Panorama roku

Przedmowa Prezesa

Rok 2022 upłynął pod znakiem 70. rocznicy powstania Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Z tej okazji sprawozdanie roczne zyskało nową szatę. Bez uszczerbku dla jakości informacji postanowiono nadać mu bardziej zwięzłą formę, to jest przedstawić główne punkty ewolucji Trybunału i jego orzecznictwa w bezpośrednim i przystępnym stylu.

Niniejsza Panorama obejmuje okres, w którym nastąpił powrót do zwykłego trybu działania instytucji po dwóch latach pełnych utrudnień z powodu kryzysu zdrowotnego związanego z pandemią COVID-19. Rozwiązania technologiczne wdrożone w czasach kryzysu pozostały wprawdzie częścią naszego codziennego środowiska pracy, jednak priorytetem stało się, aby instytucja odżyła od wewnątrz, aby przywrócić spontaniczne kontakty i wzajemne interakcje, tak ważne dla efektywnej pracy obu sądów.

Obchody 70. rocznicy powstania Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pod hasłem „Wymiar sprawiedliwości blisko obywatela” uświetniły wydarzenia oraz imprezy, takie jak zorganizowany dnia 8 października 2022 r. specjalny Dzień Otwarty, czy nadzwyczajne Forum Sędziów w dniach 4–6 grudnia 2022 r., którego kulminacyjnym momentem było uroczyste posiedzenie z udziałem dziedzicznego wielkiego księcia Luksemburga, wysokich rangą przedstawicieli instytucji europejskich, władz Luksemburga, wymiaru sprawiedliwości i korpusu dyplomatycznego, wydanie księgi pamiątkowej, emisja okolicznościowego znaczka przez pocztę luksemburską, premiera filmu o historii Trybunału oraz nadanie gmachom instytucji imion znamienitych postaci z historii wymiaru sprawiedliwości.

Rok 2022 był rokiem jubileuszowym w 70-letniej historii Trybunału, ale przypadały w nim także rocznice kluczowych dla tworzenia zrębów integracji europejskiej w ydarzeń: 30. rocznica podpisania traktatu z Maastricht, któremu zawdzięczamy zawarcie w tekstach założycielskich Unii Europejskiej wyraźnego odwołania do wartości demokratycznych, w tym do państwa prawnego, 25. rocznica podpisania traktatu z Amsterdamu, który rozszerzył „metodę wspólnotową”, w tym właściwość Trybunału, na przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, oraz 20. rocznica wprowadzenia do obiegu euro.

Jednak wszystkie te jubileusze nie powinny przysłonić nam realiów, z którymi przyszło się nam mierzyć.

Gdy bowiem minął kryzys zdrowotny, pod koniec lutego 2022 r. wybuchła wojna w Ukrainie. Mrożące krew w żyłach obrazy ofiar i zniszczeń, których mieliśmy nadzieję już nigdy nie oglądać na kontynencie europejskim, przypomniały nam, że pokój i wolność to wartości, które, choć „oczywiste” dla osób pracujących na rzecz integracji europejskiej, nie są dane raz na zawsze.

Samą legitymację Unii Europejskiej i jej instytucji regularnie podważają nurty eurosceptyczne lub populistyczne, podobnie jak kwestionowane są wartości demokratyczne, stanowiące podwaliny integracji europejskiej. W Unii Europejskiej, która wraz z nowelizacjami traktatów zyskiwała kolejne obszary kompetencji, Trybunał częściej niż kiedykolwiek musi wydawać orzeczenia w newralgicznych kwestiach. Rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, dotyczące choćby takich spraw, jak obrona właściwych państwu prawnemu wartości, ochrona środowiska, walka przeciwko dyskryminacji, ochrona życia prywatnego i danych osobowych, przestrzeganie reguł konkurencji przez gigantów technologicznych, ochrona konsumentów czy kontrola zgodności z prawem środków ograniczających przyjętych w odpowiedzi na poważne naruszenia praw człowieka lub prawa międzynarodowego, mają bezpośredni związek z największymi wyzwaniami współczesnego świata.

W rzeczywistości geopolitycznej, w której nawet fundamenty naszych demokratycznych społeczeństw są coraz częściej atakowane, oddźwięk tych orzeczeń wymaga szczególnych starań w zakresie komunikacji i edukacji, aby zapobiec wszelkim nieporozumieniom lub dezinformacji, a także by wnioski płynące z orzecznictwa europejskiego były prawidłowo przyswajane przez poszczególne krajowe porządki prawne.

W ujęciu statystycznym liczba nowych spraw w obydwu sądach w 2022 r. jest porównywalna z wynikiem z poprzedniego roku (1710 spraw w 2022 r.w porównaniu z 1720 w 2021 r.). Liczba spraw zakończonych przed Trybunałem Sprawiedliwości i Sądem natomiast nieco spadła (1666 w 2022 r. w porównaniu z 1723 w 2021 r.). Łączny skutek tych dwóch zjawisk jest taki, że całkowita liczba spraw w toku nieznacznie wzrosła (2585 w 2022 r. w porównaniu z 2541 w 2021 r.).

Choć liczba nowych spraw, które wpłynęły do Trybunału Sprawiedliwości, jest nieco niższa niż w poprzednim roku (806 w 2022 r. w porównaniu z 838 w 2021 r.), to wciąż jest ich w tym roku dużo, zwłaszcza spraw prejudycjalnych. Ponadto coraz więcej wnoszonych do Trybunału Sprawiedliwości spraw dotyczy trudnych i złożonych zagadnień, wymagających więcej namysłu i czasu.

Aby w tym stanie rzeczy utrzymać zdolność do wydawania orzeczeń zachowujących najwyższe standardy w rozsądnym terminie, Trybunał Sprawiedliwości, korzystając z możliwości, jaką dają mu traktaty, zwrócił się w dniu 30 listopada 2022 r. do prawodawcy Unii z wnioskiem o przekazanie Sądowi właściwości w sprawach prejudycjalnych w niektórych szczególnych dziedzinach oraz o rozszerzenie mechanizmu wstępnego przyjmowania do rozpoznania odwołań od orzeczeń Sądu.

Chciałbym skorzystać z tej okazji, aby złożyć najserdeczniejsze podziękowania moim współpracownikom i wszystkim pracownikom instytucji za ich wspaniałą pracę w minionym roku, bez której liczne tegoroczne osiągnięcia nie byłyby możliwe.