Ανασκόπηση του έτους

Πρόλογος του Προέδρου

Το 2022 έχει ξεχωριστή σημασία ως ορόσημο των 70 ετών από την ίδρυση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι λοιπόν μια πρώτης τάξεως αφορμή για να ανανεωθεί η μορφή της Ετήσιας Έκθεσης του θεσμικού οργάνου. Χωρίς την παραμικρή έκπτωση ως προς την ποιότητα της πληροφορίας, προτιμήθηκε μια πιο ευσύνοπτη παρουσίαση εν είδει ανασκόπησης των βασικότερων εξελίξεων που σημάδεψαν τη λειτουργία και τη νομολογία του, σε ένα στυλ πιο άμεσο και εύληπτο για όσο το δυνατόν περισσότερους αναγνώστες.

Η περίοδος στην οποία αναφέρεται η παρούσα Ανασκόπηση χαρακτηρίστηκε από μια επιστροφή στην κανονικότητα για το θεσμικό όργανο, ύστερα από δύο χρόνια στη σκιά των επιπλοκών που προκάλεσε η υγειονομική κρίση λόγω της πανδημίας Covid-19. Οι τεχνολογικές πρόοδοι που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης αποτελούν πλέον, αναμφίβολα, κομμάτι του καθημερινού εργασιακού μας περιβάλλοντος, ήταν όμως επιτακτική ανάγκη να επανέλθει η ζωή στο εσωτερικό του θεσμικού οργάνου και να αποκατασταθεί η αμεσότητα της διά ζώσης επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, η οποία είναι τόσο σημαντική για την αποτελεσματικότητα των εργασιών αμφότερων των δικαιοδοτικών οργάνων.

Έχοντας ως άξονα τη θεματική «Η δικαιοσύνη κοντά στον πολίτη», οι εορτασμοί για τα εβδομηκοστά γενέθλια του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης σηματοδοτήθηκαν από μια σειρά εκδηλώσεων και πρωτοβουλιών, όπως η ειδική ημέρα «Ανοιχτές Πόρτες» η οποία διοργανώθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2022, το Έκτακτο Φόρουμ Δικαστών που πραγματοποιήθηκε από τις 4 έως τις 6 Δεκεμβρίου 2022, με αποκορύφωμα την πανηγυρική συνεδρίαση στην οποία παρέστησαν η Αυτού Βασιλική Υψηλότης ο Διάδοχος του Μεγάλου Δούκα του Λουξεμβούργου και υψηλόβαθμοι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, των αρχών του κράτους υποδοχής, του δικαστικού και του διπλωματικού σώματος των κρατών μελών, η έκδοση ενός τιμητικού λευκώματος αλλά και ενός ειδικού γραμματοσήμου από τα ταχυδρομεία του Λουξεμβούργου, η κυκλοφορία ενός φιλμ για την ιστορία του Δικαστηρίου και, τέλος, η μετονομασία των κτιρίων του θεσμικού οργάνου ως φόρος τιμής σε εμβληματικές φυσιογνωμίες της Δικαιοσύνης μέσα στον Χρόνο.

Εκτός δε από «τα εβδομηντάχρονα» του Δικαστηρίου, το 2022 ήταν η επέτειος και άλλων σπουδαίων γεγονότων-σταθμών στην πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αφού συμπληρώθηκε μια τριακονταετία από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, με την οποία έγινε, για πρώτη φορά σε κάποιο από τα ιδρυτικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ρητή αναφορά στις δημοκρατικές αξίες όπως το κράτος δικαίου, μια εικοσιπενταετία από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, η οποία επέκτεινε την «κοινοτική μέθοδο», περιλαμβανομένης της αρμοδιότητας του Δικαστηρίου στον Χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, και μια εικοσαετία από την κυκλοφορία του ευρώ.

Οι εορτασμοί και οι επέτειοι όμως δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίζουν, καθώς η πραγματικότητα την οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε είναι σκληρή.

Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2022, προτού καλά-καλά κοπάσει η υγειονομική κρίση, ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Οι ανατριχιαστικές εικόνες ανθρώπινων θυμάτων και υλικών καταστροφών, οι οποίες ελπίζαμε ότι αποτελούσαν οριστικά παρελθόν για την ευρωπαϊκή ήπειρο, ήρθαν να μας θυμίσουν ότι η ειρήνη και η ελευθερία είναι αξίες που, όσο «αυτονόητες» και αν μοιάζουν για όσους υπηρετούν το ευρωπαϊκό εγχείρημα, δεν είναι αναπαλλοτρίωτα κεκτημένα.

Η ίδια η νομιμοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των θεσμικών οργάνων της τίθεται συχνά υπό αμφισβήτηση από ευρωσκεπτικιστικά ή λαϊκιστικά ρεύματα, ενώ δέχονται επιθέσεις ακόμη και οι δημοκρατικές αξίες που συνιστούν τον ακρογωνιαίο λίθο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Και ενώ, μέσω των αναθεωρήσεων των Συνθηκών, ανοίγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση νέα πεδία αρμοδιότητας, πληθαίνουν οι υποθέσεις στις οποίες το θεσμικό όργανο καλείται να αποφανθεί επί ευαίσθητων ζητημάτων. Πράγματι, οι αποφάσεις του Δικαστηρίου και του Γενικού Δικαστηρίου αγγίζουν άμεσα τα μείζονα διακυβεύματα της σύγχρονης εποχής, όπως η διαφύλαξη των αξιών του κράτους δικαίου, η προστασία του περιβάλλοντος, η καταπολέμηση των διακρίσεων, ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων, η τήρηση των κανόνων του ανταγωνισμού από τους ψηφιακούς γίγαντες, η προστασία των καταναλωτών ή ο έλεγχος της νομιμότητας περιοριστικών μέτρων που λαμβάνονται ως κυρώσεις για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή του διεθνούς δικαίου.

Σε μια γεωπολιτική συγκυρία, λοιπόν, όπου βάλλονται ολοένα και συχνότερα τα ίδια τα θεμέλια των δημοκρατικών κοινωνιών μας, o αντίκτυπος των αποφάσεων αυτών είναι τόσο ουσιώδης ώστε απαιτείται μια ιδιαίτερη προσπάθεια συστηματικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, προκειμένου, αφενός, να μην αφήνεται το παραμικρό περιθώριο για παρερμηνείες και παραπληροφόρηση και, αφετέρου, να διασφαλίζεται ότι οι εθνικές έννομες τάξεις ενσωματώνουν όπως πρέπει τα διδάγματα της ευρωπαϊκής νομολογίας.

Σε επίπεδο στατιστικών στοιχείων, ο αριθμός των υποθέσεων που εισήχθησαν ενώπιον των δύο δικαιοδοτικών οργάνων το 2022 είναι αντίστοιχος με εκείνον του προηγούμενου έτους (1 710 υποθέσεις το 2022, έναντι 1 720 το 2021). Ο δε αριθμός των υποθέσεων που περατώθηκαν από το Δικαστήριο και από το Γενικό Δικαστήριο υποχώρησε κατά τι (1 666 το 2022, έναντι 1 723 το 2021). Το συνδυαστικό αποτέλεσμα των δύο ανωτέρω εξελίξεων ήταν μια ελαφρά αύξηση του αριθμού των εκκρεμών υποθέσεων (2 585 το 2022, έναντι 2 541 το 2021).

Ο αριθμός των νεοεισερχόμενων υποθέσεων ενώπιον του Δικαστηρίου, καίτοι λίγο χαμηλότερος από τον περσινό (806 το 2022, έναντι 838 το 2021), παρέμεινε ανεβασμένος, ιδίως όσον αφορά τις προδικαστικές παραπομπές. Επιπλέον, καθώς όλο και περισσότερες υποθέσεις εγείρουν λεπτά και περίπλοκα ζητήματα, χρειάζεται αναγκαστικά περισσότερος χρόνος για την ανεπίληπτη επίλυσή τους.

Προκειμένου να διατηρήσει την ικανότητά του να εκδίδει ποιοτικές αποφάσεις σε εύλογο χρόνο, το Δικαστήριο, κάνοντας χρήση της σχετικής ευχέρειας που παρέχουν οι Συνθήκες, απηύθυνε στον νομοθέτη της Ένωσης, στις 30 Νοεμβρίου 2022, αίτημα τροποποίησης του Οργανισμού του, ζητώντας, αφενός, να μεταβιβαστεί στο Γενικό Δικαστήριο η αρμοδιότητά του επί προδικαστικών παραπομπών σε ορισμένους συγκεκριμένους τομείς και, αφετέρου, να επεκταθεί η εφαρμογή του μηχανισμού προηγούμενης έγκρισης της εξέτασης των αιτήσεων αναιρέσεως κατά των αποφάσεων του Γενικού Δικαστηρίου.

Δράττομαι της ευκαιρίας να ευχαριστήσω θερμά τους συναδέλφους μου και το σύνολο του προσωπικού του θεσμικού οργάνου για το αξιέπαινο έργο που επιτέλεσαν κατά το περασμένο έτος· χωρίς τις προσπάθειές τους, τίποτα από όλα όσα έκαναν τη χρονιά αυτή τόσο ξεχωριστή δεν θα είχε συμβεί.