawża tad-danni tiegħi, il-possibbiltà li ninvoka l-Artikolu 18 TFUE sabiex ninvoka d-dritt tal-post ta’ produzzjoni tal-kompjuter, jew forsi anki l-post ta’ produzzjoni ta’ kwalunkwe wieħed mill-komponenti tal-kompjuter, u li jkolli t-talba tiegħi infurzata quddiem qorti Lussemburgiża?
113. Dan ix-xenarju jenfasizza t-tema komuni li diġà tirriżulta mid-diskussjoni dwar moviment liberu potenzjali tal-merkanzija u tas-servizzi: ir-regoli dwar il-moviment liberu, kif ukoll l-Artikolu 18 TFUE, loġikament ikopru biss il-moviment liberu tal-merkanzija jew is-servizzi bejn il-fruntieri, inkluż id-dħul u l-ħruġ. Sakemm mhux espressament armonizzati mil-leġiżlatur tal-Unjoni, ir-regoli dwar l-użu sussegwenti tagħhom huma kwistjoni għall-Istati Membri fejn jintużaw. Dan jinkludi wkoll kwistjonijiet potenzjali ta’ responsabbiltà, inklużi kwistjonijiet ta’ assigurazzjoni obbligatorja, ukoll fejn mhux espressament armonizzati (77).
114. Fi kliem ieħor, il-fatt li l-merkanzija darba ġiet minn Stat Membru ieħor ma hijiex raġuni suffiċjenti sabiex tissuġġerixxi li kwalunkwe kwistjoni li sussegwentement tikkonċerna din il-merkanzija hija koperta wkoll mid-dritt tal-Unjoni. Jekk tiġi milqugħa din il-loġika, b’interpretazzjoni dubjuża tal-Artikolu 18 TFUE, il-moviment tal-merkanzija fl-Ewropa terġa’ (għal darba oħra) ssir reminixxenti tal-partikolariżmu legali medjevali (78), fejn kull prodott, bħal persuna, iġorr miegħu l-liġijiet tiegħu. Il-merkanzija ssir bħall-bebbux, li jġorr miegħu id-djar tiegħu fil-forma tal-leġiżlazzjoni tal-pajjiz ta’ oriġini tagħha, sabiex tiġi applikata fuqha mill-produzzjoni tagħha sad-distruzzjoni tagħha.
115. Konsegwenza bħal din mhux biss tneħħi kwalunkwe territorjalità (normali) fl-applikazzjoni tal-liġijiet, iżda tiġġenera wkoll kunflitti ta’ sistemi regolatorji bejn l-Istati Membri. Fil-fatt, interpretazzjoni espansjonista bħal din tal-Artikolu 18 TFUE tista’ tagħmel il-leġiżlazzjoni tal-Istati Membri kollha potenzjalment applikabbli fl-istess territorju mingħajr kriterji ċari u oġġettivi dwar liema leġiżlazzjoni għandha tipprevali f’tilwima partikolari, fejn il-vittma tista’ tagħżel l-iktar leġiżlazzjoni favorevoli (79).
116. F’dan il-kuntest, huwa utli li titfakkar partikolarità oħra ta’ din il-kawża, jiġifieri li minkejja li l-Istat ta’ oriġini tal-merkanzija, jew l-Istat Membru tas-sede (Franza), adotta regoli rigward l-użu sussegwenti tagħha fit-territorju tiegħu (assigurazzjoni obbligatorja għal operazzjonijiet imwettqa fit-territorju tiegħu), l-Istat li fih intużat il-merkanzija, l-Istat Membru ospitanti (il-Ġermanja), ma jidhirx li adotta xi regoli f’dan ir-rigward (80).
117. Imma x’kien jiġri kieku r-regoli dwar il-kwistjoni ġew adottati fil-Ġermanja? F’każ bħal dan, ikun ġust li wieħed jassumi li ħadd ma kien jiddubita li r-regoli Ġermaniżi jkunu applikabbli, kompletament u esklużivament, fir-rigward ta’ dannu potenzjali li jseħħ fit-territorju Ġermaniż. Ma huwiex probabbli li xi ħadd ikun qiegħed ifittex sabiex jissostitwixxi r-regoli Franċiżi potenzjalment iktar favorevoli bir-regoli Ġermaniżi dwar il-kwistjoni, li, f’dan il-punt, ma għandha l-ebda konnessjoin mad-dritt Franċiż.
118. Dan jerġa’ jenfasizza għalfejn l-Artikolu 18 TFUE ma jistax jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi l-limitazzjoni għat-territorju nazzjonali tal-obbligu ta’ assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ mezzi mediċi. A fortiori, din id-dispożizzjoni ma tistax tiġi interpretata li tobbliga lill-konvenuta jew lir-Repubblika Franċiża jagħtu kumpens lill-appellanti fuq il-bażi ta’ effett dirett.
119. Fil-qosor, l-Artikolu 18 TFUE ma jistax jiġi interpretat fis-sens li joħloq, fih innifsu, obbligu awtonomu, indipendenti u sostantiv li ma huwiex diġà inkluż f’xi waħda mill-erba’ libertajiet jew speċifikament previst minn xi miżura oħra tad-dritt tal-Unjoni. B’mod partikolari, din id-dispożizzjoni żgur ma għandhiex tiġi applikata b’mod li jwassal anki iktar ’il bogħod mill-portata diġà pjuttost komprensiva tal-erba’ libertajiet tal-moviment.
120. Bħala konklużjoni, ninnota li din il-kawża hija l-konsegwenza tal-fatt li d-dritt tal-Unjoni ma armonizzax il-kwistjoni ta’ assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ mezzi mediċi u li, apparentement, id-dritt Ġermaniż lanqas ma inkluda dispożizzjonijiet f’dan is-sens. Jista’ jiġi mfakkar li, f’kuntest mhux kompletament differenti, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà kkonstatat fis-sentenza Schmitt li huwa d-dritt nazzjonali li għandu jiddeċiedi dwar il-kundizzjonijiet għar-responsabbiltà ta’ korpi nnotifikati fil-konfront tal-utenti finali ta’ mezzi mediċi (81). Huma wkoll l-Istati Membri, kif inhu bħalissa d-dritt tal-Unjoni, li għandhom jirregolaw poloz ta’ assigurazzjoni applikabbli għal mezzi mediċi użati fit-territorju tagħhom, anki meta dawn il-mezzi huma importati minn Stat Membru ieħor.
121. F’dan ir-rigward, l-Istati Membri ċertament li huma liberi, fl-assenza ta’ armonizzazzjoni, li jiddeċiedu li jintroduċu livell ogħla ta’ protezzjoni tal-pazjenti u tal-utenti ta’ mezzi mediċi permezz ta’ poloz ta’ assigurazzjoni iktar favorevoli li japplikaw fit-territorju tagħhom (82). Għalhekk, il-limitazzjoni territorjali inkwistjoni f’din il-kawża kienet għażla leġiżlattiva leġittima ta’ Franza (83). Dan il-fatt diffiċilment jista’ jitbiddel jew, minflok, jintuża kontra dan l-Istat Membru, bis-suġġeriment li din l-għażla leġiżlattiva għandha sussegwentement tiġi estiża għat-territorju ta’ kwalunkwe Stat Membru ieħor li naqas milli jdaħħal regoli simili.
V. Konklużjoni
122. Nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domandi magħmula mill-Oberlandesgericht Frankfurt am Main (il-Qorti Reġjonali Superjuri ta’ Frankfurt am Main, il-Ġermanja) bil-mod segwenti:
– L-Artikolu 18 TFUE ma jipprekludix, minnu nnifsu, il-limitazzjoni għat-territorju ta’ Stat Membru ta’ obbligu ta’ assigurazzjoni għar-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ mezzi mediċi.