Asystowanie instytucji w przejściu do nowego etapu jej historii

A | Wstęp Sekretarza

Sekretarz Trybunału Sprawiedliwości, sekretarz generalny instytucji, kieruje służbami administracyjnymi z upoważnienia prezesa.

Rok 2021 był dla służb instytucji rokiem utrwalania nowych metod, wdrożonych w 2020 r. w celu zapewnienia ciągłości i wysokiego standardu publicznej służby europejskiego wymiaru sprawiedliwości w sytuacji, gdy wywołany pandemią kryzys nadal trwał i wymagał wykazania się zdolnością przystosowania zarówno na poziomie organizacyjnym, jak i indywidualnym. Osiągnięto dematerializację i uproszczenie procesów decyzyjnych, przyznano pracownikom większy zakres samodzielności oraz wypracowano nowe sposoby łączenia życia zawodowego i osobistego. Znakomite wyniki pracy Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, a także Nagroda za dobrą administrację przyznana Trybunałowi przez Europejską Rzecznik Praw Obywatelskich za projekt „Zdalne rozprawy” w kategorii innowacja/transformacja, stanowią dla wszystkich służb Trybunału źródło satysfakcji i dają motywację do dalszych wysiłków w tym kierunku.

2021 r. był także okazją do pogłębienia i przyspieszenia transformacji funkcjonowania służb, dzięki uruchomieniu szeregu projektów strukturalnych na przyszłość.

Po pierwsze, chodzi o zwiększenie wsparcia dla sądów, w których obciążenie pracą, zwłaszcza w przypadku Trybunału Sprawiedliwości, osiąga niespotykane dotąd rozmiary. Trwa zatem realizacja projektów rozwoju sądowniczych systemów informatycznych, mających zapewnić pomoc od strony badawczej i redakcyjnej oraz wzmocnić bezpośrednie wsparcie działalności sądowniczej dla gabinetów członków sądów. Rozważane są także sposoby przyspieszenia dostępu do treści pism procesowych, zwłaszcza z technicznego punktu widzenia.

Trybunał będzie mógł wykorzystać potencjał, jaki oferują narzędzia cyfrowe. Przykładów nie brakuje: cyfryzacja obiegu dokumentów i procesów decyzyjnych, zarówno administracyjnych (wraz z ukończeniem projektu zarządzania dokumentami HAN), jak i sądowniczych (wraz z projektem zintegrowanego systemu zarządzania sprawami – SIGA – obejmującego ścisłą współpracę wszystkich służb, sekretariatów i gabinetów członków sądów). Oba te projekty otwierają obiecujące perspektywy w zakresie uproszczenia procedur, ich monitorowania, badań i wsparcia w prowadzeniu spraw. Jednocześnie służby informatyczne monitorują technologię i eksperymentują z różnymi zaawansowanymi arzędziami, takimi jak narzędzia związane z obszarem roboczym i sztuczną inteligencją.

Po drugie, Trybunał pozostanie w pełni oddany sprawie wielojęzyczności, gwarantując utrzymanie zakresu oraz jakości obsługi językowej w tłumaczeniach pisemnych i konferencyjnych. Posiada on bowiem know-how unikalne w skali światowej, które należy pielęgnować i rozwijać w połączeniu z możliwościami, które daje rozwój technologiczny, zwłaszcza w celu sprostania zwiększonej ilości pracy. Pod pojęciem „wielojęzyczności” kryje się zdolność Trybunału do przemawiania do każdego podmiotu prawa i każdego obywatela w jego własnym języku. Jest to zatem kwestia dostępności i legitymacji unijnego wymiaru sprawiedliwości, a także zachowania różnorodności kulturowej i językowej Unii jako całości. Na tym polega istota „Inicjatywy na rzecz wielojęzyczności”, którą Trybunał realizuje już kolejny rok poprzez szereg akcji i imprez uwydatniających wartość wielojęzyczności i zaangażowanie Trybunału w tę sprawę. Ogród Wielojęzyczności, który zaczęto urządzać w tym roku, będzie obok innych projektów, które powstaną w przyszłości, trwałym i widocznym wyrazem tej idei.

Po trzecie, Trybunał musi jeszcze bardziej przybliżyć się do obywateli, aby stać się bardziej dostępnym i szerzej znanym. Jeszcze nigdy oczekiwane od Trybunału rozstrzygnięcia nie miały tak istotnego wpływu politycznego i społecznego na państwa członkowskie i ich obywateli: politykę gospodarczą i pieniężną, państwo prawne, prawo do azylu, walkę z terroryzmem, prawa podstawowe. Skala konsekwencji tych rozstrzygnięć, nierzadko bardzo złożonych, wymaga komunikowania i objaśniania, tak by obywatele byli w stanie je zrozumieć oraz docenić, jak kluczową rolę pełnią sądy Unii. Na uwagę zasługują dwa nowatorskie projekty prowadzące do tego celu.

Realizowany obecnie projekt powinien wkrótce umożliwić próbne wprowadzenie usługi streamingu niektórych rozpraw wielkiej izby, co nada zupełnie nowy wymiar zasadzie jawności rozpraw, stosownie do współczesnych rozwiązań technicznych. Każdy student prawa, dziennikarz, sędzia krajowy lub zainteresowany obywatel będzie mógł, niezależnie od miejsca zamieszkania, śledzić rozprawy Trybunału Sprawiedliwości bez przyjeżdżania do Luksemburga, we wszystkich językach objętych tłumaczeniem konferencyjnym zapewnianym podczas rozprawy. To rozwiązanie da całemu światu wgląd w realia działalności sądowniczej.

Ponadto projekt wizyt zdalnych – którego faza pilotażowa została przeprowadzona w 2021 r. z udziałem klas szkół średnich z kilku krajów europejskich – umożliwi zróżnicowanie grona odwiedzających: większość obywateli europejskich, którzy nie są w stanie udać się do Luksemburga, będzie mogła odwiedzić Trybunał w warunkach jak najbardziej zbliżonych do tych zapewnianych odwiedzającym na miejscu. Innowacja ta niweluje ograniczenia związane z odległością geograficzną i wrażenie niedostępności, jakie mógłby czasem sprawiać Trybunał. Dzięki nowym technologiom Trybunał może wreszcie zawitać praktycznie do wszystkich obywateli państw członkowskich.

Po czwarte, tym planom na przyszłość będzie towarzyszyć ambitna strategia zarządzania zasobami ludzkimi, która jest centralnym elementem polityki kadrowej Trybunału. Prywatne i publiczne, krajowe i europejskie organizacje starają się odnaleźć w nowej sytuacji, na którą składają się: rozpropagowanie pracy zdalnej, dążenie pracowników do większej autonomii oraz oczekiwania młodszych pokoleń. Aby zrealizować ważne projekty, które sobie wyznaczył, Trybunał przyłącza się do tego trendu, by móc, tak jak do tej pory, liczyć na zaangażowanych i utalentowanych pracowników. Wymaga to kompleksowego podejścia do zarządzania zasobami ludzkimi, od metod rekrutacji po przygotowanie do przejścia na emeryturę, poprzez kształcenie umiejętności i szkolenia na początku i w trakcie pracy, działania job-shadowingu i mentoringu, nie zapominając też o kierowaniu karierą zawodową oraz możliwościach mobilności wewnątrz- i międzyinstytucjonalnej. Aby nadal dążyć do doskonałości, Trybunał musi stworzyć motywujące i dynamiczne warunki pracy. Zalicza się do tego kluczowa inicjatywa, która zawsze powinna najdować się u podstaw konkretnych strategii zarządzania służbami: włączenie zasady różnorodności i integracji w główny nurt funkcjonowania instytucji.

Do zobaczenia w przyszłym roku, przy podsumowaniu 2022 r., w którym przypada 70. rocznica powstania Trybunału Sprawiedliwości, najstarszej stażem instytucji Unii!

Po raz pierwszy w historii Unii Europejskiej sędziowie reprezentujący trybunały konstytucyjne i sądy konstytucyjne państw członkowskich Unii oraz członkowie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej spotkali się, aby omówić wspólne tradycje prawne Unii oraz sposoby ich godzenia z tradycjami konstytucyjnymi i tożsamością narodową państw członkowskich. Konferencja odbyła się pod tytułem „UniE dans la diversité : entre traditions constitutionnelles communes et identités nationales” (zjednoczeni w różnorodności: między wspólnymi tradycjami konstytucyjnymi a tożsamością narodową). Została zorganizowana wspólnie przez Latvijas Republikas Satversmes tiesa (trybunał konstytucyjny Łotwy) oraz Trybunał i odbyła się w dniach 2 i 3 września 2021 r. w Rydze (Łotwa). Z pomysłem wspólnej konferencji otwierającej dialog między trybunałami konstytucyjnymi a Trybunałem wystąpiła w 2019 r. Ineta Ziemele, ówczesna prezes trybunału konstytucyjnego Łotwy, i zyskała w tym pełne poparcie prezesa Trybunału Sprawiedliwości, Koena Lenaertsa. Realizacja pomysłu zajęła dwa lata, częściowo z powodu przeszkód, jakie stwarzała pandemia Covid-19.

Szczególna struktura konferencji, a także długo wyczekiwana możliwość osobistego spotkania stworzyły bardzo przyjemną atmosferę i przydały wydarzeniu dynamiki, która sprawiła, że było ono bardzo udane, zarówno z organizacyjnego, jak i z merytorycznego punktu widzenia. Wszystkie obecne sądy aktywnie uczestniczyły w otwartych i szczerych debatach, obfitujących w znakomite wystąpienia i ważne wnioski, które następnie zostały opublikowane w osobnym zbiorze artykułów.

Osiągnięcie porozumienia co do potrzeby rozpoczęcia takiego dialogu i kontynuowania go w przyszłości samo w sobie zasługuje na uwagę.

Krajowe i międzynarodowe środki przekazu oraz media społecznościowe (#RigaJusticeConference) obszernie relacjonowały to wydarzenie. Ponadto trybunał konstytucyjny Łotwy nadał pierwszy odcinek swojego serwisu audio na żądanie o nazwie Tversme, którego gościem honorowym był Koen Lenaerts, prezes Trybunału Sprawiedliwości, co podkreśliło rangę dialogu.

Cieszę się, że mam okazję podzielić się swoimi doświadczeniami z Forum sędziów europejskich, które odbyło się w Luksemburgu w dniach 20–22 listopada 2021 r. Program Forum obejmował sesje robocze o bardzo zróżnicowanej tematyce, dlatego odniosę się do seminariów, w których osobiście uczestniczyłam.

Niektóre z poruszanych przez sędziów i omawianych przez uczestników kwestii są bardzo ciekawe z punktu widzenia zawodu sędziego. W szczególności chciałabym wspomnieć o refleksji poświęconej prawu do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, roli art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz jej zakresu, w szczególności z punktu widzenia prawa do skutecznej ochrony sądowej i bezstronnego sądu. Forum ukazało w szerokiej perspektywie ewolucję orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości związanego z tą zasadą oraz podstawę prawną, na której Trybunał opierał się w swoim najnowszym orzecznictwie, począwszy od 2018 r. (zob. C‑64/16, Associação Sindical dos Juízes Portugueses). W wyrokach tych stosuje on różne postanowienia Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) w związku z art. 47 Karty: na przykład postanowienie, zgodnie z którym „Państwa członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii” (art. 19 ust. 1 TUE), postanowienia określające wartości Unii, w tym zasadę państwa prawnego (art. 2), zasadę lojalnej współpracy między państwami członkowskimi (art. 4 ust. 3), a także postanowienia Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (art. 6 i 13). My wszyscy, jako sędziowie europejscy, zaangażowani w tworzenie prawa Unii, mogliśmy nauczyć się wielu rzeczy przydatnych przy stosowaniu postanowień art. 47 Karty na szczeblu krajowym.

Inną dogłębnie omawianą na Forum 2021 kwestią było pojęcie niezawisłości sędziowskiej, które dotyczy nie tylko organizacji sądownictwa w każdym państwie członkowskim Unii, ale także każdego członka wymiaru sprawiedliwości tych państw. Przypomniano, że nie wystarczy, aby organ sądowy został ustanowiony na mocy prawa, ale należy jeszcze zapewnić, aby nie miał on organicznych ani funkcjonalnych powiązań z władzami, które ma nadzorować. Analizowaliśmy na przykład przypadek europejskiego nakazu aresztowania. Otóż Trybunał ustalił, że zasady wzajemnego uznawania i zaufania między państwami członkowskimi mogą być ograniczone w wyjątkowych okolicznościach, co wymaga zbadania w pierwszej kolejności, czy państwo, które żąda wydania osoby z innego państwa, nie posiada systemu sądowniczego niespełniającego wymogów zasady niezawisłości sędziowskiej. Ta niezwykle pożyteczna dyskusja, dotycząca bardzo praktycznych spraw, umożliwi sędziom krajowym rozstrzyganie wątpliwości, które pojawiają się coraz częściej podczas orzekania.

Dyskutowaliśmy także wraz z kolegami o warunkach wykonywania naszego zawodu, odnosząc się do obowiązku bezstronności, ale także do naszego prawa do ochrony przed naciskami z zewnątrz. Przedstawiliśmy uwagi na temat szeregu rozwiązań legislacyjnych w kilku państwach członkowskich, które mają wpływ na karierę zawodową sędziego, takich jak postępowania dyscyplinarne czy zasady odpowiedzialności sędziów, a które nie są zgodne z zasadami prawa Unii.

Wreszcie, dzięki Forum 2021, mieliśmy okazję uczestniczyć w rozprawie przed wielką izbą w sprawie dotyczącej zgodności z prawem Unii zasad postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów, przyjętych przez jedno z państw członkowskich. To praktyczne ćwiczenie z prawa Unii umożliwiło wszystkim uczestnikom Forum 2021 zapoznanie się z funkcjonowaniem unijnego wymiaru sprawiedliwości, w szczególności dzięki pytaniom zadawanym przedstawicielom stron przez członków wielkiej izby. Ich pytania ukazały tok rozumowania prawnego, które należy przeprowadzić, aby rozwiązać problem o tak złożonym charakterze.

Udział w Forum 2021 wiele mi dał. Wiedza, którą tam zdobyłam, pomaga mi wyjaśnić różne pojęcia prawne, bardzo przydatne w mojej codziennej pracy, w której da się zauważyć rosnącą wagę rozstrzygnięć Trybunału. Wyjeżdżałam z Forum 2021 z poczuciem wielkiej satysfakcji z bycia członkiem Unii Europejskiej, dzięki której mamy normy prawne pozwalające na pokojowe współistnienie różnych ludzi i krajów, oraz z tego, że mogłam przyjrzeć się z bliska instytucji sądowniczej, która poprzez wykładnię i stosowanie prawa pomaga nam nadać kształt idei obywatelstwa Unii.

Dzięki doskonałej organizacji Forum 2021 stało się czasem rozmów i spotkań pracowników wymiaru sprawiedliwości. Między uczestnikami i członkami Trybunału, którzy byli bardzo zaangażowani w zapewnienie powodzenia temu wydarzeniu, panowała podczas tej edycji bliska i serdeczna atmosfera.

Kryzys sanitarny, trwający w latach 2020 i 2021, ze względu na utrudnienia, jakie spowodował dla obywateli Unii Europejskiej, zwłaszcza jeśli chodzi o podróże, skłonił Trybunał do wzmożenia aktywności wobec przedstawicieli opinii publicznej. Kryzys stał się więc czynnikiem decydującym o wprowadzeniu nowych form komunikacji i przyspieszającym realizację projektów rozpoczętych jeszcze przed pandemią. Trybunał prowadzi politykę otwartości wobec obywateli, tak aby za pośrednictwem orzecznictwa obu jego sądów lepiej poznali swoje prawa. Polityka ta została zintensyfikowana zarówno poprzez wykorzystanie tradycyjnych środków komunikacji, jak i wprowadzenie nowych propozycji dla grona odbiorców.

Zdalne rozprawy, wprowadzone w 2020 r. w celu zapewnienia ciągłości działania europejskiej publicznej służby wymiaru sprawiedliwości, okazały się innowacją, która przyniosła Trybunałowi w 2021 r. Nagrodę za dobrą administrację przyznaną za wybitne osiągnięcia w zakresie innowacji lub transformacji przez Europejską Rzecznik Praw Obywatelskich. W 2021 roku z wideokonferencji skorzystano podczas 131 rozpraw przed Sądem i Trybunałem Sprawiedliwości. Te zdalne rozprawy utorowały drogę do wprowadzenia w bliskiej perspektywie transmisji z rozpraw.

W 2021 r. znacznie wzrosła liczba komunikatów prasowych, których celem jest informowanie w czasie rzeczywistym dziennikarzy i prawników o orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, tak aby opinia publiczna mogła się z nimi zapoznać zaraz po ich wydaniu. W 2021 r. ukazało się ich 231, co, jeśli wziąć pod uwagę wszystkie wersje językowe dostępne na stronie i przekazane korespondentom, łącznie daje liczbę 3206 komunikatów prasowych.

Osoby odpowiedzialne za kontakty z mediami w Dyrekcji ds. Komunikacji dokładały starań, by, korzystając ze swej fachowej wiedzy, objaśniać wyroki, postanowienia i opinie, a także sprawy w toku. Jednocześnie intensyfikowały kontakty z dziennikarzami w państwach członkowskich, aby dostarczać im informacji z pierwszej ręki, uczulać na ważne sprawy i wyjaśniać przyjęte przez sądy rozstrzygnięcia poruszanych w tych sprawach kwestii prawnych. Pracownicy odpowiedzialni za kontakty z mediami rozesłali 601 pism informacyjnych, głównie do dziennikarzy, ale także do przedstawicieli zawodów prawniczych, oraz przesłali 630 krótkich informacji, tzw. „Info-rapids” o sprawach, w których nie wydano komunikatów prasowych. Jeśli chodzi o wnioski o udzielenie określonych informacji dotyczących funkcjonowania instytucji lub spraw, w 2021 r. odebrano i obsłużono 12 538 e-maili i 7182 rozmowy telefoniczne (w języku każdego z wnioskodawców), zaś zgodnie z obowiązującymi przepisami Trybunał uwzględnił 110 wniosków o udostępnienie dokumentów administracyjnych i z archiwów historycznych.

Trybunał jest obecny na Twitterze od 2013 r. i nadal wykorzystuje tę platformę do informowania opinii publicznej za pośrednictwem dwóch kont, jednego w języku francuskim, a drugiego angielskim, które mają łącznie 127 700 obserwujących. Wysłano 962 tweety, głównie na temat najważniejszych wyroków wydanych przez Trybunał Sprawiedliwości i Sąd oraz najważniejszych wydarzeń z życia instytucji. Instytucja jest również obecna na profesjonalnej platformie LinkedIn, na której zamieściła 365 wiadomości skierowanych do jej 132 tys. obserwatorów.

Z kolei przedstawiciele zawodów prawniczych mają dostęp do „Not informacyjnych” oraz do „Miesięcznego biuletynu orzecznictwa”, stanowiących kompilację streszczeń orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, które ze względu na poruszane w nich zagadnienia prawne zasługują na szczególną uwagę. Narzędzia te, udostępnione przez Dyrekcję Badań i Dokumentacji, umożliwiają przedstawicielom zawodów prawniczych błyskawiczne zapoznanie się z orzecznictwem, ogólnie lub w konkretnej dziedzinie prawa Unii Europejskiej.

Trybunał przetestował i zastosował najskuteczniejsze narzędzia, jakie oferuje rozwój technologiczny, aby dotrzeć do jak najszerszego grona odbiorców. Czy to poprzez publikację sprawozdania rocznego i panoramy rocznej w formacie html, udostępnienie nowych narzędzi korzystania z zasobów przez Dyrekcję Biblioteki, czy przygotowanie zdalnych wizyt w Trybunale Sprawiedliwości dla grup uczniów szkół średnich, instytucja sądownicza Unii zwielokrotniła swoje inicjatywy na rzecz grona obywateli.

Organizacja wizyt stanowi ważną część działalności Trybunału w ramach jego polityki otwartości i upowszechniania wiedzy nie tylko wśród przedstawicieli zawodów prawniczych i studentów prawa, ale także wśród ogółu europejskich obywateli. Sytuacja zdrowotna panująca w 2021 r., choć uległa złagodzeniu w porównaniu z 2020 r., wymagała jednak ograniczenia wizyt i przyjmowania odwiedzających. W miarę możliwości Trybunał otwierał się jednak ponownie i przyjął w swojej siedzibie 1843 odwiedzających. Kontynuowano i zintensyfikowano opracowanie wizyt zdalnych, prowadzonych według tradycyjnego schematu wizyt na miejscu. Zorganizowano 87 programów wizyt na platformach wirtualnych, w których wzięło udział 3210 osób.