A | Εισαγωγή του Γραμματέα
Πέρασαν δύο δεκαετίες από τότε που δέκα νέα κράτη μέλη προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σηματοδοτώντας μια ιστορική στιγμή στη διαδρομή του θεσμικού μας οργάνου.
Alfredo Calot Escobar
Γραμματέας του Δικαστηρίου
Πέρασαν δύο δεκαετίες από τότε που δέκα νέα κράτη μέλη προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σηματοδοτώντας μια ιστορική στιγμή στη διαδρομή του θεσμικού μας οργάνου. Επρόκειτο για μια εορταστική συγκυρία, η οποία ενείχε ωστόσο και πρωτοφανείς προκλήσεις. Κάνοντας μια αναδρομή, διαπιστώνω με υπερηφάνεια ότι όχι μόνον τις υπερκεράσαμε, αλλά, στην πορεία, ενισχυθήκαμε ακόμη περισσότερο.
Σήμερα, το θεσμικό μας όργανο βρίσκεται εν μέσω εξίσου σημαντικών ανακατατάξεων.
H νομοθετική διαδικασία για τη μερική μεταβίβαση της προδικαστικής αρμοδιότητας στο Γενικό Δικαστήριο ολοκληρώθηκε. Χάρη στις άοκνες προσπάθειες των δύο δικαιοδοτικών οργάνων και πολλών εκ των διοικητικών τους Υπηρεσιών, έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα για την απρόσκοπτη εφαρμογή της.
Το ίδιο πνεύμα συνεργασίας και προσαρμοστικότητας καθοδηγεί τις ενέργειές μας και σε έναν άλλο νευραλγικό τομέα, εκείνον του ψηφιακού μετασχηματισμού. Καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, συνεχίσαμε να προάγουμε το ψηφιακό μας δυναμικό, αναπτύσσοντας projects με βάση την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και εναρμονίζοντας παράλληλα τις πρωτοβουλίες αυτές με τις απαιτήσεις του Κανονισμού για την ΤΝ, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το περασμένο έτος. Αναγνωρίζοντας ότι η ανθρώπινη συμβολή παραμένει απαραίτητη για την αποτελεσματική αξιοποίηση των εργαλείων ΤΝ, δρομολογήσαμε ένα ολοκληρωμένο, ευρείας κλίμακας πρόγραμμα επιμόρφωσης σε θέματα ΤΝ. Επιπλέον, οι νομικές μεταφραστικές μας Υπηρεσίες πρωτοστατούν στον επανασχεδιασμό των ροών εργασίας για τις ανάγκες του προηγμένου ψηφιακού κόσμου, θέτοντας το πρότυπο στα χνάρια του οποίου θα βαδίσουν και οι υπόλοιπες Υπηρεσίες.
Σε αυτό το κλίμα εκσυγχρονισμού και καινοτομίας, η διαφύλαξη της ασφάλειας και της ανθεκτικότητας της ψηφιακής μας υποδομής έχει επίσης καταστεί καίριας σημασίας. Το 2024 τέθηκε σε ισχύ ο Κανονισμός για την κυβερνοασφάλεια, ο οποίος επιβάλλει στο θεσμικό μας όργανο σημαντικές υποχρεώσεις που πρέπει να εκπληρωθούν εντός αυστηρού χρονοδιαγράμματος.
Παρότι όμως ενστερνιζόμαστε τους νεωτερισμούς, τα διαχρονικά ιδανικά του θεσμικού οργάνου εξακολουθούν να διαπνέουν και να κατευθύνουν τη δράση μας. Στον πυρήνα της επιτυχίας μας βρίσκεται το μεγαλύτερο ατού μας: μια ομάδα άνω των 2 000 αφοσιωμένων ατόμων από ολόκληρη την ήπειρο, τα οποία εργάζονται αρμονικά σε καθημερινή βάση προκειμένου να συμβάλλουν στην απονομή δικαιοσύνης. Η πραγματική αξία του συλλογικού αυτού εγχειρήματος έγκειται στην ποικιλομορφία: το ευρύτατο φάσμα καταβολών, πολιτισμών, εμπειριών και ταλέντων από το οποίο αντλούμε συνιστά πηγή δύναμης για την εκτέλεση της αποστολής μας.
Με σκοπό τη διατήρηση και την προσέλκυση του καλύτερου έμψυχου δυναμικού από όλα τα κράτη μέλη, συνεχίστηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της περασμένης χρονιάς οι πρωτοβουλίες μας προς διασφάλιση της ελκυστικότητας της χώρας υποδοχής μας ως τόπου εργασίας. Για πρώτη φορά υπήρξε, σε πολιτικό επίπεδο, αναγνώριση των ιδιαίτερων δυσκολιών που αντιμετωπίζει το προσωπικό της ευρωπαϊκής δημόσιας διοίκησης στο Λουξεμβούργο, εν συγκρίσει με τις Βρυξέλλες. Κατόπιν μιας μάλλον ακανθώδους διαδικασίας, οι δημοσιονομικές αρχές έκαναν δεκτό το αίτημά μας για προσωρινό επίδομα στέγασης υπέρ των υπαλλήλων των χαμηλότερων μισθολογικών βαθμίδων –ένα ζωτικής σημασίας πρώτο βήμα για την άμβλυνση αυτής της ανισότητας.
Η προσήλωσή μας στον πλουραλισμό δεν περιορίζεται μόνον στα του οίκου μας. Το 2024 αναλάβαμε νέες πρωτοβουλίες, από κοινού με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δικαστικής Κατάρτισης, ώστε να επιτύχουμε τη βέλτιστη ισορροπία όσον αφορά τη γεωγραφική προέλευση των επαγγελματιών του δικαστικού κλάδου που συμμετέχουν στα προγράμματα πολύμηνης κατάρτισης τα οποία προσφέρει το Δικαστήριο. Δεν άργησαν μάλιστα να φανούν απτά αποτελέσματα, καθώς για πρώτη φορά στην εικοσαετή σχεδόν ιστορία των προγραμμάτων υποβλήθηκαν υποψηφιότητες από τρία κράτη μέλη από τα οποία δεν είχε ποτέ εκδηλωθεί ανάλογο ενδιαφέρον στο παρελθόν.
Το γεγονός αυτό είναι επίσης ενδεικτικό της μακροχρόνιας και πάγιας δέσμευσής μας για ενίσχυση του διαλόγου με τα εθνικά δικαστήρια, στόχο τον οποίο επιδιώξαμε εντατικά καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Ένα ακόμη ουσιώδες βήμα για την προώθηση του δικαστικού διαλόγου έγινε από το Δικαστικό Δίκτυο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η συνάντηση των ανταποκριτών του πραγματοποιήθηκε, για πρώτη φορά, εκτός των τειχών του θεσμικού μας οργάνου και συνδιοργανώθηκε από το βελγικό Συμβούλιο της Επικρατείας. Η καινοτομία αυτή εισέφερε μια νέα προοπτική στους κόλπους του Δικτύου, υπογραμμίζοντας τη θεμελιώδη ιδέα ότι ο δικαστικός διάλογος υπερβαίνει, εξ ορισμού, τα θεσμικά στεγανά.
Παράλληλα με τις προαναφερθείσες εξωτερικές εξελίξεις, στρέφοντας το βλέμμα μας προς το εσωτερικό, επιβεβαιώσαμε την αφοσίωσή μας στα υψηλότερα ηθικά πρότυπα που αποτελούσαν πάντοτε αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητάς μας. Την περασμένη χρονιά όλοι οι σχετικοί κανόνες ενοποιήθηκαν σε έναν Κώδικα Δεοντολογίας ο οποίος ισχύει για ολόκληρο το προσωπικό και ευθυγραμμίζει τις αρχές μας προς τις αυστηρές απαιτήσεις που ίσχυαν ήδη για τα Μέλη του θεσμικού οργάνου.
Ακριβώς όπως αντιμετωπίσαμε τις προκλήσεις της διεύρυνσης πριν από είκοσι χρόνια, με αποφασιστικότητα και πίστη στους κοινούς μας στόχους, είμαι βέβαιος ότι σε μία εικοσαετία θα ανατρέχουμε στην τωρινή φάση της εξέλιξής μας και θα νιώθουμε την ίδια υπερηφάνεια. Οι προκλήσεις του σήμερα συνιστούν μια ευκαιρία να ασπαστούμε πρωτοποριακές πρακτικές που μας βοηθούν να χαράξουμε τη μελλοντική πορεία του θεσμικού οργάνου, τιμώντας παράλληλα τις πλούσιες παραδόσεις που έχουν διαμορφώσει το παρελθόν του.
B | Ορόσημα του έτους
Μερική μεταβίβαση της προδικαστικής αρμοδιότητας
Από 1ης Σεπτεμβρίου 2024 τέθηκαν σε ισχύ σημαντικές τροποποιήσεις του Οργανισμού του Δικαστηρίου και των διαδικαστικών κανόνων αμφότερων των ενωσιακών δικαιοδοτικών οργάνων, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ποιοτική απονομή δικαιοσύνης σε εύλογο χρόνο και να κατανέμεται καλύτερα ο φόρτος εργασίας μεταξύ τους. Οι προταθείσες από το Δικαστήριο τροποποιήσεις του Οργανισμού του έγιναν δεκτές και θεσπίστηκαν με κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ καθένα από τα δύο δικαιοδοτικά όργανα επέφερε, μετά από έγκριση του Συμβουλίου, τις αναγκαίες αλλαγές στον Κανονισμό Διαδικασίας του, με στόχο την υλοποίηση της μερικής μεταβίβασης της προδικαστικής αρμοδιότητας στο Γενικό Δικαστήριο και, παράλληλα, τον εκσυγχρονισμό των διαδικασιών ενώπιόν τους.
Οι τροποποιήσεις του Οργανισμού και η πρακτική εφαρμογή τους
Χάρη στις τροποποιήσεις του Οργανισμού του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης έγινε πραγματικότητα η μερική μεταβίβαση της προδικαστικής αρμοδιότητας στο Γενικό Δικαστήριο από 1ης Οκτωβρίου 2024. Πρόκειται για μια δυνατότητα που προβλεπόταν μεν ήδη από το 2001, όταν είχε υπογραφεί η Συνθήκη της Νίκαιας, πλην όμως ενεργοποιήθηκε μόλις το 2015, στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης της ενωσιακής δικαιοδοτικής δομής με τον διπλασιασμό του αριθμού των δικαστών του Γενικού Δικαστηρίου, ο οποίος ολοκληρώθηκε το 2022.
Η προδικαστική αρμοδιότητα του Γενικού Δικαστηρίου περιορίζεται σε σαφώς οριοθετημένους συγκεκριμένους τομείς που σπανίως εγείρουν ζητήματα αρχής και χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη πλούσιας νομολογίας του Δικαστηρίου, η οποία μπορεί να καθοδηγήσει το Γενικό Δικαστήριο κατά την άσκηση της νέας αρμοδιότητάς του. Επιπλέον, πρόκειται για τομείς στους οποίους αναμένονται αρκετές προδικαστικές παραπομπές, ώστε η μεταβίβαση της σχετικής αρμοδιότητας στο Γενικό Δικαστήριο να συνοδευτεί από πραγματική ελάφρυνση του φόρτου εργασίας του Δικαστηρίου.
Οι τομείς αυτοί είναι, ειδικότερα, το κοινό σύστημα ΦΠΑ, οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης, ο τελωνειακός κώδικας, η δασμολογική κατάταξη των εμπορευμάτων, η αποζημίωση και η παροχή βοήθειας στους επιβάτες σε περίπτωση άρνησης επιβίβασης ή καθυστέρησης ή ακύρωσης υπηρεσιών μεταφορών και, τέλος, το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.
Κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ του Δικαστηρίου και του Γενικού Δικαστηρίου
Οι τροποποιήσεις του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου ρυθμίζουν κατ’ αρχάς τον τρόπο με τον οποίο θα γίνεται ο αρχικός χειρισμός των αιτήσεων προδικαστικής αποφάσεως, προκειμένου να προσδιορίζεται ποιο από τα δύο δικαιοδοτικά όργανα είναι αρμόδιο να τις εκδικάσει. Εν συνεχεία, προβλέπουν τις αναγκαίες διατάξεις προς διασφάλιση της ταχείας εξέτασης των αιτήσεων εκείνων τις οποίες το Γενικό Δικαστήριο παραπέμπει στο Δικαστήριο επειδή συνεπάγονται έκδοση αποφάσεως που αφορά ζήτημα αρχής και ενδέχεται να επηρεάζει την ενότητα ή τη συνοχή του ενωσιακού δικαίου. Τέλος, καθορίζουν τις πρακτικές λεπτομέρειες όσον αφορά τη διαδικτυακή ανάρτηση, εντός εύλογου χρόνου μετά την περάτωση της υποθέσεως, των γραπτών υπομνημάτων ή παρατηρήσεων που υποβάλλουν, στο πλαίσιο των προδικαστικών παραπομπών, οι «ενδιαφερόμενοι» κατά την έννοια του άρθρου 23 του Οργανισμού του Δικαστηρίου.
Οι τροποποιήσεις του Κανονισμού Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου ορίζουν πώς θα εκδικάζονται οι αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως που διαβιβάζονται στο Γενικό Δικαστήριο. Προκειμένου να απολαύουν τα εθνικά δικαστήρια και οι ενδιαφερόμενοι κατά την έννοια του άρθρου 23 του Οργανισμού των ίδιων εγγυήσεων με εκείνες που ισχύουν ενώπιον του Δικαστηρίου, το Γενικό Δικαστήριο υιοθέτησε, κατά βάση, αυτούσιες τις διατάξεις του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου οι οποίες διέπουν την προδικαστική διαδικασία, περιλαμβανομένων των σχετικών με τη δημοσίευση των υπομνημάτων και των γραπτών παρατηρήσεων που κατατίθενται από τους ενδιαφερομένους.
Αξιοσημείωτες αλλαγές επήλθαν και ως προς τη δομή και την οργάνωση του Γενικού Δικαστηρίου. Παραδείγματος χάριν, συστάθηκε εννιαμελές τμήμα διευρυμένης συνθέσεως, του οποίου θα προεδρεύει ο Αντιπρόεδρος του Γενικού Δικαστηρίου. Οι αιτήσεις προδικαστικής αποφάσεως θα ανατίθενται σε πενταμελή τμήματα ειδικώς επιφορτισμένα με τις υποθέσεις αυτές, αλλά θα υπάρχει η δυνατότητα να παραπεμφθούν και σε άλλο δικαστικό σχηματισμό, ανάλογα με τη σπουδαιότητα των ζητημάτων που θα εγείρουν.
Οι δικαστές οι οποίοι θα ασκούν τα καθήκοντα γενικού εισαγγελέα στις προδικαστικές υποθέσεις (όπως και εκείνοι που θα τους αναπληρώνουν σε περίπτωση κωλύματος) εκλέγονται από το Γενικό Δικαστήριο και επικουρούν τον αρμόδιο δικαστικό σχηματισμό σε κάθε προδικαστική υπόθεση, κατά το πρότυπο της συμμετοχής των γενικών εισαγγελέων στις διαδικασίες ενώπιον του Δικαστηρίου.
Το Γενικό Δικαστήριο αποσαφήνισε εξάλλου περαιτέρω τους κανόνες προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και τον τρόπο κατάθεσης και επίδοσης των διαδικαστικών εγγράφων στο πλαίσιο των προδικαστικών παραπομπών.
Το εύρος των τροποποιήσεων ήταν τέτοιο ώστε κρίθηκε σκόπιμη η αναδιατύπωση των διατάξεων για τη ρύθμιση πρακτικών ζητημάτων σχετικών με την εκτέλεση του Κανονισμού Διαδικασίας του Γενικού Δικαστηρίου.
Οι λοιπές τροποποιήσεις των διαδικαστικών κανόνων
Άλλοι νεοπαγείς κανόνες αποσκοπούν στη βελτίωση, την απλούστευση και τον εκσυγχρονισμό του τρόπου εκδίκασης των υποθέσεων από το Δικαστήριο και το Γενικό Δικαστήριο, μέσω της αξιοποίησης της πείρας που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης. Η σημαντικότερη καινοτομία για το Δικαστήριο –η οποία προβλεπόταν ήδη από το Γενικό Δικαστήριο– είναι η δυνατότητα των αντιπροσώπων των διαδίκων ή των ενδιαφερομένων κατά την έννοια του άρθρου 23 του Οργανισμού του Δικαστηρίου να συμμετέχουν στις επ’ ακροατηρίου συζητήσεις μέσω τηλεδιάσκεψης, εφόσον πληρούνται ορισμένες νομικές και τεχνικές προϋποθέσεις που καθορίζονται στις πρακτικές οδηγίες προς τους διαδίκους. Το Γενικό Δικαστήριο αναθεώρησε επίσης μια σειρά διατάξεων που έχουν εφαρμογή στις ευθείες προσφυγές, μεταξύ των οποίων και τις σχετικές με την εμπιστευτική μεταχείριση των διαδικαστικών εγγράφων, την προσαρμογή του δικογράφου της προσφυγής κατόπιν της άσκησής της και ενόσω διαρκεί η δίκη, καθώς και τους τυπικούς κανόνες που πρέπει να τηρούνται κατά την κατάθεση των διαδικαστικών εγγράφων.
Τέλος, όσον αφορά την αναμετάδοση των συνεδριάσεων του Δικαστηρίου ως μέτρο ενίσχυσης της διαφάνειας και προσβασιμότητας της δικαιοσύνης, μια νέα διάταξη ορίζει τους κανόνες που διέπουν την αναμετάδοση των επ’ ακροατηρίου συζητήσεων, την απαγγελία των αποφάσεων και την εκφώνηση των προτάσεων από τους γενικούς εισαγγελείς. Αντίστοιχες, κατ’ ουσίαν, ρυθμίσεις τέθηκαν σε εφαρμογή και από το Γενικό Δικαστήριο.
Μαρτυρία της Giulia Predonzani, προσωπικής συνεργάτιδας του Γραμματέα του Γενικού Δικαστηρίου
«Για να χρησιμοποιήσω μια παρομοίωση που θα καταλάβουν οι λάτρεις του τρεξίματος, η τροποποίηση του Οργανισμού του Δικαστηρίου ήταν κάτι σαν τον μαραθώνιο στον οποίο κάθε δρομέας ελπίζει να συμμετάσχει μια μέρα... και τον ονειρεύεται για πάνω από είκοσι χρόνια. Έπρεπε να περάσουμε από πολλά στάδια για να φτάσουμε στην εκκίνηση. Χάρη στην ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης της ενωσιακής δικαιοδοτικής δομής, το Γενικό Δικαστήριο απέκτησε την ανθρώπινη υποδομή και τους πόρους που θα του επέτρεπαν να εκδικάζει τις προδικαστικές υποθέσεις με την απαιτούμενη ταχύτητα. Δεν ήταν όμως δυνατόν να σταματήσουμε εκεί.
Για να τρέξει αυτόν τον μαραθώνιο, το Γενικό Δικαστήριο χρειαζόταν ακόμη να εξοπλιστεί με το κατάλληλο κανονιστικό και πρακτικό πλαίσιο. Κατ’ αρχάς, προκειμένου να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι στις προδικαστικές διαδικασίες εμπλέκονται τα εθνικά δικαστήρια και οι ενδιαφερόμενοι του άρθρου 23 του Οργανισμού του Δικαστηρίου, το Γενικό Δικαστήριο προσάρμοσε όχι μόνον τον Κανονισμό Διαδικασίας και τις διατάξεις για τη ρύθμιση πρακτικών ζητημάτων, αλλά και την απόφασή του για τη χρήση της εφαρμογής e-Curia καθώς και όλα τα “soft law” κείμενα: υπομνήματα, τυποποιημένα έντυπα και κάθε άλλο πληροφοριακό έγγραφο (παράλειψη προσωπικών δεδομένων στις ένδικες διαδικασίες, υποδείγματα δικογράφων). Εν συνεχεία, το Γενικό Δικαστήριο έπρεπε να λάβει τις αποφάσεις όσον αφορά τη σύνθεση και τη λειτουργία των τμημάτων και των διαφόρων σχηματισμών του, περιλαμβανομένου του νέου τμήματος διευρυμένης συνθέσεως, και να εκλέξει τους γενικούς εισαγγελείς που θα αναπτύσσουν προτάσεις στις προδικαστικές υποθέσεις. Τέλος, για να δρομολογηθούν οι νέες ροές εργασίας, το Γενικό Δικαστήριο χρειάστηκε να συνεργαστεί με άλλους “μαραθωνοδρόμους”, ιδίως τη Γενική Διεύθυνση Πολυγλωσσίας, τη Διεύθυνση Τεχνολογιών της Πληροφορίας και τη Διεύθυνση Έρευνας και Τεκμηρίωσης. Ένα βασικό βήμα ήταν η δημιουργία του “σημείου ενιαίας επαφής”: μιας εφαρμογής για τη συγκεντρωτική ανάλυση των αιτήσεων προδικαστικής αποφάσεως που ενδέχεται να διαβιβαστούν στο Γενικό Δικαστήριο. Ο γόνιμος διάλογος με τη Γραμματεία του Δικαστηρίου, τον κατεξοχήν θεσμικό μας εταίρο, αποτέλεσε πολύτιμη σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια της “προθέρμανσης”.
Μέσα σε ένα πραγματικά φιλόδοξο χρονοδιάγραμμα έπρεπε να προετοιμάσουμε το έδαφος, να προλάβουμε τυχόν μελλοντικές ανάγκες, να εργαστούμε δυναμικά και εντατικά. Τον Οκτώβριο του 2024 το προσωπικό του Γενικού Δικαστηρίου και της Γραμματείας του ήταν έτοιμο, στη γραμμή της αφετηρίας για να ξεκινήσει τον πολυαναμενόμενο μαραθώνιο. Στα τέλη του 2024, 23 προδικαστικές υποθέσεις είχαν περάσει από το “σημείο ενιαίας επαφής” και 19 εξ αυτών διαβιβάστηκαν εν τέλει στο Γενικό Δικαστήριο. Ο αγώνας ξεκίνησε και... καλά κρατεί!»
Η 20ή επέτειος από τη διεύρυνση του 2004
Την 1η Μαΐου 2004 προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση δέκα νέα κράτη μέλη: η Τσεχική Δημοκρατία, η Εσθονία, η Κύπρος, η Λεττονία, η Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Σλοβενία και η Σλοβακία: πρόκειται για τη μεγαλύτερη, μέχρι σήμερα, διεύρυνση στην ιστορία της Ένωσης τόσο από πλευράς πληθυσμού όσο και από πλευράς αριθμού κρατών μελών.
Ο αντίκτυπος της διεύρυνσης του 2004 στη λειτουργία των ενωσιακών δικαιοδοτικών οργάνων
Από όλες διαχρονικά τις διευρύνσεις, εκείνη του 2004 υπήρξε η πλέον εκτεταμένη, καθώς διορίστηκαν ταυτόχρονα δέκα νέοι δικαστές τόσο στο Δικαστήριο όσο και στο Γενικό Δικαστήριο.
Αισθητός ήταν ο αντίκτυπός της στο γλωσσικό καθεστώς του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο αριθμός των επισήμων γλωσσών σχεδόν διπλασιάστηκε από 12 σε 21, με αποτέλεσμα την εκθετική αύξηση του αριθμού των γλωσσικών συνδυασμών, από 110 σε 420.
Για τη δημιουργία των ιδιαίτερων γραφείων των νέων Μελών και των νέων γλωσσικών μονάδων χρειάστηκε μια γενναία δομική αναπροσαρμογή, τόσο σε επίπεδο κτιρίων και χώρων στέγασης όσο και σε επίπεδο προσλήψεων, καθώς αρκετές εκατοντάδες νέοι συνάδελφοι εντάχθηκαν στο προσωπικό του θεσμικού οργάνου μέσα σε διάστημα ενός έτους.
Ως προς τον εμπλουτισμό της ενωσιακής νομολογίας, η συμβολή των κρατών μελών που προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 αποδείχθηκε ουσιαστική: στη διάρκεια της πρώτης εικοσαετίας έχουν υποβληθεί περίπου 1.300 προδικαστικές αποφάσεις από τα δικαστήρια των δέκα αυτών κρατών μελών.
«Μια νέα συνταγματική στιγμή για την Ευρώπη»
Για τον εορτασμό του ιστορικού αυτού γεγονότος, το Δικαστήριο διοργάνωσε στις 3 Μαΐου 2024 συνέδριο με τίτλο «20 χρόνια από την προσχώρηση δέκα κρατών στην Ευρωπαϊκή Ένωση: μια νέα συνταγματική στιγμή για την Ευρώπη», στο πλαίσιο του οποίου δικαστές και εκπρόσωποι από όλα τα κράτη μέλη συναντήθηκαν και αντάλλαξαν απόψεις σχετικά με τη συνεισφορά του Δικαστηρίου και των δέκα αυτών κρατών μελών στην προώθηση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και στη διαμόρφωση της κοινής έννομης τάξης της Ένωσης.
Η θεματική του συνεδρίου της 3ης Μαΐου, του οποίου τα πρακτικά είναι δημοσιευμένα στον ιστότοπο του Δικαστηρίου, περιστράφηκε γύρω από τους ακόλουθους τρεις άξονες:
- το ιστορικό της προσχώρησης των νέων κρατών μελών μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την επακόλουθη ριζική ανάπλαση της νομοθεσίας, της νοοτροπίας και των αντιλήψεων των αντίστοιχων λαών·
- τις κοινές ευρωπαϊκές αξίες και τη συμβολή της διεύρυνσης του 2004 στη μετεξέλιξη της Ένωσης σε «Ένωση αξιών», και
- τη σύγκλιση των οικονομιών των νέων κρατών μελών με εκείνες των υπολοίπων κρατών μελών.
Οι εισηγήσεις των ομιλητών και οι συζητήσεις με τους συμμετέχοντες λειτούργησαν ως υπενθύμιση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μοναδική κατά το ότι βασίζεται σε κοινές αξίες –με κορυφαίες τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου– τις οποίες η ίδια και τα κράτη μέλη της πρέπει να συνεχίσουν να υπερασπίζονται.
Δήλωση της Ineta Ziemele, δικαστή του Δικαστηρίου, επικεφαλής της ομάδας εργασίας για τη διοργάνωση της εκδήλωσης
Ο κύριος σκοπός του συνεδρίου για τη συμπλήρωση 20 ετών από τη μεγαλύτερη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν να γίνει ένας απολογισμός του αντικτύπου της και της επιρροής που είχε στην πορεία της Ένωσης. Κρίθηκε ότι ήταν κατάλληλη στιγμή να στοχαστούμε και να ανταλλάξουμε εμπειρίες και διδάγματα σχετικά με το πώς η Ένωση εξελίχθηκε και άλλαξε στη διάρκεια της εικοσαετίας που ακολούθησε το ιστορικό εκείνο ορόσημο.
Κατά την προετοιμασία του συνεδρίου, τα ενωσιακά δικαιοδοτικά όργανα πρότειναν να θεωρηθεί η διεύρυνση του 2004 ως μια νέα «συνταγματική στιγμή», ένα καταστατικό γεγονός που ένωσε την Ανατολική και τη Δυτική Ευρώπη σε ένα κοινό συνταγματικό εγχείρημα. Οι αξίες και οι αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαδόθηκαν σε μέρη της Ευρώπης με φορτισμένη και περίπλοκη ιστορία. Από την άλλη πλευρά, τα δέκα νέα κράτη μέλη εισήλθαν στους κόλπους ΕΕ με ορμή, αποφασιστικότητα και ελπίδα για ελευθερία, δικαιοσύνη και ευημερία. Η προσχώρηση στην ΕΕ ήταν μια πολύπλοκη διαδικασία, διόλου αυτονόητη, και τα υπό ένταξη κράτη εργάστηκαν σκληρά και μόχθησαν πραγματικά για να ανταποκριθούν στα κριτήρια προσχώρησης (γνωστά ως κριτήρια της Κοπεγχάγης), τα οποία θεσπίστηκαν για πρώτη φορά από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης το 1993.
Εκείνη η ημέρα πριν από 20 χρόνια σηματοδότησε μια θεμελιώδη αλλαγή για την Ένωση σε όλους τους τομείς αρμοδιότητάς της. Τι ακριβώς σήμαινε αυτή η αλλαγή δεν ήταν πάντοτε εύκολο να προβλεφθεί, αλλά ήταν προφανές ότι υπήρχε μεγαλύτερη προοπτική οικονομικής ανάπτυξης στην εσωτερική της αγορά, καθώς και μια συναρπαστική πολιτιστική, ιστορική και γλωσσική ποικιλομορφία η οποία διάνοιγε νέους δρόμους και θα ήταν πλέον άρρηκτα συνδεδεμένη με όλες τις εξελίξεις, σε πολιτικό και σε νομικό επίπεδο. Η διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τη θέση της στην παγκόσμια σκηνή.
Ένα άλλο μοναδικό χαρακτηριστικό του συνεδρίου ήταν το γεγονός ότι οι ομιλητές που προσκλήθηκαν από τα ενωσιακά δικαιοδοτικά όργανα προέρχονταν από όλα ανεξαιρέτως τα ενδιαφερόμενα κράτη και ήταν άτομα τα οποία είχαν εμπλακεί άμεσα στη διαδικασία προσχώρησης ή είχαν διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην ενταξιακή πορεία. Υπ’ αυτή την έννοια, ήταν ιδιαίτερα ευρύ το φάσμα των εισηγήσεων που παρουσιάστηκαν υπό τους θεματικούς άξονες τους οποίους είχαν προτείνει τα ενωσιακά δικαιοδοτικά όργανα.
Το συνέδριο ολοκληρώθηκε με μια θαυμάσια αναδρομή του καθηγητή Norman Davies στην ιδιαίτερα ταραγμένη και συχνά βίαιη ιστορία αυτών των κρατών. Η επισκόπησή του λειτούργησε ως καίρια υπενθύμιση ότι οι αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένες και ότι η διαφύλαξη και η μακροημέρευσή τους απαιτούν κοπιώδη προσπάθεια από όλους στην Ένωση. Καθώς συλλογιζόμασταν τι αποκομίσαμε από την εμπειρία, η χορωδία του Δικαστηρίου τραγούδησε σε δέκα διαφορετικές γλώσσες, προτού κλείσει το πρόγραμμά της με την «Ωδή στη χαρά» του Μπετόβεν, η οποία εξακολουθεί να εκφράζει τον πυρήνα του ιδανικού της Ευρωπαϊκής Ένωσης –την αδέλφωση ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Ένα ενισχυμένο πλαίσιο δεοντολογίας για το προσωπικό του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Λόγω της φύσης της αποστολής του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης λειτουργούσε ανέκαθεν με βάση τα υψηλότερα πρότυπα ανεξαρτησίας, αμεροληψίας και ακεραιότητας. Η τήρηση των απαιτήσεων αυτών, οι οποίες αποτελούν ταυτόχρονα, ως αξίες, θεμελιώδη στοιχεία της ταυτότητας του θεσμικού οργάνου, είναι ουσιώδους σημασίας για την εμπιστοσύνη των πολιτών στην ευρωπαϊκή δικαιοσύνη αλλά και για τη νομιμοποίησή της. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο έχει μεριμνήσει ώστε να υπάρχει ένα εσωτερικό νομικό πλαίσιο που να πληροί τις υψηλότερες δεοντολογικές προδιαγραφές και, συνακόλουθα, να καθιστά το θεσμικό όργανο παράδειγμα προς μίμηση, σύμφωνα με τις προσδοκίες που έχουν οι πολίτες από μια δικαστική αρχή.
Συνεπώς, τα αυστηρά πρότυπα δεοντολογίας ήταν πάντοτε συνυφασμένα με το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεσμεύουν τα Μέλη του (δικαστές, γενικούς εισαγγελείς και Γραμματείς) καθώς και όλο το προσωπικό του, και μάλιστα ακόμη και αφού παύσουν να υπηρετούν στο Δικαστήριο.
Σε μια συγκυρία όπου αυξάνεται διαρκώς η πίεση προς την ευρωπαϊκή δημόσια διοίκηση να λειτουργεί υποδειγματικά, το Δικαστήριο επέλεξε να συνεχίσει τον εκσυγχρονισμό του εσωτερικού πλαισίου δεοντολογίας. Το εγχείρημα ξεκίνησε το 2021 με την τροποποίηση του Κώδικα δεοντολογίας των Μελών και των πρώην Μελών του Δικαστηρίου και πέρασε, το 2024, στο επόμενο στάδιο, με τη θέσπιση κώδικα δεοντολογίας του προσωπικού του.
Οι κανόνες που ήδη περιέχονταν στον Κανονισμό Υπηρεσιακής Καταστάσεως των υπαλλήλων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΚΥΚ) και στο καθεστώς που εφαρμόζεται στο λοιπό προσωπικό (ΚΛΠ), καθώς και οι ρυθμίσεις που βρίσκονταν διάσπαρτες σε πλήθος εσωτερικών διατάξεων, συγκεκριμενοποιήθηκαν, συμπληρώθηκαν και προσαρμόστηκαν στα δικαστικά πρότυπα, στο πλαίσιο πλέον ενός ενιαίου κώδικα δεοντολογίας του προσωπικού, ο οποίος, κατόπιν της έγκρισής του από τη διοικητική επιτροπή του θεσμικού οργάνου, τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαρτίου 2024.
Στηριζόμενος σε δεοντολογικούς κανόνες προερχόμενους από διάφορες υφιστάμενες πηγές, ο νέος ενιαίος κώδικας δεοντολογίας είναι πιο εύκολα προσβάσιμος και κατανοητός σε όλους τους αποδέκτες του. Αποβλέποντας στη διαφάνεια και την ασφάλεια δικαίου, στόχος του είναι να εξασφαλίσει ότι οι εκεί προβλεπόμενες υποχρεώσεις ερμηνεύονται υπό το πρίσμα των ιδιαιτεροτήτων της δικαιοδοτικής αποστολής του Δικαστηρίου και αποσαφηνίζονται ως προς την πρακτική εφαρμογή τους. Πυξίδα του είναι μια ηθική προσέγγιση, βασισμένη στις αξίες οι οποίες διαπνέουν τις δράσεις του θεσμικού οργάνου και προϋποθέτουν υποδειγματική συμπεριφορά. Ο κώδικας περιλαμβάνει επίσης ειδικούς κανόνες για τα ανώτερα διοικητικά στελέχη, λαμβανομένων υπόψη των ιδιαίτερων ευθυνών που υπέχουν, καθώς και για τους εισηγητές στα ιδιαίτερα γραφεία των δικαστών και των γενικών εισαγγελέων, επειδή πλαισιώνουν τα Μέλη του Δικαστηρίου και του Γενικού Δικαστηρίου και εμπλέκονται άμεσα στο δικαιοδοτικό έργο. Οι κανόνες αυτοί τονίζουν ότι το καθήκον υποδειγματικής συμπεριφοράς είναι ανάλογο προς τις ασκούμενες αρμοδιότητες και ρυθμίζουν λεπτομερώς τι ισχύει όσον αφορά την πρόληψη της σύγκρουσης συμφερόντων και την άσκηση εξωτερικών δραστηριοτήτων, ακόμη και μετά τη λήξη των καθηκόντων των ενδιαφερομένων.
Γ | Οι επαφές με το κοινό
Επισκέψεις εξ αποστάσεως – εκπαιδευτικό πρόγραμμα
Χάρη στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Δικαστηρίου, μαθητές ηλικίας από 15 έως 18 ετών μπορούν να ανακαλύψουν τι είναι το Δικαστήριο και ποια είναι η αποστολή του, χωρίς καν να αφήσουν τη σχολική τους αίθουσα για να μεταβούν στο Λουξεμβούργο. Στόχος του προγράμματος είναι να ευαισθητοποιηθούν οι νεαροί μαθητές και οι καθηγητές τους σε σχέση με τις δημοκρατικές αξίες και τα νομικά διακυβεύματα της εποχής, καθώς και να διαφωτιστούν ως προς τον αντίκτυπο που έχει η νομολογία του Δικαστηρίου στην καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων πολιτών. Το 2024 περίπου 1 300 μαθητές λυκείου είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν το Δικαστήριο στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού.
Οι υπεύθυνοι Τύπου της Διεύθυνσης Επικοινωνίας είναι πτυχιούχοι Νομικής και βασικό τους καθήκον είναι να επεξηγούν τις αποφάσεις, τις διατάξεις, τις προτάσεις των γενικών εισαγγελέων αλλά και τις εκκρεμείς υποθέσεις, ώστε να είναι πιο κατανοητές στους δημοσιογράφους και στους ανταποκριτές όλων των κρατών μελών. Συντάσσουν ανακοινωθέντα Τύπου, χάρη στα οποία οι δημοσιογράφοι και οι νομικοί ενημερώνονται σε πραγματικό χρόνο για τη νομολογία του Δικαστηρίου και του Γενικού Δικαστηρίου. Διανέμουν σε πρόσωπα που έχουν υποβάλει σχετικό αίτημα στην Υπηρεσία Τύπου και Πληροφόρησης του Δικαστηρίου τακτικά ενημερωτικά δελτία τα οποία αναγγέλλουν σημαντικά γεγονότα αναφορικά με το δικαιοδοτικό και το θεσμικό του έργο, καθώς και τα λεγόμενα «Quick facts» για υποθέσεις στις οποίες δεν δημοσιεύθηκαν ανακοινωθέντα Τύπου. Επίσης, απαντούν στα ηλεκτρονικά μηνύματα και τις τηλεφωνικές κλήσεις των πολιτών.
Το Δικαστήριο διατηρεί ενεργό παρουσία στα κοινωνικά δίκτυα μέσω των δύο λογαριασμών του στο X (έναν στα γαλλικά και έναν στα αγγλικά), καθώς και των λογαριασμών του στο LinkedIn και στο Mastodon. Ο αριθμός των ακολούθων του στους λογαριασμούς αυτούς αυξάνεται συνεχώς, μαρτυρώντας το σταθερό ενδιαφέρον του κοινού και την ενασχόλησή του με τη δραστηριότητα του Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο έχει επίσης δικό του κανάλι στο YouTube, όπου αναρτά πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό στις 24 επίσημες γλώσσες, μεταξύ άλλων και βίντεο που απευθύνονται στο ευρύ κοινό και εξηγούν πώς η νομολογία του Δικαστηρίου επηρεάζει την καθημερινή ζωή των πολιτών.
Το 2024 το Δικαστήριο ανάρτησε ένα νέο βίντεο: Κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ του Δικαστηρίου και του Γενικού Δικαστηρίου.
Αναμετάδοση των συνεδριάσεων
Για να διευκολύνει την πρόσβαση στο δικαιοδοτικό του έργο, το Δικαστήριο έχει εγκαινιάσει ένα σύστημα αναμετάδοσης των δημόσιων συνεδριάσεών του. Η απαγγελία των αποφάσεων και η ανάγνωση των προτάσεων των γενικών εισαγγελέων μεταδίδονται ζωντανά στον ιστότοπό του, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα στο πρόγραμμα συνεδριάσεών του. Οι επ’ ακροατηρίου συζητήσεις ενώπιον του τμήματος μείζονος συνθέσεως του Δικαστηρίου μεταδίδονται επίσης, αλλά με χρονοκαθυστέρηση.
Το κοινό έχει πρόσβαση στο αρχείο για διάστημα ενός μήνα.
Πριν από τη μετάδοση των επ’ ακροατηρίου συζητήσεων αναρτάται στον ιστότοπο του Δικαστηρίου και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένα σύντομο επεξηγηματικό βίντεο για την υπόθεση, το οποίο είναι διαθέσιμο στις γλώσσες της επ’ ακροατηρίου συζήτησης. Το 2024 αναρτήθηκαν συνολικά 29 τέτοια επεξηγηματικά βίντεο.