Το δικαιοδοτικό έργο

A | Το Δικαστήριο το 2022

Οι υποθέσεις ενώπιον του Δικαστηρίου αφορούν κυρίως:

• αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως
  Όταν εθνικό δικαστήριο έχει αμφιβολίες ως προς την ερμηνεία ή το κύρος κάποιου ενωσιακού κανόνα δικαίου, αναστέλλει την ενώπιόν του διαδικασία και υποβάλλει προδικαστικό ερώτημα στο Δικαστήριο. Άπαξ και διαφωτιστεί από την απόφαση του Δικαστηρίου, το εθνικό δικαστήριο μπορεί να τάμει τη διαφορά την οποία καλείται να επιλύσει. Για τις περιπτώσεις στις οποίες είναι απαραίτητο να δοθεί πολύ άμεσα απάντηση (παραδείγματος χάριν σε υποθέσεις ασύλου, συνοριακών ελέγχων, απαγωγής παιδιών κ.λπ.), προβλέπεται επείγουσα προδικαστική διαδικασία (γνωστή ως «PPU»).
• ευθείες προσφυγές, με τις οποίες ζητείται:
  • να ακυρωθεί πράξη της Ένωσης («προσφυγή ακυρώσεως») ή
  • να διαπιστωθεί ότι ένα κράτος μέλος δεν τηρεί το δίκαιο της Ένωσης («προσφυγή λόγω παραβάσεως»). Εάν το κράτος μέλος δεν συμμορφωθεί με την απόφαση με την οποία διαπιστώθηκε η παράβασή του, το Δικαστήριο μπορεί, κατόπιν άσκησης μιας δεύτερης προσφυγής, της λεγόμενης προσφυγής λόγω «διπλής παραβάσεως», να του επιβάλει χρηματική ποινή·
• αιτήσεις αναιρέσεως κατά αποφάσεων του Γενικού Δικαστηρίου·
• αιτήσεις γνωμοδοτήσεως, με τις οποίες κράτος μέλος ή θεσμικό όργανο ζητεί από το Δικαστήριο να αποφανθεί αν συμβιβάζεται με τις Συνθήκες μια συμφωνία που σχεδιάζει να συνάψει η Ένωση με τρίτο κράτος ή με διεθνή οργανισμό.

Η δραστηριότητα και η εξέλιξη της σύνθεσης του Δικαστηρίου

Η σύνθεση του Δικαστηρίου παρέμεινε αμετάβλητη το 2022, όπως και τα βασικά νομικά κείμενα τα οποία διέπουν τη δραστηριότητά του, δηλαδή ο Οργανισμός του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο Κανονισμός Διαδικασίας.

Ύστερα από δύο χρόνια που σημαδεύτηκαν από τον αντίκτυπο της υγειονομικής κρίσης, το 2022 σηματοδότησε τη γενικευμένη επιστροφή του προσωπικού στις εγκαταστάσεις και στους χώρους του θεσμικού οργάνου, καθώς και την επαναφορά στις κανονικές συνθήκες λειτουργίας, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη διεξαγωγή των συνεδριάσεων και των επ’ ακροατηρίου συζητήσεων. Παρά ταύτα, οι τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες υπαγορεύθηκαν από τα υγειονομικά μέτρα των δύο προηγούμενων ετών αξιοποιήθηκαν για την υλοποίηση ορισμένων σημαντικών πρωτοβουλιών που έχουν ως σκοπό να φέρουν την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη πιο κοντά στον πολίτη.

Έτσι, από τις 26 Απριλίου 2022, το Δικαστήριο προσφέρει ένα σύστημα streaming των δημόσιων συνεδριάσεων και των επ’ ακροατηρίου συζητήσεων, το οποίο, ακολουθώντας το παράδειγμα των εξ αποστάσεως επισκέψεων που εγκαινιάστηκαν το 2021, αποσκοπεί στην ενίσχυση της φυσιογνωμίας του θεσμικού οργάνου ως «δικαστηρίου ανοιχτού στους πολίτες», πιο προσιτού στο ευρύ κοινό. Χάρη σε αυτό το σύστημα αναμεταδόσεων, όποιος πολίτης το επιθυμεί μπορεί πλέον να παρακολουθεί οποιαδήποτε δημόσια συνεδρίαση και επ’ ακροατηρίου συζήτηση σαν να βρισκόταν αυτοπροσώπως στο Λουξεμβούργο μέσα στην αίθουσα ακροατηρίου, και μάλιστα με δυνατότητα ταυτόχρονης διερμηνείας στις γλώσσες που είναι απαραίτητες για τη διεξαγωγή της διαδικασίας.

Όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία, το έτος 2022 χαρακτηρίστηκε και πάλι από πολύ εντατική δραστηριότητα. Πιο συγκεκριμένα, εισήχθησαν ενώπιον του Δικαστηρίου 806 υποθέσεις. Όπως και τα προηγούμενα έτη, πρόκειται κυρίως για αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως και για αιτήσεις αναιρέσεως, οι οποίες, με 546 και 209 υποθέσεις αντίστοιχα, αντιπροσωπεύουν από κοινού άνω του 93 % του συνόλου των νεοεισερχόμενων υποθέσεων το 2022. Οι ένδικες αυτές διαφορές καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ευαίσθητων τομέων, όπως η διαφύλαξη των θεμελιωδών αξιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και η προστασία των καταναλωτών και του περιβάλλοντος, χωρίς βέβαια να λείπουν η φορολογία, ο ανταγωνισμός και οι κρατικές ενισχύσεις. Σημειωτέον ότι αρκετές είναι και οι υποθέσεις που σχετίζονται με την πρόσφατη επικαιρότητα, και δη με την υγειονομική κρίση και με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Το 2022 περατώθηκαν από τους διάφορους δικαστικούς σχηματισμούς του δικαιοδοτικού οργάνου 808 υποθέσεις. Ένας διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός (78) εκδικάστηκε από το τμήμα μείζονος συνθέσεως, και μάλιστα δύο εξ αυτών, με αντικείμενο τον σεβασμό του κράτους δικαίου και την εκτέλεση του προϋπολογισμού της Ένωσης, από την ολομέλεια (υποθέσεις C‑156/21, Ουγγαρία κατά Κοινοβουλίου και Συμβουλίου, και C‑157/21, Πολωνία κατά Κοινοβουλίου και Συμβουλίου).

Επειδή έγινε συχνά χρήση της δυνατότητας περάτωσης των υποθέσεων με έκδοση διάταξης, ιδίως στις περιπτώσεις των αιτήσεων αναιρέσεως, η συνολική διάρκεια των διαδικασιών (16,4 μήνες) παρέμεινε στο ίδιο επίπεδο με το περασμένο έτος (16,6 μήνες), ενώ αντιθέτως διαπιστώνεται μια επιμήκυνση της μέσης διάρκειας της διαδικασίας ως προς τις προδικαστικές παραπομπές (17,3 μήνες, έναντι 16,7 μηνών το 2021), ένδειξη ότι ολοένα και περιπλοκότερα ζητήματα τίθενται στην κρίση του Δικαστηρίου με τα προδικαστικά ερωτήματα των εθνικών δικαστηρίων.

Στις 31 Δεκεμβρίου 2022, ο αριθμός των υποθέσεων που εκκρεμούσαν ενώπιον του Δικαστηρίου ήταν 1 111, δηλαδή ίδιος, με διαφορά μόλις δύο υποθέσεων, με τον αντίστοιχο στις 31 Δεκεμβρίου 2021 (1 113).

Ενόψει των στατιστικών αυτών στοιχείων και λαμβανομένου υπόψη ότι, από τον Ιούλιο του 2022, το Γενικό Δικαστήριο αριθμεί πλέον 54 δικαστές (δύο ανά κράτος μέλος) κατόπιν της ολοκλήρωσης της μεταρρύθμισης της δικαιοδοτικής δομής της Ένωσης, η οποία είχε αποφασιστεί το 2015, το Δικαστήριο απηύθυνε αίτημα στον νομοθέτη της Ένωσης για τροποποίηση του Οργανισμού του ως προς δύο σημεία. Στόχος είναι να μπορέσει το Δικαστήριο να διατηρήσει την ικανότητά του να εκδίδει ποιοτικές αποφάσεις σε εύλογο χρόνο, αλλά και να επικεντρωθεί περισσότερο στην εκπλήρωση της βασικής του αποστολής καθώς, στην έννομη τάξη της Ένωσης, επιτελεί ρόλο συνταγματικού και ανωτάτου δικαιοδοτικού οργάνου.

Πρώτον, το αίτημα τροποποίησης αφορά τη μεταβίβαση στο Γενικό Δικαστήριο της αρμοδιότητας έκδοσης προδικαστικών αποφάσεων σε πέντε σαφώς οριοθετημένους τομείς οι οποίοι σπανίως εγείρουν ζητήματα αρχής, έχουν το πλεονέκτημα μιας στέρεης προγενέστερης νομολογίας του Δικαστηρίου και, επιπλέον, αντιπροσωπεύουν έναν αρκετά μεγάλο αριθμό υποθέσεων, έτσι ώστε η σχεδιαζόμενη μεταβίβαση να έχει πραγματικό αντίκτυπο στον φόρτο εργασίας του: πρόκειται ειδικότερα για το κοινό σύστημα ΦΠΑ, τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης, τον τελωνειακό κώδικα και τη δασμολογική κατάταξη των εμπορευμάτων στη συνδυασμένη ονοματολογία, την αποζημίωση των επιβατών και την παροχή συνδρομής σε αυτούς, καθώς και, τέλος, το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου.

Πάντως το Γενικό Δικαστήριο, ακόμη και αν έχει αρμοδιότητα να εκδώσει προδικαστική απόφαση σε συγκεκριμένη υπόθεση, θα διατηρεί την ευχέρεια να την παραπέμψει στο Δικαστήριο, εφόσον εκτιμά ότι χρειάζεται να κριθεί ζήτημα αρχής το οποίο ενδέχεται να επηρεάσει την ενότητα ή τη συνοχή του δικαίου της Ένωσης. Το Δικαστήριο θα έχει εξάλλου τη δυνατότητα να προβεί, κατ’ εξαίρεση, σε επανεξέταση αποφάσεως του Γενικού Δικαστηρίου, εφόσον συντρέχει σοβαρός κίνδυνος υπονόμευσης της ενότητας ή της συνοχής του δικαίου της Ένωσης.

Δεύτερον, σε μια συγκυρία που χαρακτηρίζεται από την άνοδο του αριθμού των αιτήσεων αναιρέσεως κατά αποφάσεων του Γενικού Δικαστηρίου και προκειμένου να διατηρηθεί η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας αυτής και να μπορέσει το Δικαστήριο να εστιάζει σε εκείνες τις αιτήσεις αναιρέσεως που εγείρουν σημαντικά νομικά ζητήματα, θεωρήθηκε σκόπιμο, με το αίτημα προς τον νομοθέτη για τροποποίηση του Οργανισμού του Δικαστηρίου, να ζητηθεί επίσης η επέκταση της εφαρμογής του μηχανισμού προηγούμενης έγκρισης της εξέτασης των αιτήσεων αναιρέσεως, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαΐου 2019 (άρθρο 58α του Οργανισμού του Δικαστηρίου).

Η επέκταση αφορά τις αιτήσεις αναιρέσεως κατά αποφάσεων του Γενικού Δικαστηρίου σε υποθέσεις σχετικές με αποφάσεις ανεξάρτητων τμημάτων προσφυγών ορισμένων ενωσιακών οργανισμών που δεν μνημονεύονταν αρχικώς στο άρθρο 58α του Οργανισμού του Δικαστηρίου όταν αυτό τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαΐου 2019 (όπως, παραδείγματος χάριν, ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Οργανισμός Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας, η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών, η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών και η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων).

Koen Lenaerts

Πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Βλέπε τα λεπτομερή στατιστικά στοιχεία σχετικά με το Δικαστήριο

B | Το Γενικό Δικαστήριο το 2022

Το Γενικό Δικαστήριο αποφαίνεται κυρίως, ως πρωτοβάθμιο δικαστήριο, επί υποθέσεων στις οποίες ασκούνται ευθείες προσφυγές κατά πράξεων των θεσμικών ή των λοιπών οργάνων και οργανισμών της Ένωσης, είτε από φυσικά ή νομικά πρόσωπα (ιδιώτες, εταιρίες, ενώσεις κ.λπ.) όταν οι πράξεις αυτές τα αφορούν άμεσα και ατομικά είτε από τα κράτη μέλη, καθώς και επί υποθέσεων στις οποίες ασκούνται αγωγές με αίτημα την αποκατάσταση των ζημιών που έχουν προκληθεί από τα θεσμικά όργανα ή τους υπαλλήλους τους.

Μεγάλο μέρος των διαφορών που άγονται ενώπιόν του είναι οικονομικής φύσης: υποθέσεις διανοητικής ιδιοκτησίας (ενωσιακά σήματα, σχέδια και υποδείγματα), ανταγωνισμού, κρατικών ενισχύσεων και χρηματοπιστωτικής εποπτείας.

Το Γενικό Δικαστήριο είναι επίσης αρμόδιο να αποφαίνεται επί υπαλληλικών υποθέσεων της ευρωπαϊκής δημόσιας διοίκησης.

Οι αποφάσεις του Γενικού Δικαστηρίου υπόκεινται σε αίτηση αναιρέσεως αποκλειστικώς επί νομικών ζητημάτων ενώπιον του Δικαστηρίου. Στις υποθέσεις που έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο διπλού ελέγχου (από ανεξάρτητο τμήμα προσφυγών και στη συνέχεια από το Γενικό Δικαστήριο), το Δικαστήριο εγκρίνει την εξέταση της αιτήσεως αναιρέσεως μόνον όταν η αίτηση εγείρει σημαντικό ζήτημα για την ενότητα, τη συνοχή ή την εξέλιξη του δικαίου της Ένωσης.

Η δραστηριότητα και η εξέλιξη της σύνθεσης του Γενικού Δικαστηρίου

Το έτος 2022 φέρει δυστυχώς το στίγμα της επιστροφής του πολέμου στην ήπειρό μας. Το τρομερό αυτό γεγονός θα πρέπει να λειτουργήσει ως στιγμή αφύπνισης και συνειδητοποίησης για όλους τους Ευρωπαίους. Η ειρήνη δεν είναι ποτέ δεδομένη και απαιτεί τη δέσμευση όλων. Το θεσμικό μας όργανο βρίσκεται στην καρδιά της συλλογικής αυτής δέσμευσης. Έργο του Δικαστηρίου και του Γενικού Δικαστηρίου είναι να διασφαλίζουν την τήρηση των αρχών του κράτους δικαίου και την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Στην Ένωση, οι συγκρούσεις δεν επιλύονται με απειλές και όπλα, αλλά με τον διάλογο και με νόμους. Στο πλαίσιο αυτό, το Γενικό Δικαστήριο καλείται, ενίοτε υπό έντονη πίεση χρόνου, να ελέγξει τη νομιμότητα των περιοριστικών μέτρων που λαμβάνει η Ένωση κατά προσώπων ή οντοτήτων συνδεόμενων με τη στρατιωτική επιχείρηση την οποία ξεκίνησε και συνεχίζει η Ρωσική Ομοσπονδία από τον Φεβρουάριο του 2022 μέχρι σήμερα. Επί παραδείγματι, η απόφαση στην υπόθεση RT France κατά Συμβουλίου εκδόθηκε από το τμήμα μείζονος συνθέσεως του Γενικού Δικαστηρίου μόλις πέντε μήνες μετά την άσκηση της προσφυγής. Ως τώρα έχουν εισαχθεί στο Γενικό Δικαστήριο περισσότερες από 70 υποθέσεις σχετικές με την ένοπλη σύγκρουση. Είναι δε προς τιμήν της Ένωσής μας ότι τέτοια μέτρα δεν χαρακτηρίζονται από αυθαιρεσία αλλά υπόκεινται σε έλεγχο από ανεξάρτητους και αμερόληπτους δικαστές.

Περισσότερο από ποτέ πάντως, οι νεοεισερχόμενες υποθέσεις ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου αντικατοπτρίζουν τις μείζονες κοινωνικές προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζει η ήπειρός μας. Πέραν των περιοριστικών μέτρων, τα οποία άλλωστε δεν αφορούν μόνον την επίθεση στην Ουκρανία, υποβάλλονται στην κρίση του Γενικού Δικαστηρίου ζητήματα όπως η ρύθμιση, από πλευράς δικαίου του ανταγωνισμού, της συμπεριφοράς των ψηφιακών γιγάντων και η τήρηση των κανόνων που διέπουν τις κρατικές ενισχύσεις, ιδίως στους τομείς της φορολογίας, της ενέργειας και του περιβάλλοντος. Άλλες σημαντικές υποθέσεις άπτονται του τραπεζικού και χρηματοπιστωτικού δικαίου, της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, της κοινής εμπορικής πολιτικής και της ρύθμισης των ενεργειακών αγορών. Λαμβανομένων υπόψη των πρόσφατων νομοθετικών εξελίξεων και μιας διεθνούς συγκυρίας όπου οι εντάσεις διαρκώς αυξάνονται, δεν αποκλείεται να εντατικοποιηθεί και ο έλεγχος της νομιμότητας των πράξεων των θεσμικών οργάνων της Ένωσης.

Επ’ αυτού δεν τρέφουμε αυταπάτες: το Γενικό Δικαστήριο έχει πλήρη επίγνωση της αποστολής του. Και διαθέτει τους πόρους για να την εκπληρώσει με επιτυχία. Στη διάρκεια του περασμένου έτους υποδέχθηκε οκτώ νέα Μέλη και με την άφιξή τους ολοκληρώθηκε η μεταρρύθμιση η οποία είχε δρομολογηθεί με τον κανονισμό 2015/2422. Έγινε λοιπόν επιτέλους πραγματικότητα η αρχική πρόβλεψη και το Γενικό Δικαστήριο συγκροτείται πλέον από 54 δικαστές, δύο ανά κράτος μέλος. Επιπλέον, καθώς τον Σεπτέμβριο του 2022 ξεκίνησε η νέα τριετής περίοδος στον κύκλο της μερικής ανανέωσης της σύνθεσης του δικαιοδοτικού οργάνου, το Γενικό Δικαστήριο φρόντισε να εξετάσει πιο συστηματικά λύσεις και ποιοτική απονομή δικαιοσύνης με έκδοση αποφάσεων όσο το δυνατόν πιο κατανοητών για τον πολίτη και σε χρόνο που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του σήμερα.

Η δικαιοδοτική δομή της Ένωσης είναι απαραίτητο να προσαρμόζεται διαρκώς στις ανάγκες της εποχής μας. Με αυτό ακριβώς το πνεύμα, το Δικαστήριο υπέβαλε τον Νοέμβριο του 2022 αίτημα στον νομοθέτη για τον προσδιορισμό συγκεκριμένων τομέων στους οποίους θα μπορούσε να μεταβιβαστεί προς το Γενικό Δικαστήριο η αρμοδιότητα έκδοσης προδικαστικών αποφάσεων επί των ερωτημάτων που υποβάλλουν τα εθνικά δικαστήρια (άρθρο 256 ΣΛΕΕ). Το Γενικό Δικαστήριο δηλώνει έτοιμο να στηρίξει το Δικαστήριο στην προσπάθειά του να αντεπεξέλθει στον αυξανόμενο φόρτο εργασίας του. Έχοντας εμπλακεί ενεργά στις διεργασίες οι οποίες οδήγησαν στην ανάληψη της σχετικής πρωτοβουλίας, το Γενικό Δικαστήριο προετοιμάζεται ήδη για την υλοποίησή της.

Marc van der Woude

Πρόεδρος του Γενικού Δικαστηρίου

Βλέπε λεπτομερή στατιστικά στοιχεία σχετικά με το Γενικό Δικαστήριο

Νομολογιακές εξελίξεις

Στο Γενικό Δικαστήριο, όπως και αλλού στον κόσμο, η επικαιρότητα με τις γρήγορες εναλλαγές της αφήνει το στίγμα της. Ενώ το δικαιοδοτικό όργανο χαρτογραφούσε ακόμη νομολογιακά τις ανεξερεύνητες περιοχές στις οποίες το οδήγησαν οι διαφορές που ανέκυψαν εξαιτίας της πανδημίας Covid-19, όπως μαρτυρεί η απόφαση της 27ης Απριλίου 2022, Roos κ.λπ. κατά Κοινοβουλίου (T‑710/21, T‑722/21 και T‑723/21), όπου το Γενικό Δικαστήριο εξέτασε για πρώτη φορά τη νομιμότητα ορισμένων περιορισμών τους οποίους επέβαλαν τα θεσμικά όργανα της Ένωσης προκειμένου να προστατεύσουν την υγεία του προσωπικού τους, δημιουργήθηκε μια νέα εστία ένδικων διαφορών λόγω της στρατιωτικής επίθεσης που εξαπέλυσε η Ρωσική Ομοσπονδία κατά της Ουκρανίας στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Σε αυτήν τη συγκυρία εντάσσεται η απόφαση του τμήματος μείζονος συνθέσεως του Γενικού Δικαστηρίου της 27ης Ιουλίου 2022, RT France κατά Συμβουλίου (T‑125/22), η πρώτη η οποία εκδόθηκε κατ’ εφαρμογήν ταχείας διαδικασίας για να κριθεί άμεσα η νομιμότητα των περιοριστικών μέτρων που έλαβε το Συμβούλιο απαγορεύοντας τη μετάδοση προγράμματος ραδιοτηλεοπτικού σταθμού.

Όσο πλούσια και αν είναι πάντως η επικαιρότητα, δεν θα πρέπει να επισκιάζει τις πολυάριθμες εξελίξεις που σημειώθηκαν σε πιο κλασικά πεδία της νομολογιακής δραστηριότητας του Γενικού Δικαστηρίου.

Ενδεικτικά, στον τομέα των υποθέσεων με θεσμικές προεκτάσεις, ξεχωρίζει η απόφαση της 12ης Ιανουαρίου 2022, Verelst κατά Συμβουλίου (T‑647/20), που αφορούσε τη νομιμότητα της εκτελεστικής αποφάσεως 2020/1117 για τον διορισμό των Ευρωπαίων Εισαγγελέων της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, η οποία εκδόθηκε βάσει του κανονισμού 2017/1939 σχετικά με την εφαρμογή ενισχυμένης συνεργασίας για τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Κατόπιν της εξέτασης του ζητήματος, το Γενικό Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Συμβούλιο είχε ευρύ περιθώριο εκτιμήσεως κατά την αξιολόγηση και τη σύγκριση των προσόντων των υποψηφίων που είχαν προταθεί από κάθε κράτος μέλος για τη θέση Ευρωπαίου Εισαγγελέα, προσθέτοντας ότι, στην προκειμένη περίπτωση, η επιλογή και ο διορισμός του επιτυχόντος υποψηφίου δεν είχαν γίνει καθ’ υπέρβαση των ορίων της ευρείας αυτής εξουσίας εκτιμήσεως. Στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων, και πιο συγκεκριμένα στην υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση της 26ης Ιανουαρίου 2022, Leonardo κατά Frontex (T‑849/19), τέθηκε το ζήτημα του παραδεκτού προσφυγής ακυρώσεως που ασκήθηκε κατά προκήρυξης διαγωνισμού και των παραρτημάτων της από επιχείρηση η οποία δεν είχε μετάσχει στον σχετικό διαγωνισμό. Το πενταμελές τμήμα του Γενικού Δικαστηρίου το οποίο εκδίκασε την υπόθεση έκρινε ότι επιχείρηση που αποδεικνύει ότι η συμμετοχή της σε διαγωνισμό κατέστη αδύνατη λόγω των όρων της συγγραφής υποχρεώσεων μπορεί να δικαιολογήσει έννομο συμφέρον για την ακύρωση της προκήρυξης. Τέλος, στον τομέα του ανταγωνισμού, χρήζει ιδιαίτερης μνείας η απόφαση της 13ης Ιουλίου 2022, Illumina κατά Επιτροπής (T‑227/21), όπου το Γενικό Δικαστήριο αποφάνθηκε για πρώτη φορά επί της εφαρμογής του μηχανισμού παραπομπής του άρθρου 22 του κανονισμού 139/2004 για τις συγκεντρώσεις στην περίπτωση μιας πράξεως η οποία δεν ήταν μεν απαραίτητο να κοινοποιηθεί με βάση τα ισχύοντα στο κράτος που ζήτησε την παραπομπή, πλην όμως αφορούσε την εξαγορά μιας επιχείρησης της οποίας η σημασία για τον ανταγωνισμό δεν αντικατοπτριζόταν στον κύκλο εργασιών της. Εν προκειμένω, το Γενικό Δικαστήριο δέχθηκε κατ’ αρχήν ότι η Επιτροπή μπορεί να κρίνει ότι είναι αρμόδια σε μια τέτοια περίπτωση.

Σάββας Σ. Παπασάββας

Αντιπρόεδρος του Γενικού Δικαστηρίου

Τα Μέλη του Γενικού Δικαστηρίου

Το Γενικό Δικαστήριο αποτελείται από πενήντα τέσσερις δικαστές, δύο από κάθε κράτος μέλος.

Οι δικαστές επιλέγονται μεταξύ προσώπων που παρέχουν όλα τα εχέγγυα ανεξαρτησίας και διαθέτουν τα προσόντα τα οποία απαιτούνται για την άσκηση υψηλών δικαιοδοτικών καθηκόντων. Διορίζονται κατόπιν κοινής συμφωνίας μεταξύ των κυβερνήσεων των κρατών μελών, μετά από διαβούλευση με επιτροπή αρμόδια να γνωμοδοτεί σχετικά με την καταλληλότητα των υποψηφίων. Η θητεία τους είναι εξαετής, με δυνατότητα ανανέωσης. Εκλέγουν μεταξύ τους, ανά τρία έτη, τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο του Γενικού Δικαστηρίου. Διορίζουν επίσης Γραμματέα με εξαετή θητεία.

Οι δικαστές ασκούν τα καθήκοντά τους με πλήρη αμεροληψία και ανεξαρτησία.

Μια αναδρομή στις σημαντικότερες αποφάσεις της χρονιάς

Ενέργεια

Σε μια διεθνή συγκυρία που χαρακτηρίζεται από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ενεργειακή εξάρτηση της ευρωπαϊκής ηπείρου έναντι του υπόλοιπου κόσμου, η Ευρωπαϊκή Ένωση εγγυάται τον ενεργειακό εφοδιασμό και την ενεργειακή ασφάλεια στο έδαφός της. Συμβάλλει στην απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς ενέργειας και στη συγκράτηση των τιμών, ιδίως του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπλέον, διασφαλίζει τη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων των κρατών μελών. Πέραν τούτου, η Ένωση προάγει την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Επειδή οι επενδύσεις των κρατών μελών είναι ικανές να υπονομεύσουν τον ανταγωνισμό στην αγορά ενέργειας, τα σχετικά εθνικά μέτρα υπόκεινται στον έλεγχο του Γενικού Δικαστηρίου, το οποίο είναι αρμόδιο να κρίνει κατά πόσον συμβιβάζονται με το δίκαιο της Ένωσης.

Καταναλωτές

Τι έχει κάνει για μένα το Δικαστήριο;
Δείτε το βίντεο στο YouTube
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Προστατεύοντας τα δικαιώματα των καταναλωτών της Ένωσης
Δείτε το βίντεο στο YouTube

Η υγεία, η ευημερία και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των καταναλωτών καταλέγονται στις θεμελιώδεις αξίες βάσει των οποίων χαράσσονται οι πολιτικές της Ένωσης. Το Δικαστήριο ελέγχει την εφαρμογή των κανόνων προστασίας των καταναλωτών, προκειμένου να διαφυλάσσονται η υγεία, η ασφάλεια και τα οικονομικά και νομικά τους συμφέροντα όπου και αν διαμένουν ή ταξιδεύουν και από όπου και αν πραγματοποιούν τις αγορές τους στο εσωτερικό της Ένωσης.

Ίση μεταχείριση

Το Δικαστήριο της EE: εξασφαλίζοντας ίση μεταχείριση και προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων
Δείτε το βίντεο στο YouTube

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθιερώνει την αρχή ότι όλα τα άτομα είναι ίσα ενώπιον του νόμου ως άνθρωποι, εργαζόμενοι, πολίτες ή διάδικοι. Ειδικότερα, η οδηγία 2000/78 θέτει ένα γενικό πλαίσιο προς εξασφάλιση της ίσης μεταχείρισης σε θέματα απασχόλησης και εργασίας, απαγορεύοντας κάθε διάκριση λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Το Δικαστήριο κλήθηκε να αποφανθεί επί πολλών υποθέσεων σχετικών με περιπτώσεις πιθανής άμεσης ή έμμεσης διάκρισης και απέδωσε, όπως πάντοτε, ιδιαίτερη σημασία στη σχέση αναλογικότητας που πρέπει να υπάρχει μεταξύ, αφενός, του σκοπού τον οποίο επιδιώκουν οι επίμαχοι κανόνες και, αφετέρου, της αρχής της ίσης μεταχείρισης.

Οικογένεια

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει κανόνες για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, έτσι ώστε οι Ευρωπαίοι πολίτες και οι οικογένειές τους να μην εμποδίζονται να ασκούν τα δικαιώματά τους είτε επειδή ζουν σε διαφορετικά κράτη μέλη της Ένωσης είτε επειδή, στη διάρκεια της ζωής τους, έχουν αλλάξει τόπο διαμονής πηγαίνοντας από ένα κράτος μέλος σε άλλο. Στο ίδιο πνεύμα, ο κανονισμός «Βρυξέλλες ΙΙα» ρυθμίζει τη δικαστική συνεργασία εντός της Ένωσης σε γαμικές διαφορές και σε υποθέσεις γονικής μέριμνας.

Δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα

To Δικαστήριο και ο ψηφιακός κόσμος
Δείτε το βίντεο στο YouTube

Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει μια σειρά ρυθμίσεων που συγκροτούν ένα στέρεο και συνεκτικό πλαίσιο προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, ανεξαρτήτως του τρόπου και των όλων περιστάσεων της συλλογής, της διατήρησης, της επεξεργασίας και της μεταφοράς τους. Ασκώντας τον έλεγχό του, το Δικαστήριο βεβαιώνεται ότι η επεξεργασία και η διατήρηση των προσωπικών δεδομένων, όταν λαμβάνουν χώρα, περιορίζονται στο αυστηρώς αναγκαίο και δεν θίγουν δυσανάλογα το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή.

Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης

Τέσσερις είναι οι άξονες πάνω στους οποίους διαγράφεται ο χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης χωρίς εσωτερικά σύνορα: η δικαστική συνεργασία των κρατών μελών σε αστικές και ποινικές υποθέσεις, η αστυνομική συνεργασία, ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων και, τέλος, το άσυλο και η μετανάστευση. Από τις πιο χαρακτηριστικές εκφάνσεις της δικαστικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών είναι το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, κατ’ ουσίαν μια απόφαση δικαστικής αρχής κράτους μέλους η οποία εκδίδεται προκειμένου ο καταζητούμενος να συλληφθεί, παρότι βρίσκεται σε άλλο κράτος μέλος, και να παραδοθεί είτε για να συνεχιστεί η ποινική δίωξη που έχει ασκηθεί εις βάρος του είτε για να εκτελεστεί η στερητική της ελευθερίας ποινή που του έχει επιβληθεί. Όσον αφορά το άσυλο, το δίκαιο της Ένωσης προβλέπει ποιες προϋποθέσεις πρέπει να πληρούν οι υπήκοοι τρίτων χωρών ή οι απάτριδες για να δικαιούνται να τύχουν διεθνούς προστασίας (η οδηγία για τους πρόσφυγες). Το Δικαστήριο καλείται συχνά να αποσαφηνίσει το περιεχόμενο των εφαρμοστέων κανόνων.

Διάσωση στη θάλασσα

Σε σχέση με τις επιχειρήσεις διάσωσης στη θάλασσα, τέθηκε το ζήτημα της έκτασης των εξουσιών που διαθέτουν οι αρχές του κράτους μέλους του λιμένα να ελέγχουν τα πλοία τα οποία φέρουν σημαία άλλου κράτους μέλους, από πλευράς τήρησης των διατάξεων που διέπουν την ασφάλεια στη θάλασσα και των περιβαλλοντικών ρυθμίσεων.

Πρόσβαση στα έγγραφα

Η αρχή της διαφάνειας στη δημόσια ζωή είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την Ένωση. Για τον λόγο αυτό, κάθε πολίτης ή κάθε νομικό πρόσωπο της Ένωσης έχει, κατ’ αρχήν, δυνατότητα πρόσβασης στα έγγραφα των θεσμικών οργάνων. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως, η πρόσβαση αυτή μπορεί να μην επιτραπεί.

Ανταγωνισμός και κρατικές ενισχύσεις

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζει κανόνες για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού. Μεταξύ άλλων, απαγoρεύονται οι πρακτικές οι οποίες έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρακώλυση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά. Ειδικότερα, το δίκαιο της Ένωσης απαγορεύει, αφενός, ορισμένες συμφωνίες ή ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ μιας επιχείρησης και των ανταγωνιστών της, όταν μπορούν να έχουν τέτοιο αντικείμενο ή αποτέλεσμα, και, αφετέρου, την καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης, όταν υπάρχει μια επιχείρηση που κατέχει τέτοια θέση σε συγκεκριμένη αγορά. Στο ίδιο πνεύμα, απαγορεύονται κατ’ αρχήν οι κρατικές ενισχύσεις, εκτός αν είναι δικαιολογημένες και δεν νοθεύουν τον ανταγωνισμό κατά τρόπο αντίθετο προς το γενικό συμφέρον.

Διανοητική ιδιοκτησία

Διανοητική ιδιοκτησία και Γενικό Δικαστήριο
Δείτε το βίντεο στο YouTube

Το Δικαστήριο και το Γενικό Δικαστήριο ερμηνεύουν και εφαρμόζουν την ενωσιακή νομοθεσία για την προστασία όλων των αποκλειστικών δικαιωμάτων επί των προϊόντων της διανοίας. Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright) και της βιομηχανικής ιδιοκτησίας (σήματα, σχέδια και υποδείγματα) βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, δημιουργώντας ένα περιβάλλον που ευνοεί τη δημιουργικότητα και την καινοτομία. Το δίκαιο της Ένωσης προστατεύει επίσης, μέσω των προστατευόμενων ονομασιών προέλευσης (ΠΟΠ), την αναγνωρισμένη τεχνογνωσία που συνδέεται με ορισμένα προϊόντα τα οποία προέρχονται από συγκεκριμένες περιοχής της Ένωσης.

Φορολογία

Η άμεση φορολογία εμπίπτει κατ’ αρχήν στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Πλην όμως, τα κράτη μέλη οφείλουν, για παράδειγμα όταν φορολογούν τις εταιρίες, να σέβονται τους βασικούς ενωσιακούς κανόνες, όπως λόγου χάριν την απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων. Έτσι, οι φορολογικές προαποφάσεις (taxrulings) ορισμένων κρατών μελών που επιφυλάσσουν ιδιαίτερη φορολογική μεταχείριση σε πολυεθνικές επιχειρήσεις υπόκεινται στον έλεγχο της Επιτροπής και, εφόσον ανακύψει διαφορά, μπορεί να χρειαστεί να επιληφθεί ο ενωσιακός δικαστής.

Κράτος δικαίου

Προστασία του κράτους δικαίου στην Ένωση
Δείτε το βίντεο στο YouTube

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Δεσμευτικοί κανόνες που παράγουν απτά αποτελέσματα
Δείτε το βίντεο στο YouTube

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως και η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, περιέχει ρητή αναφορά στο κράτος δικαίου, μιας από τις κοινές αξίες των κρατών μελών στις οποίες στηρίζεται η Ένωση. Το Δικαστήριο καλείται, δυστυχώς ολοένα και συχνότερα, να αποφανθεί επί της τήρησης των αρχών του κράτους δικαίου από τα κράτη μέλη, στο πλαίσιο είτε προσφυγών λόγω παραβάσεως τις οποίες ασκεί εις βάρος τους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είτε αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως προερχόμενων από τα εθνικά δικαστήρια. Το Δικαστήριο εξετάζει λοιπόν αν η θεμελιώδης αυτή αξία γίνεται σεβαστή σε εθνικό επίπεδο, ιδίως σε ό,τι αφορά τη δικαστική εξουσία και δη τις διαδικασίες που διέπουν τον διορισμό και την πειθαρχική ευθύνη των δικαστών.

Περιοριστικά μέτρα και εξωτερική πολιτική

Τα περιοριστικά μέτρα ή «κυρώσεις» συνιστούν βασικό εργαλείο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εντάσσονται στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου και συνεκτικού σχεδίου δράσης, το οποίο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και πολιτικό διάλογο. Η Ένωση τα χρησιμοποιεί πρωτίστως ως μέσο για τη διαφύλαξη των αξιών, των θεμελιωδών συμφερόντων και της ασφάλειας της Ένωσης, για την πρόληψη συγκρούσεων και για την ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας. Στόχος των κυρώσεων είναι, στην πράξη, να επέλθει μια αλλαγή στην πολιτική ή στη συμπεριφορά των προσώπων ή των οντοτήτων κατά των οποίων στρέφονται τα μέτρα, προς επίτευξη των σκοπών της ΚΕΠΠΑ.