A | Trybunał Sprawiedliwości w roku 2022
Do Trybunału Sprawiedliwości mogą być przede wszystkim wnoszone:
-
wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
Gdy sąd krajowy ma wątpliwości co do wykładni aktu prawnego wydanego przez Unię lub co do jego ważności, zawiesza postępowanie, które się przed nim toczy, i zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości. Po tym, jak Trybunał Sprawiedliwości wyjaśni w swoim orzeczeniu sporne kwestie, sąd krajowy może rozstrzygnąć zawisły przed nim spór. W sprawach wymagających udzielenia odpowiedzi w bardzo krótkim terminie (na przykład w zakresie azylu, kontroli granic, porwania dzieci itd.) przewidziany jest pilny tryb prejudycjalny („PPU”); -
skargi bezpośrednie, które mają głównie na celu:
- uzyskanie stwierdzenia nieważności aktu prawa Unii („skarga o stwierdzenie nieważności”) lub
- stwierdzenie braku poszanowania przez państwo członkowskie prawa Unii („skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom”). Jeżeli państwo członkowskie nie zastosuje się do wyroku, w którym stwierdzono uchybienie zobowiązaniom, kolejna skarga, zwana „skargą o stwierdzenie podwójnego uchybienia zobowiązaniom”, może prowadzić do nałożenia na nie przez Trybunał sankcji pieniężnej;
- odwołania, skierowane przeciwko orzeczeniom wydanym przez Sąd, wskutek których Trybunał Sprawiedliwości może uchylić orzeczenie Sądu;
- wnioski o wydanie opinii na temat zgodności z traktatami umowy, którą Unia zamierza zawrzeć z państwem trzecim lub z organizacją międzynarodową (wnoszone przez państwo członkowskie lub instytucję europejską).
Działalność i ewolucja Trybunału Sprawiedliwości
Skład Trybunału Sprawiedliwości pozostał niezmieniony w 2022 r., podobnie jak akty regulujące jego działalność – statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i regulamin postępowania.
Po dwóch latach naznaczonych kryzysem zdrowotnym rok 2022 był rokiem powszechnego powrotu personelu do siedziby instytucji i do normalnych warunków funkcjonowania, w szczególności jeśli chodzi o prowadzenie rozpraw. Podyktowany środkami sanitarnymi rozwój technologiczny poczyniony w poprzednich dwóch latach wykorzystano jednak z pożytkiem do realizacji kilku ważnych projektów, mających na celu przybliżenie obywatelom europejskiego wymiaru sprawiedliwości.
Od dnia 26 kwietnia 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości oferuje system streamingu rozpraw, który – podobnie jak uruchomiony w 2021 r. projekt wizyt zdalnych – ma na celu wzmocnienie wymiaru instytucji jako „Trybunału obywatelskiego”, bardziej dostępnego dla ogółu społeczeństwa. Transmisje mają umożliwić każdemu chętnemu śledzenie przebiegu rozpraw w takich samych warunkach, jak osobie fizycznie obecnej w Luksemburgu na sali sądowej, dzięki tłumaczeniu symultanicznemu wypowiedzi na języki niezbędne do prawidłowego przebiegu rozprawy.
Pod względem statystycznym rok 2022 ponownie odznaczał się wytężoną pracą. Do Trybunału Sprawiedliwości wpłynęło bowiem 806 spraw. Podobnie jak w latach poprzednich były to głównie odesłania prejudycjalne i odwołania, które – odpowiednio po 546 i 209 spraw – stanowiły ponad 93 % wszystkich spraw wniesionych w 2022 r. Dotyczą one tak różnorakich i wrażliwych dziedzin, jak ochrona podstawowych wartości Unii Europejskiej, ochrona danych osobowych oraz ochrona konsumentów lub środowiska, nie zapominając też o podatkach, konkurencji i pomocy państwa. Warto odnotować, że szereg spraw dotyczyło kryzysu zdrowotnego czy wojny w Ukrainie.
Poszczególne składy orzekające Trybunału Sprawiedliwości zakończyły w sumie 808 spraw. Duża ich liczba (78) została rozstrzygnięta przez wielką izbę, ponadto w dwóch sprawach, dotyczących związku między poszanowaniem państwa prawnego a wykonaniem budżetu Unii, Trybunał orzekał w pełnym składzie (sprawa C‑156/21, Węgry/Parlament i Rada, oraz sprawa C‑157/21, Polska/Parlament i Rada).
Ze względu na częstsze korzystanie z orzekania w formie postanowienia, zwłaszcza w odniesieniu do odwołań, ogólny czas trwania postępowania (16,4 miesiąca) pozostał podobny jak w roku poprzednim (16,6 miesiąca), ale – co świadczy o zwiększonej złożoności przedkładanych Trybunałowi pytań – średni czas rozpoznania pytań prejudycjalnych uległ wydłużeniu (17,3 miesiąca w porównaniu z 16,7 miesiąca w 2021 r.).
Na dzień 31 grudnia 2022 r. liczba spraw w toku w Trybunale Sprawiedliwości wynosiła 1111 i pokrywała się, jeśli uwzględnić różnicę dwóch spraw, z liczbą spraw będących w toku na dzień 31 grudnia 2021 r. (1113 spraw).
W świetle tych statystyk oraz biorąc pod uwagę, że od lipca 2022 r., w wyniku dokończenia procesu reformowania struktury sądowniczej Unii, o której wdrożeniu zdecydowano w 2015 r., Sąd liczy 54 sędziów (po dwóch na każde państwo członkowskie), Trybunał Sprawiedliwości skierował do prawodawcy Unii wniosek o zmianę statutu dotyczący dwóch kwestii. Celem tej zmiany jest umożliwienie Trybunałowi Sprawiedliwości zachowania zdolności do orzekania z zachowaniem najwyższych standardów w rozsądnym terminie, lecz także skupienia się na jego podstawowej roli konstytucyjnego i najwyższego sądu Unii.
Po pierwsze, wniosek w przedmiocie zmiany statutu ma na celu przekazanie Sądowi właściwości w sprawach prejudycjalnych w pięciu jasno zakreślonych dziedzinach, w których pojawia się niewiele kwestii o podstawowym znaczeniu i w odniesieniu do których istnieje ugruntowana podstawa w postaci orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, a w których liczba spraw jest na tyle znaczna, aby przekazanie to odniosło rzeczywisty skutek w odniesieniu do obłożenia pracą: wspólny system VAT, akcyza, kodeks celny i klasyfikacja taryfowa towarów w Nomenklaturze scalonej, odszkodowanie i pomoc dla pasażerów oraz system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.
Właściwość Sądu w sprawie prejudycjalnej pozostałaby bez uszczerbku dla możliwości odesłania przez Sąd tej sprawy do Trybunału Sprawiedliwości, gdyby uznał on, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność lub spójność prawa Unii. Trybunał miałby również możliwość przeprowadzenia w wyjątkowych przypadkach szczególnej procedury kontroli orzeczenia wydanego przez Sąd, gdyby zachodziło poważne ryzyko naruszenia tej jedności lub spójności.
Po drugie, w kontekście charakteryzującym się wysoką liczbą odwołań od orzeczeń Sądu, w celu zachowania skuteczności tego postępowania i umożliwienia Trybunałowi Sprawiedliwości skoncentrowania się na odwołaniach, które dotyczą istotnych kwestii prawnych, wniosek zawiera postulat rozszerzenia mechanizmu wstępnego przyjmowania odwołań do rozpoznania, który wszedł w życie w dniu 1 maja 2019 r. (art. 58a statutu).
Rozszerzenie to objęłoby odwołania od orzeczeń Sądu w przedmiocie decyzji niezależnych izb odwoławczych organów lub jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej, które nie zostały początkowo wymienione w art. 58a statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, gdy wchodził on w życie w dniu 1 maja 2019 r. (np. Agencja Kolejowa Unii Europejskiej, Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki, Europejski Urząd Nadzoru Bankowego, Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych czy Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych).
Koen Lenaerts
Prezes Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
806 nowych spraw
546 postępowań prejudycjalnych w tym 5 (PPU)
Państwa członkowskie, z których pochodziło najwięcej wniosków:
Niemcy 98
Włochy 63
Bułgaria 43
Hiszpania 41
Polska 39
37 skarg bezpośrednich, w tym: 35 skarg o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego 2 skargi o „stwierdzenie podwójnego uchybienia zobowiązaniom”
209 odwołań od orzeczeń Sądu
6 wniosków o przyznanie pomocy prawnej
Strona, która nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania, może złożyć wniosek o przyznanie pomocy prawnej.
808 rozstrzygniętych spraw
546 postępowań prejudycjalnych, w tym 7 w pilnym trybie prejudycjalnym (PPU)
36skarg bezpośrednich, w tym 17 uchybień zobowiązaniom stwierdzonych w stosunku do 12 państw członkowskich
196 odwołań od orzeczeń Sądu, z czego 38 doprowadziło do uchylenia orzeczenia wydanego przez Sąd
1 opinia
Średni czas trwania postępowań: 16,4 miesiąca
Średni czas trwania postępowania w pilnym trybie prejudycjalnym: 4,5 miesiąca
1 111 spraw w toku na dzień 31 grudnia 2022 r.
Główne dziedziny
Konkurencja 64
Ochrona konsumentów 77
Podatki 80
Polityka społeczna 73
Pomoc państwa 58
Prawo instytucjonalne 38
Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i prawiedliwości 132
Środowisko 46
Transport 49
Własność intelektualna 33
Członkowie Trybunału Sprawiedliwości
W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi 27 sędziów i 11 rzeczników generalnych.
Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po zasięgnięciu opinii komitetu, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania danej funkcji. Ich kadencja trwa sześć lat i jest odnawialna.
Są oni wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających wymagane w ich państwach kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub będących prawnikami o uznanych kompetencjach.
Sędziowie pełnią swoje funkcje przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności.
Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości wybierają ze swego grona prezesa i wiceprezesa. Sędziowie i rzecznicy generalni mianują sekretarza na sześcioletnią kadencję.
Rzecznicy generalni przedstawiają, przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, stanowisko prawne zwane „opinią” w przedłożonych im sprawach. Opinia nie jest wiążąca, lecz pozwala przyjrzeć się dodatkowy raz przedmiotowi sporu.
W 2022 r. nie mianowano nowych członków Trybunału Sprawiedliwości.
K. Lenaerts
L. Bay Larsen
A. Arabadjiev
A. Prechal
K. Jürimäe
C. Lycourgos
E. Regan
M. Szpunar
M. Safjan
P. G. Xuereb
L. S. Rossi
D. Gratsias
M. L. Arastey Sahún
J. Kokott
M. Ilešič
J.-C. Bonichot
T. von Danwitz
S. Rodin
F. Biltgen
M. Campos Sánchez-Bordona
N. J. Cardoso da Silva Piçarra
G. Pitruzzella
I. Jarukaitis
P. Pikamäe
A. Kumin
N. Jääskinen
N. Wahl
J. Richard de la Tour
A. Rantos
I. Ziemele
J. Passer
A. M. Collins
M. Gavalec
N. Emiliou
Z. Csehi
O. Spineanu-Matei
T. Ćapeta
L. Medina
A. Calot Escobar
Porządek pierwszeństwa obowiązujący od dnia 07/10/2022
B | Sąd w roku 2022
Sąd rozpoznaje przede wszystkim w pierwszej instancji skargi bezpośrednie na akty instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej, wnoszone przez osoby fizyczne lub prawne, gdy dany akt dotyczy ich indywidualnie i bezpośrednio (osoby, spółki, stowarzyszenia itd.) oraz przez państwa członkowskie, oraz skargi bezpośrednie o naprawienie szkody wyrządzonej przez instytucje lub ich pracowników.
Rozpoznawane przez Sąd sprawy są w większości natury gospodarczej i dotyczą: własności intelektualnej (znaki towarowe i wzory Unii Europejskiej), konkurencji, pomocy państwa oraz nadzoru bankowego i finansowego.
Sąd jest również właściwy do orzekania w dziedzinie służby publicznej w przedmiocie sporów między Unią Europejską a jej pracownikami.
Od orzeczeń Sądu przysługuje ograniczone do kwestii prawnych odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości. W sprawach, które były już dwukrotnie badane (przez niezależną izbę odwoławczą, a następnie przez Sąd), Trybunał Sprawiedliwości przyjmuje odwołanie do rozpoznania, wyłącznie jeżeli dotyczy ono kwestii wykazującej znaczenie dla jedności, spójności lub rozwoju prawa Unii.
Działalność i ewolucja Sądu
W 2022 r. na nasz kontynent powróciła wojna. To straszne wydarzenie musi stać się dla wszystkich Europejczyków momentem zbiorowego uświadomienia sobie, że pokój nie jest dany raz na zawsze i wymaga od wszystkich zaangażowania. Nasza instytucja jest ogniskiem tego zaangażowania. Zadaniem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu jest bowiem zapewnienie poszanowania zasad państwa prawnego i działanie na rzecz ochrony godności ludzkiej. W Unii konfliktów nie rozwiązuje się przy pomocy gróźb i zbrojnej siły, lecz dyskusji i prawa. W tym kontekście Sąd dokonuje, czasem w bardzo krótkim terminie, kontroli zgodności z prawem środków ograniczających przyjętych przez Unię wobec osób lub podmiotów mających związek z agresją dokonywaną przez Federację Rosyjską od lutego 2022 r. Wyrok w sprawie RT France/Rada został wydany przez wielką izbę Sądu w trybie przyspieszonym pięć miesięcy od wpłynięcia sprawy. Do tej pory wniesiono ponad 70 spraw dotyczących środków ograniczających związanych z konfliktem zbrojnym. Unia stawia sobie za punkt honoru, by przyjmując tego rodzaju środki, nie splamić się arbitralnością, dlatego też podlegają one kontroli niezależnych i bezstronnych sędziów.
Bardziej niż kiedykolwiek wcześniej przedkładane Sądowi sprawy odzwierciedlały główne wyzwania stojące przed społeczeństwami naszego kontynentu. Oprócz środków ograniczających, które nie dotyczą wyłącznie agresji wobec Ukrainy, przedmiotem spraw było również stosowanie reguł konkurencji w odniesieniu do gigantów technologicznych oraz nadzór nad pomocą państwa, szczególnie w obszarach podatków, energii i środowiska. Inne dziedziny to prawo bankowe i finansowe, ochrona danych osobowych, wspólna polityka handlowa czy też regulacja rynków energetycznych. W świetle najnowszych zmian legislacyjnych i w coraz bardziej napiętej sytuacji międzynarodowej może powstać konieczność wzmożonej kontroli zgodności z prawem aktów instytucji Unii.
Bez cienia wątpliwości Sąd jest w pełni świadomy swoich obowiązków. I ma odpowiednie zasoby, by im sprostać. W szczególności wraz z dołączeniem w ubiegłym roku do Sądu ośmiu nowych członków została ukończona reforma zainicjowana rozporządzeniem 2015/2422. Sąd składa się obecnie z 54 członków i ostatecznie zasiada w nim po dwóch sędziów z każdego państwa członkowskiego. W perspektywie nowego trzyletniego okresu, który rozpoczął się we wrześniu 2022 r., Sąd podjął głębszą refleksję nad swoją organizacją i metodami pracy, ze szczególnym uwzględnieniem pogłębienia kontroli sądowej, asystowania stronom sporu w toku całego postępowania oraz czasu trwania postępowań (średnio 16,2 miesiąca w 2022 r.). Tak wzmocniony i zreorganizowany Sąd obrał sobie za cel sprawowanie wymiaru sprawiedliwości o najwyższym standardzie, zrozumiałego dla podmiotów prawa, w tempie zgodnym z oczekiwaniami współczesnego świata.
Struktura sądownicza Unii musi stale dostosowywać się do wyzwań naszych czasów. W tym duchu Trybunał Sprawiedliwości przedstawił w listopadzie 2022 r. wniosek ustawodawczy mający na celu w szczególności określenie szczególnych dziedzin, w których Sąd mógłby mieć właściwość do rozpoznawania pytań prejudycjalnych, z jakimi występują sądy państw członkowskich (art. 256 TFUE). Sąd jest gotowy wesprzeć Trybunał Sprawiedliwości, którego nakład pracy stale rośnie, i już teraz przygotowuje się na wdrożenie inicjatywy będącej wynikiem deliberacji, w których przeprowadzenie był ściśle zaangażowany.
Marc van der Woude
Prezes Sądu
904 nowe sprawy
858 rozstrzygniętych spraw
760 skarg bezpośrednich, w tym:
1 474 sprawy w toku na dzień 31 grudnia 2022 r.
Główne dziedziny odwołań
Nowości w orzecznictwie
W Sądzie, jak wszędzie, trudno jest dotrzymać tempa bieżącym wydarzeniom. Podczas gdy spory powstałe w dobie pandemii COVID-19 wciąż zmuszają do eksplorowania nowych ścieżek prawnych, o czym świadczy wyrok Roos i in./Parlament z dnia 27 kwietnia 2022 r. (T‑710/21, T‑722/21 i T‑723/21), w którym badano po raz pierwszy zgodność z prawem niektórych ograniczeń wprowadzonych przez instytucje Unii Europejskiej w celu ochrony zdrowia pracowników, agresja wojskowa na Ukrainę, której dokonała Federacja Rosyjska w dniu 24 lutego 2022 r., zapoczątkowała kolejną serię sporów. W wyroku RT France/Rada z dnia 27 lipca 2022 r. (T‑125/22) Sąd w składzie wielkiej izby wydał kończące postępowanie w trybie przyspieszonym bezprecedensowe orzeczenie dotyczące zgodności z prawem środków ograniczających przyjętych przez Radę w celu zakazania rozpowszechniania treści audiowizualnych.
Chociaż współczesne realia obfitują w wydarzenia, nie mogą one jednak przesłonić postępów, jakie Sąd poczynił w bardziej tradycyjnych obszarach orzecznictwa.
I tak, w kwestiach instytucjonalnych, w wyroku Verelst/Rada z dnia 12 stycznia 2022 r. (T‑647/20) Sąd po raz pierwszy rozpatrywał zgodność z prawem decyzji wykonawczej 2020/1117 w sprawie powoływania prokuratorów Prokuratury Europejskiej, przyjętej na podstawie rozporządzenia 2017/1939 wdrażającego wzmocnioną współpracę w zakresie ustanowienia tego urzędu. Badanie to doprowadziło Sąd do wniosku, że Radzie przysługuje szeroki zakres uznania przy ocenie i porównywaniu osiągnięć kandydatów na stanowisko prokuratora europejskiego państwa członkowskiego, przy czym dodał, że w rozpatrywanej sprawie wybór i powołanie wybranego kandydata przebiegały z poszanowaniem granic tego szerokiego zakresu uznania. W dziedzinie zamówień publicznych Sąd badał, w wyroku Leonardo/Frontex z dnia 26 stycznia 2022 r. (T‑849/19), dopuszczalność skargi o stwierdzenie nieważności ogłoszenia o zamówieniu i jego załączników, wniesionej przez przedsiębiorstwo, które nie uczestniczyło w przetargu zorganizowanym na podstawie tego ogłoszenia. Sąd orzekający w składzie powiększonym stwierdził, że przedsiębiorstwo, które wykazało, że jego udział w przetargu został uniemożliwiony przez wymogi specyfikacji warunków zamówienia, może uzasadnić interes prawny w zaskarżeniu szeregu dokumentów przetargowych. Wreszcie w dziedzinie konkurencji w wyroku Illumina/Komisja z dnia 13 lipca 2022 r. (T‑227/21) Sąd po raz pierwszy wypowiedział się w przedmiocie zastosowania mechanizmu odsyłania spraw przewidzianego w art. 22 rozporządzenia nr 139/2004 w odniesieniu do koncentracji do transakcji niewymagającej zgłoszenia w państwie wnioskującym o odesłanie, lecz wiążącej się z nabyciem przedsiębiorstwa, którego znaczenie dla konkurencji nie znajdowało odzwierciedlenia w jego obrotach. W tym przypadku Sąd przyznał co do zasady, że Komisja może uznać się w takiej sytuacji za właściwą.
Savvas S. Papasavvas
Wiceprezes Sądu
Członkowie Sądu
W skład Sądu wchodzi po dwóch sędziów z każdego państwa członkowskiego.
Sędziowie są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować wysokie stanowiska sądowe. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po zasięgnięciu opinii komitetu, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego. Ich kadencja trwa sześć lat i jest odnawialna. Sędziowie wybierają ze swego grona na trzyletnią kadencję prezesa oraz wiceprezesa. Mianują oni sekretarza na sześcioletnią kadencję.
Sędziowie pełnią swoje funkcje przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności.
M. van der Woude
S. Papasavvas
D. Spielmann
A. Marcoulli
F. Schalin
R. da Silva Passos
J. Svenningsen
M. J. Costeira
K. Kowalik-Bańczyk
A. Kornezov
L. Truchot
O. Porchia
M. Jaeger
S. Frimodt Nielsen
H. Kanninen
J. Schwarcz
M. Kancheva
E. Buttigieg
V. Tomljenović
S. Gervasoni
L. Madise
V. Valančius
N. Półtorak
I. Reine
P. Nihoul
U. Öberg
C. Mac Eochaidh
G. De Baere
R. Frendo
T. R. Pynnä
J. C. Laitenberger
R. Mastroianni
J. Martín y Pérez de Nanclares
G. Hesse
M. Sampol Pucurull
M. Stancu
P. Škvařilová-Pelzl
I. Nõmm
G. Steinfatt
R. Norkus
T. Perišin
D. Petrlík
M. Brkan
P. Zilgalvis
K. Kecsmár
I. Gâlea
I. Dimitrakopoulos
D. Kukovec
S. Kingston
T. Tóth
B. Ricziová
E. Tichy- Fisslberger
W. Valasidis
S. Verschuur
E. Coulon
Porządek pierwszeństwa obowiązujący od dnia 19/09/2022
C | Orzecznictwo w roku 2022
- Focus Rozporządzenie uzależniające wypłatę funduszy europejskich od przestrzegania zasad państwa prawnego jest ważne
- Focus Zdolność prawna stowarzyszeń ochrony środowiska
- Focus Prawo do bycia zapomnianym a prawo do informacji
- Focus Wojna w Ukrainie: zakaz nadawania przez prorosyjskie media a wolność wypowiedzi
- Focus Rekordowa grzywna w wysokości 4,125 mld EUR dla Google za ograniczenia nałożone na producentów urządzeń mobilnych z systemem Android
- Przegląd najważniejszych orzeczeń roku
Focus
Rozporządzenie uzależniające wypłatę funduszy europejskich od przestrzegania zasad państwa prawnego jest ważne
Państwo prawne
Jest to jedna z podstawowych wartości Unii, która obejmuje:
- zasadę legalności, która oznacza przejrzysty, rozliczalny, demokratyczny i pluralistyczny proces stanowienia prawa;
- zasadę pewności prawa;
- zakaz arbitralności w działaniu władz wykonawczych;
- zasadę skutecznej ochrony sądowej (dostępu do niezawisłego i bezstronnego wymiaru sprawiedliwości);
- zasadę podziału władzy;
- zasadę niedyskryminacji i równości wobec prawa.
W celu ochrony budżetu i interesów finansowych Unii przed naruszeniem zasad państwa prawnego jako podstawowej wartości, na której opiera się Unia, Unia ustanowiła nowy system warunkowości.
System ten, wprowadzony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 2020/2092, uzależnia korzystanie z finansowania z budżetu Unii od poszanowania przez państwa członkowskie zasad państwa prawnego. Rozporządzenie to umożliwia Radzie, po przeprowadzeniu przez Komisję dochodzenia, podjęcie środków – takich jak zawieszenie płatności lub korekty finansowe – w celu ochrony budżetu i interesów finansowych Unii, jeżeli takie naruszenia stwarzają dla nich ryzyko.
Rozporządzenie to zostało zaskarżone przez Węgry i Polskę do Trybunału Sprawiedliwości. Ze względu na wyjątkową wagę tych spraw zostały one rozpoznane przez Trybunał Sprawiedliwości w pełnym składzie.
W dniu 16 lutego 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości oddalił skargi Węgier i Polski.
Trybunał Sprawiedliwości podkreślił, że Unia opiera się na wartościach wspólnych dla państw członkowskich, w tym na zasadzie państwa prawa. Te wspólne wartości definiują samą tożsamość Unii jako wspólnego porządku prawnego i zostały zaakceptowane przez wszystkie państwa członkowskie w chwili przystąpienia do Unii. Poszanowanie zasad państwa prawnego stanowi zatem dla państw członkowskich zobowiązanie rezultatu, które wynika bezpośrednio z ich przynależności do Unii. Stanowi ono warunek korzystania ze wszystkich innych praw wynikających ze stosowania traktatów.
Interesy finansowe Unii mogą zostać poważnie zagrożone wskutek naruszeń zasad państwa prawnego w państwie członkowskim. Należyte zarządzanie finansami może zostać zapewnione przez państwa członkowskie jedynie wówczas, gdy organy publiczne działają zgodnie z prawem, a naruszenia prawa są skutecznie ścigane oraz gdy arbitralne lub bezprawne decyzje organów publicznych mogą być poddane skutecznej kontroli sądowej dokonywanej przez niezawisłe i bezstronne sądy. Unia musi zatem być w stanie bronić swoich interesów finansowych, w szczególności poprzez środki ochrony budżetu Unii. W konsekwencji Trybunał stwierdził, że mechanizm ustanowiony przez zaskarżone rozporządzenie mieści się w pojęciu zasad finansowych ustanawiających w szczególności zasady wykonania budżetu Unii [art. 322 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)]. Rozporządzenie zostało zatem przyjęte na tej podstawie prawnej w prawidłowy sposób.
Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił również, w odpowiedzi na niektóre argumenty Węgier i Polski, że mechanizm warunkowości nie stanowi obejścia procedury określonej w art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE). Te dwie procedury służą realizacji odmiennych celów i mają odmienny przedmiot. W szczególności art. 7 TUE pozwala reagować na wszelkie poważne i stałe naruszenia którejś z wartości, na których opiera się Unia, lub na wyraźne ryzyko takiego naruszenia, natomiast zaskarżone rozporządzenie ma zastosowanie wyłącznie do naruszeń zasad państwa prawnego tylko wtedy, gdy istnieją uzasadnione powody, by uznać, że mają one znaczenie dla budżetu.
Trybunał Sprawiedliwości odrzucił również argument, że zasady państwa prawnego nie mają konkretnej materialnej treści w prawie Unii. Zasady te zostały w znacznym stopniu wypracowane w jego orzecznictwie i są zatem doprecyzowane w porządku prawnym Unii. Mają swoje źródło we wspólnych wartościach uznanych i stosowanych przez państwa członkowskie w ich własnych porządkach prawnych. W związku z tym państwa członkowskie są w stanie same określić z wystarczającą dokładnością istotę każdej z tych zasad oraz wymogi z nich wynikające.
Wreszcie wdrożenie mechanizmu warunkowości wymaga ustalenia rzeczywistego związku między naruszeniem zasady państwa prawnego a wpływem lub poważnym ryzykiem wpływu na należyte zarządzanie finansami Unii. Wdrożenie to wymaga również od Komisji przestrzegania ścisłych wymogów proceduralnych. Węgry i Polska nie mają podstaw, by twierdzić, że uprawnienia przyznane Komisji i Radzie są zbyt szerokie. Trybunał stwierdził, że zaskarżone rozporządzenie spełnia wymogi pewności prawa.
Artykuł 7 TUE
Postanowienie to określa procedurę pozwalającą na zawieszenie niektórych praw wynikających ze stosowania traktatów wobec państwa członkowskiego w przypadku poważnego i stałego naruszenia wartości wspólnych państwom członkowskim, o których mowa w art. 2 TUE, do których należy zasada państwa prawnego. Węgry i Polska twierdziły, że rozporządzenie w sprawie „warunkowości” w sposób niezgodny z prawem umożliwiło, poprzez wprowadzenie równoległej procedury, obejście precyzyjnych warunków określonych w art. 7 TUE w celu ukarania państwa członkowskiego.
Poszanowanie zasad państwa prawnego było przedmiotem licznych orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości, w tym:
- wyrok Associação Sindical dos Juízes Portugueses (Niezawisłość sędziowska – Obniżenie wynagrodzeń w krajowej służbie publicznej) z dnia 27 lutego 2018 r. (C‑64/16) ;
- wyrok Komisja/Polska (System odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów – Ograniczenie uprawnienia i obowiązku sądów krajowych w zakresie zwrócenia się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym) z dnia 15 lipca 2021 r. (C‑791/19) ;
- Wyrok Repubblika (Niezawisłość sędziów państwa członkowskiego – Procedura powołania – Uprawnienia premiera – Udział komisji ds. powoływania sędziów) z dnia 20 kwietnia 2021 r. (C‑896/19).
Zasada pewności prawa
Zasada ta wymaga, aby przepisy prawne były jasne i precyzyjne, a ich stosowanie było przewidywalne dla podmiotów prawa, zwłaszcza gdy mogą one mieć negatywne konsekwencje. Uregulowanie powinno zatem umożliwiać zainteresowanym zapoznanie się w niebudzący wątpliwości sposób ze swoimi prawami i obowiązkami oraz podjęcie w związku z tym odpowiednich działań.
Focus
Zdolność prawna stowarzyszeń ochrony środowiska
Wyrok Deutsche Umwelthilfe (Homologacja pojazdów silnikowych) z dnia 8 listopada 2022 r. (C‑873/19)
W celu ochrony środowiska i poprawy jakości powietrza rozporządzenie Unii w sprawie homologacji typu pojazdów silnikowych zabrania stosowania urządzeń oddziałujących na układ kontroli emisji zanieczyszczeń w celu zmniejszenia ich skuteczności (tzw. „urządzeń ograniczających skuteczność działania”). Od tego zakazu istnieją jednak trzy wyjątki, w szczególności gdy „urządzenie jest niezbędne dla zabezpieczenia silnika przed uszkodzeniem lub awarią, lub ze względu na bezpieczeństwo użytkowania pojazdu”.
Deutsche Umwelthilfe, niemieckie stowarzyszenie ochrony środowiska, uważa, że niemiecki federalny urząd ds. ruchu pojazdów silnikowych naruszył omawiany zakaz, zezwalając na stosowanie w niektórych pojazdach marki Volkswagen oprogramowania, które ogranicza recyrkulację spalin, w szczególności tlenków azotu (NOx). Oprogramowanie to, zwane „oknem termicznym”, pozwalało na dostosowanie tempa oczyszczania spalin, w zależności od temperatury zewnętrznej. Instalacja tego oprogramowania sprawiała, że recyrkulacja spalin była w pełni skuteczna tylko w warunkach, w których temperatura zewnętrzna przekraczała 15 °C. Tymczasem średnia roczna temperatura w 2018 r. wyniosła w Niemczech 10,4 °C.
Deutsche Umwelthilfe zaskarżyła zezwolenie do niemieckiego sądu. Ten z kolei zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości o wyjaśnienie dwóch kwestii.
1. Sąd niemiecki wskazuje, że zgodnie z prawem niemieckim Deutsche Umwelthilfe nie ma możliwości wniesienia skargi na zezwolenie wydane przez urząd federalny, ponieważ europejskie rozporządzenie, na które się powołuje, nie ma na celu ochrony obywateli postrzeganych indywidualnie. Niemiecki sąd zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy ta niemożność jest zgodna z konwencją z Aarhus oraz z prawem do skutecznego środka prawnego gwarantowanego przez Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej.
W wyroku z dnia 8 listopada 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że zgodnie z konwencją z Aarhus w związku z kartą praw podstawowych stowarzyszenie ochrony środowiska uprawnione do wszczynania postępowań sądowych nie może być pozbawione możliwości poddania kontroli sądów krajowych przestrzegania określonych norm prawa Unii w dziedzinie środowiska. Takie stowarzyszenie powinno więc mieć możliwość zaskarżenia do sądu wydania zezwolenia na urządzenia ograniczające skuteczność działania.
2. Niemiecki sąd zapytał również, czy to, czy „niezbędność” urządzenia wykorzystującego „okno termiczne”, która pozwala wyjątkowo uzasadnić jego instalację w celu ochrony silnika lub jego bezpiecznej eksploatacji, należy oceniać w świetle stanu techniki aktualnego w chwili udzielenia danego zezwolenia, czy też należy brać pod uwagę inne okoliczności.
Trybunał Sprawiedliwości przypomniał, że urządzenie ograniczające skuteczność działania, takie jak „okno termiczne”, może być wyjątkowo uzasadnione, jeśli spełnione są następujące warunki:
- urządzenie musi ściśle odpowiadać potrzebie uniknięcia bezpośredniego ryzyka uszkodzenia lub awarii silnika, spowodowanych wadliwym działaniem elementu układu recyrkulacji spalin;
- uszkodzenie musi być na tyle poważne, by powodować konkretne zagrożenie w trakcie prowadzenia pojazdu;
- w chwili wydania zezwolenia dotyczącego takiego urządzenia lub wyposażonego w nie pojazdu żadne inne rozwiązanie techniczne nie pozwala uniknąć tego ryzyka.
Wreszcie, nawet jeśli taka niezbędność zostanie wykazana, urządzenie ograniczające skuteczność działania powinno być w każdym przypadku zabronione, jeśli jego konstrukcja powoduje że w normalnych warunkach ruchu drogowego działa ono przez większą część roku. W tym przypadku wyjątek byłby bowiem stosowany częściej niż zakaz, co prowadziłoby do nieproporcjonalnego naruszenia samej zasady ograniczania emisji tlenków azotu (NOx).
Trybunał Sprawiedliwości regularnie rozpoznaje sprawy z zakresu ochrony środowiska. Oto kilka najnowszych przykładów:
- wyrok „Ville de Paris i in.” (Homologacja pojazdów – Wartości emisji tlenków azotu – Procedura badania emisji w rzeczywistych warunkach jazdy) z dnia 13 stycznia 2022 r. (C‑177/19 P i in.);
- wyroki GSMB Invest, Volkswagen i Porsche Inter Auto i Volkswagen (Pojazdy z silnikiem wysokoprężnym – Emisja tlenków azotu (NOx) – Zakazane urządzenia ograniczające skuteczność działania – „Okno termiczne”) z dnia 14 lipca 2022 r. (C‑128/20 i in.);
- wyrok Komisja/Hiszpania (Wartości dopuszczalne – NO2) z dnia 22 grudnia 2022 r. (C‑125/20);
- wyrok Ministre de la Transition écologique i Premier ministre (Odpowiedzialność państwa za zanieczyszczenie powietrza) z dnia 22 grudnia 2022 r. (C‑61/21).
Focus
Prawo do bycia zapomnianym a prawo do informacji
Wyrok Google (Usunięcie linków do treści, która może okazać się nieprawdziwa) z dnia 8 grudnia 2022 r. (C‑ 460/20)
Ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO)
RODO, które weszło w życie w 2018 r., daje obywatelom większą kontrolę nad ich danymi osobowymi i przewiduje większą odpowiedzialność podmiotów, które je przechowują.
Do określonych w RODO praw należą:
- prawo do informacji o przetwarzaniu danych;
- prawo dostępu do przechowywanych danych;
- prawo do skorygowania nieprawidłowych lub niekompletnych danych;
- prawo do usunięcia danych, które były przetwarzane niezgodnie z prawem lub które nie są już niezbędne do celów przetwarzania (znane jako „prawo do bycia zapomnianym”);
- prawo do przenoszenia danych (odzyskania danych przekazanych administratorowi danych).
Ochrona danych osobowych jest uregulowana na szczeblu Unii przez ogólne rozporządzenie o ochronie danych.
Prawo do ochrony danych osobowych nie ma jednak bezwzględnego charakteru. Wymaga wyważenia w stosunku do innych praw podstawowych, zgodnie z zasadą proporcjonalności. Do tych innych praw podstawowych zalicza się prawo do wolności informacji.
W wyroku Google, wydanym w dniu 8 grudnia 2022 r., Trybunał Sprawiedliwości przypomniał o znaczeniu takiego wyważenia i zastosował je w odpowiedzi na pytanie niemieckiego federalnego trybunału sprawiedliwości dotyczące prawa do bycia zapomnianym.
Spór dotyczył dwóch osób kierujących grupą spółek inwestycyjnych, które zażądały od Google usunięcia z listy wyników wyszukiwania, mającego za punkt wyjścia ich nazwiska. Wynik tego wyszukiwania zawierał linki do artykułów prasowych, które przedstawiały w krytyczny sposób model inwestycyjny tej grupy. Obie te osoby podnosiły, że artykuły zawierały nieprawdziwe twierdzenia. Ponadto zażądały one usunięcia z listy tych wyników swoich zdjęć wyświetlanych w postaci miniatur (thumbnails) bez odniesienia do jakiegokolwiek kontekstu.
Google odmówiło spełnienia tego żądania, powoławszy się na kontekst zawodowy w sprawie, w jaki wpisują się artykuły i zdjęcia, oraz na brak wiedzy o tym, czy informacje zawarte w tych artykułach są prawdziwe, czy nie.
Rozpoznający spór niemiecki federalny trybunał sprawiedliwości zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości o dokonanie wykładni ogólnego rozporządzenia o ochronie danych w świetle Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Rozporządzenie wyraźnie bowiem przewiduje, iż prawo do bycia zapomnianym jest wykluczone, jeżeli przetwarzanie danych jest niezbędne do korzystania z prawa do wolności informacji.
Trybunał podkreślił, że prawo do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych co do zasady są nadrzędne wobec istniejącego po stronie internautów uzasadnionego interesu w uzyskaniu dostępu do informacji. Jednak równowaga ta może być uzależniona od charakteru tej informacji i od tego, jak istotne są one dla prywatności danej osoby. Zależy ona także od publicznego interesu w dysponowaniu tą informacją. Z kolei interes ten może być różny w zależności od roli odgrywanej przez tę osobę w życiu publicznym.
Niemniej jednak prawo do wolności wypowiedzi i informacji nie może zostać uwzględnione, jeżeli informacje zawarte w treści, do której odsyłają linki (niemające przy tym znikomego znaczenia) są nieprawdziwe.
Gdy do operatora wyszukiwarki skierowano żądanie usunięcia linków, ma on następujące obowiązki:
- Powinien sprawdzić, czy dana treść może nadal znajdować się na liście wyników wyszukiwania przeprowadzonego za pomocą jego wyszukiwarki. Jeżeli wniosek zawiera wystarczające dowody, operator wyszukiwarki jest zobowiązany do uwzględnienia tego żądania.
- Jeżeli we wniosku nie wykazano w oczywisty sposób nieprawdziwego charakteru informacji, nie ma on obowiązku usunięcia linków. Wówczas wnioskodawca powinien mieć jednak możliwość wystąpienia do organu nadzorczego do spraw ochrony danych czy też organu sądowego, aby organ ów przeprowadził konieczną kontrolę i ewentualnie nakazał operatorowi przyjęcie odpowiednich środków.
- Powinien on ostrzec internautów, że prowadzone jest postępowanie administracyjne lub sądowe w przedmiocie treści, które mogą okazać się nieprawdziwe.
- Musi sprawdzić, czy wyświetlanie zdjęć w postaci miniatur (thumbnails) jest niezbędne do wykonywania przez internautów – potencjalnie zainteresowanych uzyskaniem dostępu do tych zdjęć – prawa do wolności informacji. Wyświetlanie zdjęć danej osoby stanowi bowiem szczególnie poważną ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego. Jeżeli dostęp do tych informacji stanowi wkład w prowadzoną w interesie ogólnym debatę, jest to fakt o pierwszorzędnym znaczeniu, który należy uwzględnić, ważąc inne prawa podstawowe.
Ochrona danych osobowych jest dziedziną, w której do Trybunału Sprawiedliwości trafia wiele spraw.
Oto kilka najnowszych orzeczeń związanych z rozwojem technologii informacyjnych i komunikacyjnych:
- wyrok Facebook Ireland i Schrems z dnia 16 lipca 2020 r. w sprawie poziomu ochrony, który należy zapewnić w przypadku przekazywania danych osobowych do państw trzecich (C‑311/18);
- wyrok La Quadrature du Net i in. z dnia 6 października 2020 r. w sprawie zakazu uregulowania krajowego nakazującego uogólnione i niezróżnicowane zatrzymywanie danych o ruchu i danych o lokalizacji (C‑511/18 i in.);
- wyrok Prokuratuur z dnia 2 marca 2021 r. w sprawie dostępu organów publicznych do danych o ruchu lub danych o lokalizacji do celów zwalczania poważnej przestępczości (C‑746/18);
- wyrok Facebook Ireland i in. z dnia 15 czerwca 2021 r. w sprawie uprawnień krajowych organów nadzorczych (C‑645/19);
- wyrok Vyriausioji tarnybinės etikos komisija z dnia 1 sierpnia 2022 r. w sprawie przejrzystości oświadczeń o interesach prywatnych osób zatrudnionych lub sprawujących kierownicze funkcje w sektorze publicznym (C‑184/20).
Focus
Wojna w Ukrainie: zakaz nadawania przez prorosyjskie media a wolność wypowiedzi
Wyrok RT France/Rada z dnia 27 lipca 2022 r. (T‑125/22)
Postępowanie w przedmiocie środków tymczasowych
W oczekiwaniu na ostateczne orzeczenie Sądu RT France wystąpiła w dniu 8 marca 2022 r. do prezesa Sądu o niezwłoczne zawieszenie skutków decyzji o zakazie nadawania. Wniosek ten, rozpatrywany w trybie postępowania w przedmiocie środków tymczasowych, został odrzucony w dniu 30 marca. W szczególności prezes orzekł, że RT France nie wykazała, że zakaz wyrządził jej nieodwracalną szkodę. Nie był to więc szczególnie pilny przypadek, który uzasadniałby zawieszenie skutków decyzji przed ostatecznym rozstrzygnięciem sprawy.
W dniu 24 lutego 2022 r. Federacja Rosyjska dokonała agresji na Ukrainę i wszczęła z nią wojnę. Działając w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unia Europejska zareagowała na to naruszenie prawa międzynarodowego, w szczególności poprzez nałożenie sankcji na Federację Rosyjską. W dniu 1 marca 2022 r. Rada Unii Europejskiej zakazała działalności nadawczej niektórych mediów na terenie Unii lub skierowanej do Unii, aby przeciwdziałać rosyjskiej propagandzie.
Zakaz objął między innymi RT France, kanał telewizyjny finansowany z budżetu państwa rosyjskiego, który w dniu 8 marca 2022 r. wniósł do Sądu Unii Europejskiej skargę o stwierdzenie nieważności tej decyzji Rady.
Ze względu na wagę i pilny charakter sprawy Sąd, obradujący w składzie wielkiej izby (15 sędziów), po raz pierwszy zastosował z urzędu tryb przyspieszony, co umożliwiło mu wydanie orzeczenia w terminie nieprzekraczającym pięciu miesięcy.
Wyrokiem z dnia 27 lipca Sąd oddalił skargę w całości. Wyrok opiera się na trzech zasadniczych elementach:
- Rada dysponuje szerokim zakresem uznania przy określaniu środków ograniczających w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Może ona wykorzystać tymczasowy zakaz nadawania treści przez określone media finansowane z budżetu państwa rosyjskiego, jeżeli wspierają one militarną agresję Rosji. Jednolite wdrożenie takiego zakazu można zrealizować lepiej na szczeblu Unii niż na poziomie krajowym.
- Zakaz nadawania, o którym zdecydowano bez uprzedniego wysłuchania RT France, nie stanowi naruszenia prawa do obrony. Wyjątkowy kontekst oraz niezwykła pilność związane z wybuchem wojny u granic Unii wymagały szybkiej reakcji. Natychmiastowe wdrożenie środków zakazujących działania nośnika propagandy na rzecz agresji wojskowej było niezbędne dla zapewnienia ich skuteczności.
- Wolność wypowiedzi jest jednym z głównych fundamentów demokratycznego społeczeństwa. Ta wolność dotyczy nie tylko poglądów przychylnie odbieranych albo postrzeganych jako nieszkodliwe, lecz także takich, które obrażają, oburzają lub wprowadzają niepokój. Takie są wymagania pluralizmu, tolerancji i otwartości, bez których demokratyczne społeczeństwo nie istnieje.
Jednak w demokratycznych społeczeństwach konieczne może okazać się obłożenie karą form wyrażania opinii propagujących i uzasadniających nienawiść opartą na nietolerancji, stosowanie i gloryfikowanie przemocy oraz podburzających do tego.
Zakaz nałożony na RT France realizuje ten cel. Ma on na celu ochronę porządku publicznego i bezpieczeństwa Unii, którym zagraża prowadzona systematycznie przez Rosję międzynarodowa kampania propagandowa, oraz wywarcie presji na władze rosyjskie, aby zaprzestały agresji wojskowej. Środek ten jest również proporcjonalny, ponieważ jest odpowiedni i niezbędny do osiągnięcia zamierzonych celów. Istnieje wystarczająca ilość konkretnych, precyzyjnych i spójnych dowodów na to, że RT France aktywnie wspierała destabilizującą i agresywną politykę prowadzoną przez Federację Rosyjską, która ostatecznie doprowadziła do szeroko zakrojonej ofensywy wojskowej przeciwko Ukrainie. Żaden z przedstawionych przez RT France dowodów nie pozwala wykazać, że ogólnie przedstawiała ona informacje na temat toczącej się wojny w sposób zrównoważony, przestrzegając zasad dotyczących „obowiązków i odpowiedzialności” mediów audiowizualnych.
Środki ograniczające lub sankcje
Są to narzędzia, jakimi dysponuje Unia Europejska, aby promować cele swojej wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Obejmują one ochronę wartości, podstawowych interesów i bezpieczeństwa Unii, konsolidację i wspieranie demokracji, państwa prawnego, praw człowieka i zasad prawa międzynarodowego, zachowanie pokoju i zapobieganie konfliktom oraz wzmocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego.
Środki te mogą być skierowane do rządów państw trzecich lub podmiotów niepaństwowych (takich jak przedsiębiorstwa) i osób fizycznych (takich jak ugrupowania terrorystyczne). W większości przypadków środki te dotyczą osób fizycznych lub podmiotów i polegają na zamrażaniu aktywów oraz zakazach podróżowania do Unii.
Sąd rozpatruje wiele spraw dotyczących środków ograniczających – chodzi tu o sankcje w kontekście działań naruszających lub grożących naruszeniem integralności terytorialnej, suwerenności i niepodległości Ukrainy, czy też z racji sytuacji w Syrii, w Białorusi czy też w Demokratycznej Republice Konga.
Focus
Rekordowa grzywna w wysokości 4,125 mld EUR dla Google za ograniczenia nałożone na producentów urządzeń mobilnych z systemem Android
Wyrok Google i Alphabet/Komisja (Google Android) z dnia 14 września 2022 r. (T‑604/18)
Google jest przedsiębiorstwem z branży technologii informacyjnych i komunikacyjnych, specjalizującym się w produktach i usługach związanych z Internetem. Większość przychodów czerpie ze swojego produktu flagowego: wyszukiwarki Google Search. Model handlowy Google opiera się na interakcji pomiędzy, z jednej strony, produktami i usługami, oferowanymi najczęściej użytkownikom nieodpłatnie, a z drugiej strony, internetowymi usługami reklamowymi, z wykorzystaniem zgromadzonych danych tych użytkowników. Google oferuje również system operacyjny Android, który według Komisji Europejskiej w lipcu 2018 r. był zainstalowany na około 80 % inteligentnych urządzeń mobilnych w Europie.
W następstwie skarg do Komisji wszczęła ona w 2015 r. postępowanie przeciwko Google. W wyniku tego postępowania w 2018 r. nałożono na Google karę w wysokości 4,343 mld EUR za nakładanie niezgodnych z prawem ograniczeń na producentów urządzeń mobilnych z systemem Android oraz operatorów sieci komórkowych. Ograniczenia te polegały na wymuszeniu od producentów urządzeń mobilnych:
- preinstalowania Google Search i Chrome w celu uzyskania licencji na korzystanie z Play Store;
- powstrzymania się od sprzedaży urządzeń wyposażonych w wersje systemu Android niezatwierdzone przez Google;
- zaniechania preinstalacji konkurencyjnej wyszukiwarki w celu uzyskania udziału w przychodach z reklam Google.
Zdaniem Komisji ograniczenia te miały na celu umocnienie dominującej pozycji wyszukiwarki Google i jej przychodów z reklam związanych z wyszukiwaniem.
Co to jest nadużycie pozycji dominującej?
Pozycja dominująca to sytuacja, w której przedsiębiorstwo posiada siłę ekonomiczną pozwalającą mu przeszkodzić w utrzymaniu się skutecznej konkurencji i zachowywać się niezależnie od konkurentów, klientów, dostawców i konsumentów końcowych.
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zabrania przedsiębiorstwom nadużywania pozycji dominującej w celu ograniczenia lub zakłócenia konkurencji, na przykład poprzez narzucanie stanowiących nadużycie cen, umów na wyłączność sprzedaży lub premii lojalnościowych mających na celu odciągnięcie dostawców od konkurentów.
Jest to największa grzywna nałożona kiedykolwiek przez organ ochrony konkurencji w Europie. Google wniosło do Sądu skargę na decyzję Komisji.
W przypadku sprawy Google i Alphabet akta sprawy liczyły ponad 100 000 stron. Na rozprawie obecnych było 72 adwokatów i przedstawicieli, reprezentujących 13 różnych stron (stronę skarżącą – Google i Alphabet; pozwaną – Komisję Europejską; 11 interwenientów popierających skarżącą lub pozwaną). Rozprawa toczyła się przez pięć dni.
Sprawa została rozstrzygnięta w wyroku Google i Alphabet/Komisja z dnia 14 września 2022 r. Sąd utrzymał w znacznej mierze w mocy decyzję Komisji i oddalił zasadniczą część skargi. Sąd uznał jednak, że Komisja nie wykazała w wystarczającym stopniu, iż niektóre zachowania Google mogą ograniczać konkurencję i że nie powinna była odmówić Google możliwości przedstawienia argumentów w tym zakresie na rozprawie. Po dokonaniu własnej oceny wszystkich okoliczności Sąd ostatecznie obniżył kwotę grzywny nałożonej na Google do 4,125 mld EUR.
Dokonywana przez Sąd weryfikacja okoliczności faktycznych i właściwego stosowania prawa
Sprawy z zakresu konkurencji rozpoznawane przez Sąd są często złożone i obszerne. Sąd orzeka w pierwszej instancji: bada on więc nie tylko, czy Komisja prawidłowo zastosowała prawo, ale także czy okoliczności faktyczne zostały wykazane w dostateczny sposób. Akta mogą zawierać szczegółowy materiał dowodowy i analizy gospodarcze potwierdzające lub podważające wpływ zachowań przedsiębiorstw na rynek.
Wyrok Qualcomm/Komisja z dnia 15 czerwca 2022 r. (T‑235/18)
W innej sprawie dotyczącej nadużycia pozycji dominującej Sąd uchylił w całości decyzję Komisji o nałożeniu na Qualcomm grzywny w wysokości około 1 mld EUR za nadużywanie pozycji dominującej na rynku chipsetów LTE (komponentów elektronicznych stanowiących wyposażenie smartfonów i tabletów). Według Komisji nadużycie charakteryzowało się istnieniem umów przewidujących płatności zachęcające, na mocy których Apple miał zaopatrywać się w chipsety LTE wyłącznie u Qualcomm. Sąd stwierdził, że szereg nieprawidłowości proceduralnych miało wpływ na prawo Qualcomm do obrony, zwłaszcza zaś brak zapisu dźwiękowego niektórych rozmów w trakcie dochodzenia. Sąd zauważył również, że przeprowadzona przez Komisję analiza antykonkurencyjnych skutków porozumień nie uwzględniła wszystkich istotnych okoliczności faktycznych, w szczególności braku technicznej alternatywy dla chipsetów LTE dla Apple.
Przegląd najważniejszych orzeczeń roku
Środowisko naturalne
Trybunał Sprawiedliwości i środowisko
Obejrzyj film na YouTube
Ochrona fauny i flory, zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody oraz zagrożenia związane z substancjami niebezpiecznymi są to poważne wyzwania, z którymi Unia Europejska się mierzy, przyjmując surowe przepisy. Dotyczy to ustalania dopuszczalnych wartości emisji zanieczyszczeń, szczególnie w aglomeracjach.
Dyrekcja Badań i Dokumentacji oferuje prawnikom, w ramach Zbioru Streszczeń, „Wybór najważniejszych wyroków” oraz „Miesięczny Biuletyn Orzecznictwa”.
Energia
W realiach wojny w Ukrainie i zależności energetycznej kontynentu europejskiego od reszty świata Unia Europejska zapewnia dostawy energii i bezpieczeństwo energetyczne na swoim terytorium. Pomaga ona zapewnić funkcjonowanie rynku energii i kontrolować gwałtownie rosnące ceny energii, w szczególności gazu i energii elektrycznej. Ponadto zapewnia połączenia międzysystemowe sieci energetycznych państw członkowskich. Unia promuje również rozwój energii odnawialnych i zmniejszenie uzależnienia od paliw kopalnych. Ponieważ inwestycje dokonane przez państwa członkowskie mogą zagrozić konkurencji na rynku energii, ich zgodność z prawem Unii podlega ocenie Sądu.
Ochrona konsumentów
Co zrobił dla mnie Trybunał Sprawiedliwości?
Obejrzyj film na YouTube
Trybunał Sprawiedliwości: gwarantowanie praw konsumentów Unii Europejskiej
Obejrzyj film na YouTube
Poszanowanie praw konsumentów, ich dobrobytu i pomyślności to podstawowe wartości przyświecające rozwojowi polityki Unii. Trybunał Sprawiedliwości nadzoruje stosowanie przepisów chroniących konsumentów, aby zapewnić ochronę ich zdrowia, bezpieczeństwa oraz interesów gospodarczych i prawnych, niezależnie od tego, w którym miejscu Unii mieszkają, dokąd podróżują i gdzie dokonują zakupów.
Równość traktowania
Trybunał Sprawiedliwości: zapewnienie równości traktowania i ochrona praw mniejszości
Obejrzyj film na YouTube
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej zapewnia równość każdego jako osoby ludzkiej, pracownika, obywatela lub strony postępowania sądowego. Dyrektywa 2000/78 ustanawia w szczególności ogólne ramy równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy oraz zabrania dyskryminacji ze względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Trybunał Sprawiedliwości rozstrzygnął wiele spraw dotyczących domniemanych przypadków dyskryminacji bezpośredniej lub pośredniej, podkreślając poszanowanie zasady proporcjonalności między celem zamierzonym w rozpatrywanych przepisach a zasadą równego traktowania.
Rodzina
Unia Europejska ustanawia zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, aby obywatele europejscy, a zwłaszcza rodziny, nie napotykali przeszkód w korzystaniu ze swoich praw z tego powodu, że mieszkają w różnych państwach członkowskich Unii lub że przeprowadzili się do innego państwa członkowskiego. Podobny zamysł przyświeca rozporządzeniu „Bruksela II bis”, które reguluje współpracę sądową w Unii w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej.
Dane osobowe
Trybunał Sprawiedliwości w cyfrowej rzeczywistości
Obejrzyj film na YouTube
Unia Europejska ma przepisy stanowiące solidną i spójną podstawę ochrony danych osobowych, niezależnie od sposobu i kontekstu, w jakim są one gromadzone, przechowywane, przetwarzane i przekazywane. Trybunał Sprawiedliwości zapewnia, by przetwarzane lub przechowywane dane osobowe były ograniczone do tego, co jest ściśle niezbędne i nie wpływały w sposób nieproporcjonalny na prawo do prywatności.
Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
Działania w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych koncentrują się na kilku zagadnieniach – współpracy sądowej państw członkowskich w sprawach cywilnych i karnych, współpracy policyjnej, kontroli granic zewnętrznych, azylu i imigracji. Konkretny wyraz współpracy wymiarów sprawiedliwości między państwami stanowi europejski nakaz aresztowania. Jest on decyzją sądową państwa członkowskiego o aresztowaniu i przekazaniu osoby poszukiwanej w innym państwie członkowskim w celu ścigania lub wykonania kary pozbawienia wolności. W dziedzinie azylu prawo Unii określa warunki, jakie muszą spełnić obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy, aby kwalifikować się do ochrony międzynarodowej (dyrektywa w sprawie uchodźców). Trybunał regularnie otrzymuje zadanie wyjaśnienia zakresu obowiązujących przepisów.
Operacje ratownicze na morzu
W kontekście operacji ratowniczych na morzu pojawiło się pytanie o zakres uprawnień organów państwa członkowskiego portu do kontroli statków pływających pod banderą innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa morskiego i środowiskowego.
Dostęp do dokumentów
Przejrzystość życia publicznego jest kluczową zasadą Unii. W związku z tym każdy obywatel lub każda osoba prawna w Unii może co do zasady uzyskać dostęp do dokumentów instytucji. Jednakże w niektórych przypadkach można odmówić takiego dostępu.
Konkurencja i pomoc państwa
Unia Europejska stosuje zasady mające na celu ochronę wolnej konkurencji. Zabronione są praktyki, których celem lub skutkiem jest zapobieganie, ograniczanie lub zakłócanie konkurencji na rynku wewnętrznym. Mówiąc dokładniej, prawo Unii zabrania zawierania porozumień pewnego rodzaju lub wymiany informacji między przedsiębiorstwami a ich konkurentami, które mogą mieć taki cel lub skutek, a także nadużywania przez przedsiębiorstwa pozycji dominującej na określonym rynku. Z tego samego punktu widzenia pomoc państwa jest w zasadzie zakazana, chyba że jest uzasadniona i nie zakłóca konkurencji w sposób sprzeczny z interesem publicznym.
Własność intelektualna
Sprawy z zakresu własności intelektualnej w Sądzie Unii Europejskiej
Obejrzyj film na YouTube
Trybunał Sprawiedliwości i Sąd zapewniają wykładnię i stosowanie przepisów przyjętych przez Unię w celu ochrony wszystkich praw wyłącznych do twórczości intelektualnej. Ochrona własności intelektualnej (prawo autorskie) i przemysłowej (prawo znaków towarowych, ochrona wzorów) poprawia konkurencyjność przedsiębiorstw poprzez tworzenie środowiska sprzyjającego kreatywności i innowacyjności. Prawo Unii chroni również uznaną wiedzę fachową dotyczącą danego produktu na obszarze geograficznym Unii poprzez chronione nazwy pochodzenia (ChNP).
-
W czerwcu 2017 r. rząd Księstwa Andory złożył wniosek o rejestrację następującego oznaczenia graficznego jako znaku towarowego Unii Europejskiej dla szerokiej gamy towarów i usług:
Wobec odmowy rejestracji tego znaku towarowego przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO), rząd Księstwa Andory wniósł skargę do Sądu. Unijny znak towarowy, aby został zarejestrowany, nie może mieć charakteru opisowego, co oznacza, że nie może ograniczać się do zwykłego opisu towarów lub usług, które obejmuje. W wyroku Sąd stwierdził, że znak towarowy Andorra ma charakter opisowy. Właściwy krąg odbiorców będzie mógł go postrzegać jako wskazanie pochodzenia danych produktów i usług. Jest to bezwzględna podstawa odmowy rejestracji która sama w sobie uzasadnia brak możliwości zarejestrowania oznaczenia jako unijnego znaku towarowego.
Wyrok Govern d’Andorra/EUIPO (Andorra) z dnia 23 lutego 2022 r. (T‑806/19)
Podatki
Podatki bezpośrednie zasadniczo leżą w gestii państw członkowskich. Muszą one jednak, jak na przykład w odniesieniu do opodatkowania spółek, być zgodne z podstawowymi zasadami Unii, takimi jak zakaz pomocy państwa. Toteż interpretacje indywidualne prawa podatkowego („tax rulings”) niektórych państw członkowskich, które zapewniały przedsiębiorstwom międzynarodowym szczególne traktowanie podatkowe, zostały objęte kontrolą Komisji i poddane pod rozstrzygnięcie sądu Unii.
Państwo prawne
Zapewnienie poszanowania praworządności w Unii
Obejrzyj film na YouTube
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – wiążące zasady o konkretnych skutkach
Obejrzyj film na YouTube
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, podobnie jak Traktat o Unii Europejskiej, wyraźnie odwołuje się do państwa prawnego, jednej z wartości wspólnych państwom członkowskim Unii, na których Unia jest zbudowana. Trybunał Sprawiedliwości coraz częściej musi orzekać w przedmiocie poszanowania zasady państwa prawnego przez państwa członkowskie, zarówno w ramach skarg o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego wniesionych przeciwko nim przez Komisję Europejską, jak i w ramach wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym składanych przez sądy krajowe. Trybunał Sprawiedliwości musi wówczas zbadać, czy ta fundamentalna wartość jest na szczeblu krajowym respektowana, w szczególności w odniesieniu do wymiaru sprawiedliwości, a ściślej – w procesie mianowania lub w systemie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów.
Środki ograniczające i polityka zagraniczna
Środki ograniczające czy też „sankcje” są kluczowym instrumentem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) Unii Europejskiej. Wykorzystuje się je w ramach zintegrowanego i całościowego działania, które obejmuje w szczególności dialog polityczny. Unia ucieka się do nich w szczególności w celu chronienia wartości, podstawowych interesów i bezpieczeństwa Unii oraz zapobiegania konfliktom i wzmacniania bezpieczeństwa międzynarodowego. Sankcje mają na celu doprowadzenie do zmiany polityki lub zachowania osób lub podmiotów, wobec których są stosowane, w dążeniu do realizacji celów WPZiB.
