A | Trybunał Sprawiedliwości w 2023 r.
Do Trybunału Sprawiedliwości mogą być przede wszystkim wnoszone:
- wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
Gdy sąd krajowy ma wątpliwości co do wykładni aktu prawnego wydanego przez Unię lub co do jego ważności, zawiesza postępowanie, które się przed nim toczy, i zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości. Po tym, jak Trybunał Sprawiedliwości wyjaśni w swoim orzeczeniu sporne kwestie, sąd krajowy może rozstrzygnąć zawisły przed nim spór. W sprawach wymagających udzielenia odpowiedzi w bardzo krótkim terminie (na przykład w zakresie azylu, kontroli granic, porwania dzieci itd.) przewidziany jest pilny tryb prejudycjalny („PPU”);
-
skargi bezpośrednie, które mają głównie na celu:
- uzyskanie stwierdzenia nieważności aktu prawa Unii („skarga o stwierdzenie nieważności”) lub
- stwierdzenie braku poszanowania przez państwo członkowskie prawa Unii („skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom”). Jeżeli państwo członkowskie nie zastosuje się do wyroku, w którym stwierdzono uchybienie zobowiązaniom, kolejna skarga, zwana „skargą o stwierdzenie podwójnego uchybienia zobowiązaniom”, może prowadzić do nałożenia na nie przez Trybunał sankcji pieniężnej;
- odwołania skierowane przeciwko orzeczeniom wydanym przez Sąd, wskutek których Trybunał Sprawiedliwości może uchylić orzeczenie Sądu;
- wnioski o wydanie opinii na temat zgodności z traktatami umowy, którą Unia zamierza zawrzeć z państwem trzecim lub z organizacją międzynarodową (wnoszone przez państwo członkowskie lub instytucję europejską).
Działalność i ewolucja Trybunału Sprawiedliwości
Ostatnie miesiące 2023 r. upłynęły pod znakiem negocjacji dotyczących wniosku ustawodawczego złożonego przez Trybunał Sprawiedliwości do Parlamentu Europejskiego i Rady w listopadzie 2022 r. w celu przekazania Sądowi właściwości w sprawach prejudycjalnych w sześciu dziedzinach szczególnych (podatek od wartości dodanej, akcyza, kodeks celny, klasyfikacja taryfowa towarów w Nomenklaturze scalonej, odszkodowania i pomoc dla pasażerów oraz system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych), a ponadto rozszerzenia mechanizmu wstępnego przyjmowania do rozpoznania odwołań od orzeczeń Sądu, który wszedł w życie w maju 2019 r. Celem tego wniosku ustawodawczego jest zapewnienie, w interesie jednostek, dostępu do zachowującego najwyższe standardy wymiaru sprawiedliwości w rozsądnym terminie oraz lepszego rozłożenia obciążenia pracą między Trybunał Sprawiedliwości a Sąd, w którym od lipca 2022 r. jest po dwóch sędziów z każdego państwa członkowskiego (łącznie 54).
Dzięki temu Trybunał Sprawiedliwości będzie mógł poświęcić więcej uwagi realizacji swej podstawowej roli trybunału konstytucyjnego i sądu najwyższego Unii. Podobnie jak w ostatnich latach, sprawy wnoszone do Trybunału, czy to w trybie prejudycjalnym, czy w trybie skargi bezpośredniej (w szczególności skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego), dotyczą newralgicznych kwestii, którymi często musi się zająć wielka izba, takich jak ochrona wartości państwa prawnego w kontekście krajowych reform sądownictwa, polityka azylowa i imigracyjna, ochrona danych osobowych i stosowanie zasad konkurencji w erze cyfrowej, walka z dyskryminacją czy też kwestie środowiskowe, energetyczne i klimatyczne.
Częściowe przekazanie właściwości w sprawach prejudycjalnych do Sądu nastąpi w oparciu o dwie podstawowe zasady, podyktowane względami pewności prawa, szybkości i przejrzystości: zasadę „jednego okienka”, zgodnie z którą każdy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym będzie zawsze kierowany do Trybunału, który określi, czy sprawa prejudycjalna mieści się wyłącznie w zakresie jednej lub kilku z wyżej wymienionych szczególnych dziedzin, oraz zasadę przekazywania w całości wszystkich spraw prejudycjalnych dotyczących wyłącznie którejś z tych szczególnych dziedzin. Jeżeli natomiast sprawa nie będzie się mieścić w tych dziedzinach, w szczególności gdy poruszone w niej będą niezależne zagadnienia wykładni prawa pierwotnego lub Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, zostanie ona rozpoznana przez Trybunał.
Przekazanie sprawy prejudycjalnej Sądowi pozostaje jednak bez uszczerbku dla uprawnienia Sądu do odesłania sprawy Trybunałowi Sprawiedliwości, jeżeli uzna on, że sprawa wymaga rozstrzygnięcia co do zasady, oraz dla uprawnienia Trybunału Sprawiedliwości do dokonania w drodze wyjątku kontroli orzeczenia wydanego przez Sąd, jeżeli istnieje poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa Unii.
Po miesiącach analiz i negocjacji osiągnięto w grudniu 2023 r. porozumienie polityczne w sprawie tego wniosku ustawodawczego. W porozumieniu tym ustalono w szczególności, że pisma procesowe lub uwagi na piśmie złożone przez stronę postępowania prejudycjalnego będą publikowane na stronie internetowej Trybunału w rozsądnym terminie po zamknięciu sprawy, chyba że owa strona postępowania sprzeciwi się publikacji.
W dniu sporządzenia niniejszego sprawozdania dokładny harmonogram formalnego przyjęcia zmian w Statucie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i data ich wejścia w życie nie są jeszcze ostatecznie znane, wciąż też niezbędne jest przeprowadzenie prac, w szczególności jeśli chodzi o zmiany regulaminów postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości i Sądem, konieczne do wdrożenia tej reformy. Niemniej zgoda co do zasady otwiera drogę do tego, by ponownie zdefiniować sposób funkcjonowania organów sądowniczych Unii na nadchodzące lata.
Jeśli chodzi o skład Trybunału, w 2023 r. nastąpiła zmiana związana z odejściem ze stanowiska rzecznika generalnego G. Pitruzzelli w związku z powołaniem go na stanowisko sędziego włoskiego trybunału konstytucyjnego.
Statystyki za ubiegły rok po raz kolejny wskazują na stały rytm działalności Trybunału Sprawiedliwości, utrzymujący się w ostatnich latach. W 2023 r. do Trybunału wpłynęło mianowicie 821 spraw, o kilka więcej niż w 2022 r., a zakończono 783 sprawy, co jest liczbą dość zbliżoną do wyników z poprzednich trzech lat. Średni czas trwania postępowania, we wszystkich rodzajach spraw łącznie, wynosił 16,1 miesiąca, a liczba spraw w toku na dzień 31 grudnia 2023 r. wyniosła 1149.
Koen Lenaerts
Prezes Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Członkowie Trybunału Sprawiedliwości
W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi 27 sędziów i 11 rzeczników generalnych.
Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po zasięgnięciu opinii komitetu, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania danej funkcji. Kadencja sędziów i rzeczników trwa sześć lat i jest odnawialna.
Są oni wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających wymagane w ich państwach kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub będących prawnikami o uznanych kompetencjach.
Sędziowie pełnią swoje funkcje przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności.
Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości wybierają ze swego grona prezesa i wiceprezesa. Sędziowie i rzecznicy generalni mianują sekretarza na sześcioletnią kadencję.
Rzecznicy generalni przedstawiają, przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, stanowisko prawne zwane „opinią” w przedłożonych im sprawach. Opinia nie jest wiążąca, lecz pozwala przyjrzeć się kolejny raz przedmiotowi sporu.
W 2023 r. nie mianowano nowych członków Trybunału Sprawiedliwości.
K. Lenaerts
L. Bay Larsen
A. Arabadjiev
A. Prechal
K. Jürimäe
C. Lycourgos
E. Regan
M. Szpunar
T. von Danwitz
F. Biltgen
N.J. Cardoso da Silva Piçarra
Z. Csehi
O. Spineanu-Matei
J. Kokott
M. Ilešič
J.-C. Bonichot
M. Safjan
S. Rodin
M. Campos Sánchez- Bordona
P.G. Xuereb
L.S. Rossi
I. Jarukaitis
P. Pikamäe
A. Kumin
N. Jääskinen
N. Wahl
J. Richard de la Tour
A. Rantos
I. Ziemele
J. Passer
D. Gratsias
M.L. Arastey Sahún
A.M. Collins
M. Gavalec
N. Emiliou
T. Ćapeta
L. Medina
A. Calot Escobar
Porządek pierwszeństwa obowiązujący od dnia 15.11.2023 r.
B | Sąd w 2023 r.
Sąd rozpoznaje przede wszystkim w pierwszej instancji skargi bezpośrednie na akty instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej, wnoszone przez osoby fizyczne lub prawne, gdy dany akt dotyczy ich indywidualnie i bezpośrednio (osoby, spółki, stowarzyszenia itd.), a także przez państwa członkowskie, oraz skargi bezpośrednie o naprawienie szkody wyrządzonej przez instytucje lub ich pracowników.
Rozpoznawane przez Sąd sprawy są w większości natury gospodarczej i dotyczą: własności intelektualnej (znaki towarowe i wzory Unii Europejskiej), konkurencji, pomocy państwa oraz nadzoru bankowego i finansowego.
Sąd jest również właściwy do orzekania w dziedzinie służby publicznej w sporach między Unią Europejską a jej pracownikami.
Od orzeczeń Sądu przysługuje ograniczone do kwestii prawnych odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości. W sprawach, które były już dwukrotnie badane (przez niezależną izbę odwoławczą, a następnie przez Sąd), Trybunał Sprawiedliwości przyjmuje odwołanie do rozpoznania, wyłącznie jeżeli dotyczy ono kwestii wykazującej znaczenie dla jedności, spójności lub rozwoju prawa Unii.
Działalność i ewolucja Sądu
M. van der Woude
Prezes Sądu
W 2023 r. w pełni dało się odczuć skutki reformy Sądu polegającej na podwojeniu liczby jego sędziów (rozporządzenie 2015/2422). Świadczą o tym statystyki Sądu. Sąd zakończył 904 sprawy, natomiast wpłynęło do niego 868 spraw (pomijając 404 identyczne sprawy wniesione pod koniec roku), czyli zmniejszyła się liczba spraw w toku. Ponadto średni czas trwania postępowań utrzymał się na zadowalającym poziomie: średnio 18,2 miesiąca, co wskazuje na skuteczność w prowadzeniu spraw.
Jednocześnie Sąd utrwalił swą praktykę kierowania większej liczby spraw do rozpoznania przez powiększone składy orzekające. W 2023 r. 13,6 % zakończonych spraw zostało rozpoznanych przez składy powiększone, a przekazanych takim składom zostało aż 120 spraw. W przypadku niektórych wyjątkowo ważnych spraw Sąd nie waha się już przydzielić ich wielkiej izbie, składającej się z 15 sędziów. W składzie wielkiej izby Sąd wydał na przykład wyrok w sprawie Wenezuela/Rada, dotyczący środków ograniczających nałożonych przez Radę Unii Europejskiej na wenezuelskie przedsiębiorstwa i wenezuelskich obywateli (T‑65/18 RENV, zob. rozdział zatytułowany „Przegląd najważniejszych orzeczeń roku”). Do wielkiej izby skierowano również cztery sprawy wniesione przez cztery organizacje sędziów europejskich dotyczące polskiego Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (od T‑530/22 do T‑533/22) oraz dwie sprawy dotyczące środków ograniczających wprowadzonych przez Unię Europejską wobec Rosji z powodu wojny w Ukrainie (T‑635/22 i T‑644/22).
Takie zadowalające wyniki wynikają częściowo ze stabilności składu Sądu. W 2023 r. ze stanowiska odeszło bowiem tylko dwóch sędziów – sędziowie S. Frimodt Nielsen i V. Valančius – których zastąpili, odpowiednio, sędzia S.L. Kalėda i sędzia L. Spangsberg Grønfeldt. Pragnę z tego miejsca podziękować im za ich wkład w należyte sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w Unii. W 2023 r., po 18 latach wiernej i oddanej służby, pożegnał się z nami również sekretarz E. Coulon, a powitaliśmy jego następcę, V. Di Bucciego. Dla uhonorowania odchodzącego E. Coulona odbyło się kolokwium na temat prawa procesowego Unii, podczas którego wyrazy uznania przeplatały się z przemowami ważnych osobistości.
Przez cały 2023 r. Sąd kontynuował proces modernizacji, w szczególności w celu usprawnienia rozpatrywania najbardziej obszernych i złożonych spraw. Sprawy te, z reguły z zakresu prawa gospodarczego i finansowego, wymagają proaktywnego i odpowiednio dostosowanego podejścia, zarówno pod względem alokacji zasobów, jak i planowania pracy. Stosowanie takich rozwiązań, w które zaangażowani zostaną przedstawiciele stron, pozwoli skrócić czas trwania postępowań i reagować w bardziej ukierunkowany sposób na oczekiwania stron.
Ponadto, aby w pełni zaspokoić uzasadnione oczekiwania stających przed sądem jednostek w związku z częściowym przekazaniem właściwości w sprawach prejudycjalnych w niektórych szczególnych dziedzinach oraz rozszerzeniem mechanizmu wstępnego przyjmowania do rozpoznania odwołań, Sąd prowadził przez cały 2023 r. prace nad niezbędnymi zmianami swojej organizacji i przyszłymi przepisami proceduralnymi.
Nowości w orzecznictwie
Savvas S. Papasavvas
Wiceprezes Sądu
Natura spraw rozpatrywanych przez Trybunał wciąż się zmienia. Impulsy do niej nadają podmioty prawa poprzez swoje skargi, zaś dorobek orzecznicy wzrasta z każdym wyrokiem. Rok 2023 nie był tu wyjątkiem – Sąd zajmował się nowymi zagadnieniami w tradycyjnych obszarach, a także kładł podwaliny pod rozwijające się dopiero obszary sporów. Rok ten dał również wielkiej izbie okazję do pochylenia się nad szczególną kwestią z zakresu wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.
Od swego powstania Sąd był odpowiedzialny za rozstrzyganie sporów z zakresu kontroli stosowania reguł konkurencji. Ma on więc szczególne duże doświadczenie w tej dziedzinie. Ponieważ jednak środowisko prawne w tym obszarze, podobnie zresztą jak i w innych, ulega ciągłym zmianom, stale pojawiają się też nowe kwestie do rozważenia. Tak było w szczególności w przypadku wyroku z dnia 24 maja 2023 r. w sprawie Meta Platforms Ireland/Komisja (T‑451/20), w którym Sąd po raz pierwszy badał zgodność z prawem żądania informacji według haseł wyszukiwania na podstawie rozporządzenia nr 1/2003 oraz zgodność z prawem procedury wirtualnego pokoju danych do przetwarzania dokumentów zawierających wrażliwe dane osobowe. Sąd musiał upewnić się, że Komisja ograniczyła się w swoich żądaniach do informacji niezbędnych do zweryfikowania domniemanych naruszeń, na których oparła uzasadnienie swojego dochodzenia (zob. artykuł „Focus”).
Podobnie w obszarze systemu odpowiedzialności pozaumownej Unii Europejskiej, choć jest obszarem dobrze znanym i zdefiniowanym, pojawiło się kilka interesujących i dotychczas niezbadanych kwestii. Otóż do Sądu została wniesiona skarga o naprawienie szkody majątkowej i krzywdy poniesionej przez International Management Group w następstwie przecieku do prasy obejmującego sprawozdanie z przeprowadzonego przez Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) dochodzenia w sprawie statusu prawnego International Management Group. Skarżący powołał się na bezprawność zachowań Komisji, z którą zawarł szereg umów, oraz OLAF-u. W związku z tym w wyroku z dnia 28 czerwca 2023 r., IMG/Komisja (T‑752/20) Sąd objaśnił warunki, jakie należy spełnić, aby stwierdzić wystarczająco poważne naruszenie normy prawnej mającej na celu przyznanie praw jednostkom.
Bankowość i finanse zajmują poczesne miejsce wśród rozwijających się obszarów sporów sądowych. Dokładniej – Sąd otrzymuje do rozpoznania coraz więcej skarg wynikających z ustanowienia w 2014 r. jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Mechanizm ten określa ramy zarządzania kryzysowego na potrzeby restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji dużych banków w niektórych państwach członkowskich. Działa on w szczególności w oparciu o Jednolitą Radę ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, która odpowiada za przygotowanie i wdrożenie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków, których upadłość jest prawdopodobna lub pewna. W szczególności w szeregu wyroków wydanych w dniu 22 listopada 2023 r. Sąd wydał bezprecedensowe rozstrzygnięcie w sprawie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji Jednolitej Rady ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji dotyczącej ewentualnego odszkodowania dla akcjonariuszy i wierzycieli poszkodowanych w wyniku restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (sprawy połączone T‑302/20, T‑303/20 i T‑307/20 Del Valle Ruíz i in./SRB, a także sprawy T‑304/20 Molina Fernández/SRB, T‑330/20 ACMO i in./SRB oraz T‑340/20 Galván Fernández-Guillén/SRB).
Omawiając istotne nowości w orzecznictwie minionego roku, nie sposób pominąć wreszcie wyroku z dnia 13 września 2023 r., Wenezuela/Rada (T‑65/18 RENV, zob. rozdział zatytułowany „Przegląd najważniejszych orzeczeń roku"). Sąd orzekający w składzie wielkiej izby rozstrzygnął kwestię zgodności z prawem środków ograniczających wobec państwa trzeciego, w tym przypadku Wenezueli, w odpowiedzi na pogarszanie się w nim sytuacji w zakresie demokracji, państwa prawnego i praw człowieka. Sąd musiał rozważyć delikatne kwestie prawa tego państwa trzeciego do bycia wysłuchanym i podnoszonych przez nie naruszeń prawa międzynarodowego.
Członkowie Sądu
W skład Sądu wchodzi po dwóch sędziów z każdego państwa członkowskiego.
Sędziowie są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować wysokie stanowiska sądowe. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po zasięgnięciu opinii komitetu, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego. Kadencja sędziów trwa sześć lat i jest odnawialna. Sędziowie wybierają ze swego grona na trzyletnią kadencję prezesa oraz wiceprezesa. Mianują oni sekretarza na sześcioletnią kadencję.
Sędziowie pełnią swoje funkcje przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności.
M. van der Woude
Savvas S. Papasavvas
D. Spielmann
A. Marcoulli
F. Schalin
R. da Silva Passos
J. Svenningsen
M.J. Costeira
K. Kowalik-Bańczyk
A. Kornezov
L. Truchot
O. Porchia
M. Jaeger
H. Kanninen
J. Schwarcz
M. Kancheva
E. Buttigieg
V. Tomljenović
S. Gervasoni
L. Madise
N. Półtorak
I. Reine
P. Nihoul
U. Öberg
C. Mac Eochaidh
G. De Baere
R. Frendo
T.R. Pynnä
J.C. Laitenberger
R. Mastroianni
J. Martín y Pérez de Nanclares
G. Hesse
M. Sampol Pucurull
M. Stancu
P. Škvařilová-Pelzl
I. Nõmm
G. Steinfatt
R. Norkus
T. Perišin
D. Petrlík
M. Brkan
P. Zilgalvis
K. Kecsmár
I. Gâlea
I. Dimitrakopoulos
D. Kukovec
S. Kingston
T. Tóth
B. Ricziová
E. Tichy-Fisslberger
W. Valasidis
S. Verschuur
S.L. Kalėda
L. Spangsberg Grønfeldt
V. Di Bucci
Porządek pierwszeństwa obowiązujący od dnia 27.9.2023 r.
C | Orzecznictwo w roku 2023
- Focus Współoddziaływanie ochrony danych osobowych i prawa konkurencji
- Focus Uprawnienia regulacyjne FIFA i UEFA a prawo Unii
- Focus Ochrona danych osobowych i zwalczanie naruszeń konkurencji między przedsiębiorstwami
- Focus Ochrona europejskich spółek przed eksterytorialnymi sankcjami USA
- Przegląd najważniejszych orzeczeń roku
Focus
Współoddziaływanie ochrony danych osobowych i prawa konkurencji
Wyrok Meta Platforms i in. z dnia 4 lipca 2023 r. (C-252/21)
Niemiecki federalny urząd ds. ochrony konkurencji zakazał spółkom grupy Meta uzależniania korzystania z sieci społecznościowej Facebook przez użytkowników w Niemczech od przetwarzania ich danych „off Facebook” bez ich zgody. Uznał on, że rozpatrywane przetwarzanie danych nie jest zgodne z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych (RODO) i stanowi nadużycie pozycji dominującej przez grupę Meta.
Trybunał Sprawiedliwości, do którego sąd niemiecki zwrócił się w kontekście wniesionej przez grupę Meta sprawy przeciwko temu zakazowi, orzekł, że organ ochrony konkurencji państwa członkowskiego jest uprawniony do stwierdzenia, w kontekście dochodzenia w sprawie nadużycia pozycji dominującej, naruszenia RODO. Powinien jednak lojalnie współpracować z właściwymi organami nadzorczymi ustanowionymi na mocy tego rozporządzenia. Jeżeli badane zachowanie było już przedmiotem rozstrzygnięcia tych organów lub Trybunału, urząd ochrony konkurencji jest związany ich ocenami odnoszącymi się do RODO.
Trybunał orzekł również w kwestii tego, czy przetwarzanie tak zwanych danych wrażliwych, które co do zasady jest zabronione przez RODO, może być wyjątkowo dozwolone, w przypadkach gdy takie dane zostały w oczywisty sposób upublicznione przez osobę, której dotyczą. Trybunał orzekł, że sam fakt, że użytkownik przegląda strony internetowe lub aplikacje mogące ujawniać dane wrażliwe, takie jak pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub orientacja seksualna, nie oznacza, że w sposób oczywisty upublicznia on swoje dane w rozumieniu RODO. To samo dotyczy sytuacji, gdy użytkownik wprowadza dane lub aktywuje zintegrowane z tymi stronami i aplikacjami przyciski wyboru, chyba że uprzednio wyraźnie wyraził, że jego wyborem jest publiczne udostępnienie tych danych nieograniczonej liczbie osób.
Fakt, że operator sieci ma pozycję dominującą, nie odbiera użytkownikowi możliwości skutecznego i dobrowolnego wyrażenia zgody na przetwarzanie jego danych. Zważywszy jednak, że taka pozycja dominująca może mieć wpływ na swobodę wyboru użytkowników, stanowi ona element istotny dla ustalenia, czy zgoda ta została rzeczywiście udzielona skutecznie. Trybunał dodał, że udowodnienie istnienia tej zgody należy do operatora.
RODO
Ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO) ujednolica prawo Unii w zakresie ochrony danych osobowych i ustanawia jego ramy.
RODO nakłada obowiązki na każdy podmiot, zarówno publiczny, jak i prywatny, który gromadzi dane osobowe na terytorium Unii Europejskiej. Podmioty, które nie przestrzegają obowiązków wynikających z RODO, podlegają różnym rodzajom kar.
W erze cyfrowej dzięki RODO Unia przyznaje osobom fizycznym szereg praw, takich jak prawo do informacji, do bycia zapomnianym, do dostępu lub do usunięcia zgromadzonych danych osobowych, zaś wszystkie te prawa przyczyniają się do wzmocnienia ochrony ich życia prywatnego. Normy te uznawane są za najbardziej rygorystyczne na świecie, jeśli chodzi o ochronę danych.
Dane „off Facebook”
Meta Platforms Ireland zarządza internetową siecią społecznościową Facebook w Unii Europejskiej. Rejestrując się na Facebooku, użytkownicy akceptują ustanowione przez tę spółkę ogólne warunki umowne, które zawierają zasady dotyczące wykorzystywania danych i plików cookie. Zgodnie z tymi zasadami Meta Platforms Ireland gromadzi dane dotyczące aktywności użytkowników w sieci społecznościowej i poza nią oraz łączy je z kontami danych użytkowników na Facebooku. Dane te, określane również jako dane „off Facebook”, dotyczą w szczególności przeglądania stron internetowych i aplikacji osób trzecich, a także korzystania z innych należących do grupy Meta usług internetowych (w tym aplikacji Instagram i WhatsApp). Gromadzenie tych danych umożliwia personalizację przekazów reklamowych skierowanych do użytkowników Facebooka.
Focus
Uprawnienia regulacyjne FIFA i UEFA a prawo Unii
Wyrok European Superleague Company z dnia 21 grudnia 2023 r. (C-333/21)
FIFA i UEFA są międzynarodowymi federacjami piłki nożnej, które nadzorują zawodową piłkę nożną w Europie. Przyjęły one przepisy dające im uprawnienia do wydawania zezwoleń na europejskie międzyklubowe rozgrywki piłkarskie i do eksploatowania związanych z nimi rozmaitych praw medialnych. UEFA organizuje również rozgrywki pomiędzy klubami europejskimi, takie jak Liga Mistrzów.
Dwanaście europejskich klubów piłkarskich chciało stworzyć nowy projekt rozgrywek piłkarskich: Superligę. Projekt ten mógłby mieć wpływ na przebieg rozgrywek międzyklubowych UEFA i na eksploatację związanych z tym praw medialnych. FIFA i UEFA sprzeciwiły się projektowi i zagroziły nałożeniem kar na kluby i zawodników, którzy zdecydują się w nim uczestniczyć.
Przedsiębiorstwo odpowiedzialne za ten projekt, European Superleague Company, zaskarżyło przepisy FIFA i UEFA przed sądem w Madrycie, który zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem o ich zgodność z prawem Unii, które zabrania ustanawiania przeszkód dla wolnej konkurencji i swobody świadczenia usług.
Zgodnie z linią orzeczniczą „Bosman” Trybunał podkreślił, że organizacja zawodów sportowych i eksploatacja związanych z nimi praw medialnych stanowią działalność gospodarczą objętą zakresem prawa Unii.
Trybunał orzekł, że uprawnienia regulacyjne, nadzorcze i dotyczące nakładania kar przysługujące FIFA i UEFA w odniesieniu do organizacji potencjalnie konkurencyjnych rozgrywek piłki nożnej, takich jak projekt Superliga, muszą być sprawowane w sposób przejrzysty, obiektywny, niedyskryminujący i proporcjonalny, pod rygorem naruszenia unijnego prawa konkurencji i swobody świadczenia usług.
Ponadto Trybunał uznał, że przepisy FIFA i UEFA dotyczące eksploatacji praw medialnych mogą naruszać unijne prawo konkurencji, jeśli nie przynoszą one pożytku rozmaitym zainteresowanym podmiotom piłki nożnej, na przykład poprzez zapewnienie solidarnej redystrybucji uzyskanych dochodów. Trybunał wskazał, że przepisy te mogą działać na szkodę europejskich klubów piłki nożnej, przedsiębiorstw działających na rynkach medialnych oraz konsumentów i telewidzów, ponieważ pozbawiają ich nowych, potencjalnie nowatorskich lub ciekawych rozgrywek.
Orzecznictwo „Bosman”
W mającym historyczne znaczenie wyroku Bosman z dnia 15 grudnia 1995 r. (C-415/93) Trybunał orzekł, że uprawianie sportu stanowi co do zasady działalność gospodarczą objętą zakresem prawa Unii. Trybunał uznał również, że swobodny przepływ pracowników sprawia, iż niedopuszczalne jest:
- wprowadzanie przez federacje sportowe reguł obywatelstwa, zgodnie z którymi kluby sportowe mogą wystawić jedynie ograniczoną liczbę zawodowych piłkarzy będących obywatelami innych państw członkowskich, oraz
- ustanawianie przez te federacje reguł, zgodnie z którymi piłkarz zawodowy będący obywatelem jednego z państw członkowskich nie może po wygaśnięciu umowy z klubem zostać zatrudniony przez klub innego państwa członkowskiego, o ile klub pozyskujący nie zapłaci klubowi odstępującemu ekwiwalentu.
Trybunał i sport
Od czasu wyroku Bosman Trybunał wielokrotnie miał okazję orzekać w przedmiocie warunków uprawiania sportu w świetle prawa gospodarczego Unii:
- reguł obywatelstwa, o których mowa w wyroku Bosman w odniesieniu do sportowców będących obywatelami państw członkowskich, nie wolno też stosować do sportowców z państwa, z którym Unia zawarła umowę o stowarzyszeniu lub partnerstwie [wyroki Deutscher Handballbund z dnia 8 maja 2003 r. (C-438/00) i Simutenkov z dnia 12 kwietnia 2005 r. (C-265/03)],
- przepisy antydopingowe Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego wchodzą w zakres prawa konkurencji Unii, ale nie są z nim sprzeczne, ponieważ są niezbędne do zapewnienia prawidłowego przebiegu zawodów sportowych [wyrok Meca-Medina i Majcen/Komisja z dnia 18 lipca 2006 r. (C-519/04 P)],
- kluby piłki nożnej mogą domagać się proporcjonalnego ekwiwalentu za wyszkolenie młodych zawodników, gdy ci chcą podpisać swój pierwszy profesjonalny kontrakt z klubem w innym państwie członkowskim [wyrok Olympique Lyonnais z dnia 16 marca 2010 r. (C-325/08)].
Focus
Ochrona danych osobowych i zwalczanie naruszeń konkurencji między przedsiębiorstwami
Wyrok Meta Platforms Ireland/Komisja z dnia 24 maja 2023 r. (T‑451/20)
Uprawnienia w zakresie dochodzenia przysługujące Komisji
Zasady konkurencji Unii Europejskiej zakazują porozumień między przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw i uzgodnionych praktyk, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i które mogłyby oznaczać zapobieganie, ograniczanie lub zakłócanie konkurencji na rynku wewnętrznym [art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)]. Zakazują one również przedsiębiorstwom zajmującym pozycję dominującą na rynku nadużywania tej pozycji, na przykład poprzez stosowanie nieuczciwych cen, ograniczanie produkcji lub odmowę wprowadzania innowacji ze szkodą dla konsumentów (art. 102 TFUE).
Rozporządzenie UE nr 1/2003 odgrywa kluczową rolę we wdrażaniu zasad konkurencji. Daje ono Komisji Europejskiej szerokie uprawnienia do prowadzenia dochodzeń. Komisja może w szczególności przeprowadzać kontrole i przesłuchiwać każdego, kto może posiadać istotne informacje.
W 2020 r., w ramach dochodzenia w sprawie domniemanego antykonkurencyjnego zachowania grupy Facebook w zakresie wykorzystywania danych osobowych i zarządzania platformą społecznościową, Komisja zażądała od Meta Platforms Ireland dostarczenia jej wszystkich dokumentów przygotowanych lub otrzymanych przez trzy z odpowiedzialnych za to osób, które to dokumenty zawierały co najmniej jedno z określonych haseł.
Między innymi były to wyrażenia „big question” (ważna kwestia), „for free” (nieodpłatnie), „not good for us” (niekorzystny dla nas) i „shut* down” (zamknąć, wyłączyć).
W przypadku nieprzekazania żądanych informacji Meta mogła podlegać okresowej karze pieniężnej w wysokości 8 mln EUR dziennie.
Meta zakwestionowała przed Sądem Unii Europejskiej zgodność z prawem tego żądania informacji przez Komisję Europejską. W opinii Meta takie hasła wyszukiwania były oczywiście zbyt niejasne i ogólne i stanowiły „wyławianie informacji” na dużą skalę.
W tym samym czasie Meta złożyła wniosek o zastosowanie środków tymczasowych w celu zawieszenia wykonania żądania Komisji do czasu wydania przez Sąd orzeczenia co do istoty sprawy.
W dniu 29 października 2020 r. prezes Sądu wydał rozstrzygnięcie w sprawie wniosku o zastosowanie środków tymczasowych. Sąd zarządził zawieszenie wykonania decyzji Komisji Europejskiej do chwili ustanowienia szczególnej procedury do celów przedstawienia żądanych dokumentów, które nie miały związku z działalnością handlową Meta, a ponadto zawierały wrażliwe dane osobowe („dokumentów chronionych”). W następstwie tego zarządzenia Komisja ustanowiła procedurę wirtualnego pokoju danych dla tych dokumentów chronionych. Zgodnie z tą procedurą dokumenty mogły zostać włączone do akt dochodzenia dopiero po zbadaniu ich w wirtualnym pokoju danych przez wąskie grono członków zespołu dochodzeniowego i pełnomocników prawnych Meta.
W dniu 24 maja 2023 r. Sąd orzekł co do istoty sprawy. Oddalił on skargę Meta w całości.
W swoim wyroku Sąd przypomniał o szerokich uprawnieniach Komisji Europejskiej do prowadzenia dochodzeń w celu sprawowania kontroli przestrzegania reguł konkurencji przez przedsiębiorstwa. W tym kontekście przydatne może okazać się użycie określonych haseł wyszukiwania.
META
Meta jest międzynarodową spółką technologiczną z siedzibą w Stanach Zjednoczonych. Oprócz Instagrama i WhatsAppa jednym z jej flagowych produktów jest sieć społecznościowa Facebook, która umożliwia zarejestrowanym użytkownikom tworzenie profili, umieszczanie zdjęć i filmów, wysyłanie wiadomości i kontaktowanie się z innymi. Meta oferuje również internetową usługę zamieszczania ogłoszeń o nazwie Facebook Marketplace, która umożliwia użytkownikom kupowanie i sprzedawanie towarów.
Postępowanie w przedmiocie środków tymczasowych
Celem wniosku o zastosowanie środków tymczasowych jest uzyskanie natychmiastowego wstrzymania wykonania aktu instytucji do czasu rozpatrzenia skargi i wydania ostatecznego wyroku. Aby ten środek tymczasowy mógł zostać zarządzony przez prezesa Sądu, skarga nie może wydawać się prima facie pozbawiona poważnych podstaw. Wnioskodawca musi również wykazać, że w przypadku braku zawieszenia wykonania poniósłby poważną i nieodwracalną szkodę. Wreszcie decyzja musi zapewniać wyważenie interesu wnioskodawcy z interesami innych stron i interesem publicznym.
W odpowiedzi na argument Meta, że dochodzenie z wykorzystaniem haseł wyszukiwania stanowiło ingerencję w życie prywatne danych pracowników, Sąd orzekł, że był to odpowiedni środek dla osiągnięcia celów interesu ogólnego, a mianowicie zachowania reguł konkurencji ustanowionych w traktatach Unii.
Sąd podkreślił w tym względzie podjęcie środków towarzyszących. Dokumenty chronione miały bowiem zostać przekazane Komisji na oddzielnym nośniku elektronicznym i umieszczone w wirtualnym pokoju danych. Dostęp do niego miała jedynie ograniczona liczba członków zespołu dochodzeniowego. Wybór dokumentów, które miały zostać włączone do akt, miał zostać dokonany w obecności pełnomocników prawnych Meta. W przypadku braku zgody co do kwalifikacji dokumentu sprawę poddawano arbitrażowi.
Sprawa T‑452/20
W tym samym dniu Komisja wystąpiła do Meta Platforms Ireland z żądaniem udzielenia informacji w ramach równoległego dochodzenia w sprawie niektórych praktyk związanych z platformą Facebook Marketplace. Skarga o stwierdzenie nieważności tej decyzji wniesiona przez Meta Platforms Ireland została oddalona przez Sąd wyrokiem z tego samego dnia w sprawie T‑452/20.
Meta wniosła do Trybunału Sprawiedliwości odwołania od wyroków Sądu T‑451/20 i T‑452/20 (sprawy w toku C-497/23 P i C-496/23 P).
Focus
Ochrona europejskich spółek przed eksterytorialnymi sankcjami USA
Wyrok IFIC Holding/Komisja z dnia 12 lipca 2023 r. (T‑8/21)
Eksterytorialny skutek przepisów przyjętych przez państwa trzecie
Eksterytorialność przepisów ma miejsce wówczas, gdy ich skutek wykracza poza granice państwa, które je przyjęło. Statut blokujący Unii Europejskiej [rozporządzenie Rady (WE) nr 2271/96] chroni podmioty gospodarcze Unii przed eksterytorialnym stosowaniem prawa państw trzecich. Unia Europejska przyjęła ten statut w 1996 r. w celu ochrony przedsiębiorstw europejskich, których stosunki handlowe z Kubą, Iranem lub Libią były objęte środkami Stanów Zjednoczonych.
W 2018 r., w odpowiedzi na wycofanie się USA z porozumienia nuklearnego z Iranem, Unia zaktualizowała swój statut blokujący, aby uwzględnić nałożone ponownie amerykańskie sankcje eksterytorialne. Działania te podjęto w ramach wspierania przez Unię dalszego i pełnego wdrożenia porozumienia nuklearnego z Iranem, w tym poprzez wspieranie stosunków handlowych i gospodarczych między Unią a Iranem.
W 2018 r. Stany Zjednoczone wycofały się z porozumienia nuklearnego z Iranem, mającego za przedmiot kontrolę nad irańskim programem jądrowym i zniesienie w zamian sankcji gospodarczych względem Iranu. W rezultacie tego wycofania Stany Zjednoczone ponownie nałożyły sankcje na Iran oraz osoby ujęte w odnośnym wykazie, których aktywa zostały zablokowane. Ponownie zakazano również utrzymywania przez kogokolwiek stosunków handlowych z osobami lub podmiotami objętymi sporządzonym przez władze amerykańskie wykazem. Zakaz ten dotyczył również przedsiębiorstw mających siedzibę poza Stanami Zjednoczonymi, w tym przedsiębiorstw europejskich.
W odpowiedzi na ponowne wprowadzenie sankcji Unia Europejska zaktualizowała swój tak zwany „statut blokujący”, aby zabezpieczyć interesy swoich przedsiębiorstw. W celu ochrony europejskich przedsiębiorstw przed skutkami eksterytorialnego stosowania amerykańskich sankcji zakazano im stosowania się do tych sankcji, chyba że Komisja Europejska udzieli upoważnienia. Należy zauważyć, że takie upoważnienia można uzyskać, jeżeli brak poszanowania zagranicznych sankcji może poważnie naruszyć interesy danego przedsiębiorstwa lub interesy Unii.
IFIC Holding AG jest niemiecką spółką pośrednio należąca do państwa irańskiego, która została dodana do amerykańskiego wykazu w 2018 r. Po tej rejestracji Clearstream Banking AG, będący jedynym bankiem depozytariuszem papierów wartościowych posiadającym zezwolenie w Niemczech, przerwał wypłatę na rzecz IFIC dywidend otrzymywanych od różnych niemieckich spółek, w których miała ona udziały, i zablokował je na odrębnym koncie.
Clearstream zwrócił się również do Komisji o upoważnienie do zastosowania się do amerykańskich sankcji w odniesieniu do papierów wartościowych lub funduszy IFIC. Komisja początkowo udzieliła tego upoważnienia w kwietniu 2020 r. na okres 12 miesięcy, a następnie przedłużyła je w 2021 i 2022 r. IFIC zakwestionowała te decyzje, wnosząc do Sądu skargę o stwierdzenie nieważności.
Sąd oddalił skargę IFIC, zezwalając tym samym Clearstream Banking AG na zastosowanie się do amerykańskich sankcji nałożonych na Iran. Trybunał orzekł, że o ile Komisja była zobowiązana do uwzględnienia interesów przedsiębiorstwa ubiegającego się o upoważnienie (Clearstream), o tyle nie była zobowiązana do uwzględnienia interesów przedsiębiorstwa zamieszczonego w wykazie (IFIC) ani do zbadania mniej uciążliwych dla niego alternatywnych środków. Trybunał stwierdził również, że cele realizowane przez Unię Europejską w kontekście sankcji eksterytorialnych nakładanych przez państwo trzecie uzasadniają ograniczenie prawa IFIC do bycia wysłuchaną w procesie decyzyjnym poprzedzającym wydanie przez Komisję upoważnienia.
Skarga o stwierdzenie nieważności
Celem skargi o stwierdzenie nieważności jest doprowadzenie do uznania za nieważne aktów instytucji Unii, które są sprzeczne z prawem Unii. Państwa członkowskie, instytucje wspólnotowe oraz jednostki mogą, pod pewnymi warunkami, wnieść skargę o stwierdzenie nieważności do Trybunału Sprawiedliwości lub Sądu. Jeżeli skarga jest zasadna, stwierdza się nieważność aktu. Instytucja, której to dotyczy, powinna wówczas zaradzić ewentualnej próżni prawnej spowodowanej nieważnością tego aktu.
Sprawa Bank Melli Iran (C-124/20)
W tej drugiej sprawie BMI, irański bank państwowy, powołał się na statut blokujący przed niemieckimi sądami, aby zakwestionować stosowanie amerykańskich sankcji w Niemczech. Trybunał Sprawiedliwości, rozpoznając po raz pierwszy kwestię unijnego statutu blokującego, orzekł, że na wynikający z prawa Unii Europejskiej zakaz stosowania się do sankcji nałożonych przez Stany Zjednoczone na Iran można powoływać się przed sądami krajowymi w procesie cywilnym.
Przegląd najważniejszych orzeczeń roku
Ochrona konsumentów
Europejska polityka ochrony konsumentów ma na celu ochronę zdrowia, bezpieczeństwa oraz ekonomicznych i prawnych interesów konsumentów bez względu na to, w którym miejscu na obszarze Unii mieszkają, podróżują czy dokonują zakupów.
Trybunał Sprawiedliwości: gwarantowanie praw konsumentów Unii Europejskiej
Środowisko naturalne
Unia jest zaangażowana w ochronę i poprawę jakości środowiska oraz ochronę zdrowia ludzkiego. Opiera się przy tym na zasadach ostrożności i zapobiegania oraz zasadzie „zanieczyszczający płaci”.
Trybunał Sprawiedliwości i środowisko
Dane osobowe
Unia Europejska ma solidne i spójne regulacje dotyczące ochrony danych osobowych. Przetwarzanie i przechowywanie takich danych musi być zgodne z określonymi w przepisach warunkami legalności, a w szczególności musi być ograniczone do tego, co jest ściśle niezbędne, i nie może w sposób nieproporcjonalny naruszać prawa do prywatności.
Trybunał Sprawiedliwości w cyfrowej rzeczywistości
Równość traktowania a prawo pracy
W Unii Europejskiej jest ponad 240 milionów pracowników. Duża liczba obywateli korzysta zatem bezpośrednio z przepisów europejskiego prawa pracy, które ustanawia minimalne standardy w zakresie warunków pracy i zatrudnienia, a tym samym uzupełnia politykę prowadzoną przez państwa członkowskie.
Trybunał Sprawiedliwości: zapewnienie równości traktowania i ochrona praw mniejszości
Trybunał Sprawiedliwości w miejscu pracy – ochrona praw pracowników
Obywatelstwo europejskie
Każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego Unii jest automatycznie obywatelem Unii Europejskiej. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego, jednak go nie zastępuje. Obywatelom Unii Europejskiej przysługują szczególne prawa gwarantowane przez traktaty europejskie.
Migracja
Unia Europejska przyjęła zbiór norm w celu ustanowienia skutecznej, humanitarnej i bezpiecznej europejskiej polityki migracyjnej. Wspólny europejski system azylowy określa minimalne standardy traktowania wszystkich osób ubiegających się o azyl i rozpatrywania ich wniosków w całej Unii.
Państwo prawne
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, podobnie jak Traktat o Unii Europejskiej, wyraźnie odwołuje się do państwa prawnego, jednej z wartości wspólnych państwom członkowskim. Niezawisłość i bezstronność sądów jest istotnym elementem państwa prawnego.
Zapewnienie poszanowania praworządności w Unii
Własność intelektualna
Uregulowania Unii przyjęte w celu ochrony własności intelektualnej (prawo autorskie) i przemysłowej (prawo znaków towarowych, ochrona wzorów) poprawia konkurencyjność przedsiębiorstw poprzez tworzenie środowiska sprzyjającego kreatywności i innowacyjności.
Sprawy z zakresu własności intelektualnej w Sądzie Unii Europejskiej
Środki ograniczające i polityka zagraniczna
Środki ograniczające lub „sankcje” są podstawowym instrumentem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej służącym ochronie jej wartości, podstawowych interesów i bezpieczeństwa. Sankcje mają na celu doprowadzenie do zmiany polityki lub zachowania objętych nimi podmiotów lub osób.
Polityka handlowa
Polityka handlowa należy do wyłącznych kompetencji UE. Unia stanowi prawo w kwestiach handlowych i zawiera międzynarodowe umowy handlowe. Dzięki temu, że Unia działa wspólnie, przemawiając na arenie światowej jednym głosem, ma ona silną pozycję, jeśli chodzi o handel międzynarodowy.
Tax rulings
Podatki bezpośrednie zasadniczo leżą w gestii państw członkowskich. Muszą one jednak być zgodne z podstawowymi zasadami Unii, takimi jak zakaz pomocy państwa. W ten sposób Unia monitoruje zgodność z prawem interpretacji indywidualnych prawa podatkowego (tax rulings) państw członkowskich przyznających przedsiębiorstwom specjalne traktowanie podatkowe.
Konkurencja
Unia Europejska zapewnia przestrzeganie zasad chroniących wolną konkurencję. Praktyki, których celem lub skutkiem jest zapobieganie, ograniczanie lub zakłócanie konkurencji na rynku wewnętrznym, są zabronione i mogą podlegać karom grzywny.
Dostęp do dokumentów
Przejrzystość życia publicznego jest kluczową zasadą Unii. Każdy obywatel lub każda osoba prawna w Unii może co do zasady uzyskać dostęp do dokumentów instytucji. W niektórych przypadkach można jednak odmówić takiego dostępu, jeśli jest to uzasadnione.
Dyrekcja Badań i Dokumentacji oddaje do dyspozycji prawnikom, w ramach Zbioru Streszczeń, „Wybór najważniejszych wyroków” oraz „Miesięczny Biuletyn Orzecznictwa”.
