Statystyki sądowe Trybunału Sprawiedliwości - 2024 r

 Zobacz szczegółowe statystyki Trybunału Sprawiedliwości  

Krótki przegląd głównych tendencji statystycznych w minionym roku – Rok „nadzwyczajny”

Marc-André Gaudissart

zastępca sekretarza Trybunału Sprawiedliwości

Jak co roku z przyjemnością korzystam z okazji, aby pokrótce skomentować statystyki sądowe za miniony rok i przekazać czytelnikowi kilka wskazówek stanowiących klucz do odczytania i zrozumienia danych dotyczących spraw wniesionych do Trybunału lub zamkniętych przez Trybunał.

Chociaż nie zawsze jest to łatwe zadanie, ponieważ różnice między poszczególnymi latami są czasami niewielkie, a zatem nie zawsze da się wskazać istotne zmiany lub wykryć nawracające trendy, rok 2024 stanowi jasno wyjątek od reguły. Pod wieloma względami miniony rok można bowiem określić jako rok nadzwyczajny, w podstawowym znaczeniu tego słowa, zarówno pod względem liczby spraw wniesionych do Trybunału Sprawiedliwości w 2024 r., jak i liczby spraw zamkniętych przez Trybunał. Oba te elementy przywodzą bowiem na myśl historyczne wartości maksymalne, osiągnięte w 2019 r., i ukazują w pełni sens reformy ustawodawczej, która weszła w życie w dniu 1 września 2024 r. i która zmierza do tego, żeby Trybunał podzielił się właściwością do orzekania w trybie prejudycjalnym z Sądem Unii Europejskiej, mającym obecnie wyłączną właściwość do udzielania odpowiedzi na pytania prejudycjalne skierowane przez sądy państw członkowskich Unii w szczególnych dziedzinach, o których mowa w art. 50b statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zwanego dalej „statutem”)[1].

1.     Nowe sprawy

W pierwszej kolejności mowa będzie o sprawach wniesionych do Trybunału Sprawiedliwości w 2024 r., których liczba wyniosła 920. Nie jest to najwyższa liczba w historii Trybunału – rekord został ustanowiony pięć lat wcześniej i było to 966 nowych spraw w 2019 r. – niemniej stanowi wzrost o 12 % w porównaniu z rokiem poprzednim (821 nowych spraw w 2023 r.) i nie obejmuje około dwudziestu wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonych w sekretariacie Trybunału po dniu 1 października 2024 r., które zostały przekazane do Sądu po wstępnej analizie, o jakiej mowa w art. 93a regulaminu postępowania przed Trybunałem. W przypadku braku wspomnianej wyżej reformy liczba spraw wniesionych do Trybunału w 2024 r. byłaby zatem jeszcze wyższa.

Nie dziwi fakt, że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nadal stanowią największą część spraw wniesionych do Trybunału w 2024 r. Nowych wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym było 573 (w porównaniu z 518 w 2023 r.), ponadto nastąpił również wzrost udziału odwołań w całkowitej liczbie spraw rozpatrywanych przez Trybunał, ponieważ liczba odwołań w przedmiocie środków tymczasowych i odwołań w sprawie interwencji wniesionych w 2024 r. wyniosła 277, czyli była wyższa niż liczba odwołań wniesionych w 2023 r. (231), a także przekroczyła pułap osiągnięty w 2019 r. (kiedy to wniesiono 266 nowych odwołań). Wzrost ten wynika z wydania przez Sąd licznych orzeczeń kończących postępowania w sporach między dziesiątkami instytucji bankowych a Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji. Tam, gdzie decyzje tego organu w sprawie obliczania składek ex ante na rzecz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zostały uchylone przez Sąd, Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, Rada Unii Europejskiej lub banki zakwestionowały decyzje Sądu. Do Trybunału wniesiono więc aż 76 odwołań. W zakresie, w jakim przedmiot tych spraw jest zasadniczo identyczny, a zarzuty podniesione przez skarżące pokrywają się w bardzo dużym stopniu, Trybunał, w interesie należytego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, wyznaczył sprawy „pilotażowe” i, za zgodą zainteresowanych, postanowił zawiesić rozpatrywanie innych spraw do czasu wydania orzeczeń w sprawach pilotażowych.

W przeciwieństwie do odesłań prejudycjalnych i odwołań liczba skarg bezpośrednich w 2024 r. nieznacznie spadła w porównaniu z rokiem poprzednim (53 nowe sprawy w porównaniu z 60 w 2023 r.), ale na szczególną uwagę zasługuje wniesienie pierwszej skargi na podstawie art. 8 akapit pierwszy Protokołu nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności przekazanej w imieniu Assemblée nationale (zgromadzenia narodowego) Republiki Francuskiej przez rząd tego państwa[2], oraz dwóch skarg o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego wniesionych przez Komisję przeciwko Zjednoczonemu Królestwu na podstawie art. 87 ust. 1 umowy o wystąpieniu tego państwa z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Wniesiono je w dniu 20 grudnia 2024 r., zaledwie na kilka dni przed upływem czteroletniego okresu, o którym mowa w wyżej wymienionym artykule umowy o wystąpieniu. Skargi te mają na celu stwierdzenie, że Zjednoczone Królestwo, po pierwsze, uchybiło zobowiązaniom ciążącym na nim na mocy art. 45 i 49 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz kilku artykułów dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich[3]^, [4] oraz, po drugie, uchybiło ono zobowiązaniom ciążącym na nim na mocy szeregu postanowień traktatów, Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i ogólnych zasad prawa poprzez niewyciągnięcie wszystkich konsekwencji z wyroku Trybunału w sprawie Achmea[5] oraz poprzez niewypowiedzenie dwustronnych umów inwestycyjnych między Zjednoczonym Królestwem a państwami członkowskimi Unii[6].

Oprócz kilku wniosków o pomoc prawną lub ustalenie kosztów warto wspomnieć o tym, że w dniu 13 września 2024 r. Komisja złożyła wniosek o wydanie opinii w sprawie charakteru (wyłącznego lub dzielonego) kompetencji Unii do zawarcia umowy między Sułtanatem Omanu a Unią i jej państwami członkowskimi w dziedzinie transportu lotniczego. Wniosek ten został złożony na podstawie art. 218 ust. 11 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i wzbudził duże zainteresowanie, ponieważ wszystkie państwa członkowskie Unii, z wyjątkiem jednego, a także Parlament Europejski i Rada przedstawiły uwagi na piśmie dotyczące pytania zadanego przez Komisję.

Bliższe spojrzenie na przedmiot spraw skierowanych do Trybunału w ubiegłym roku pokazuje, że ogólnie pokrywa się on z latami poprzednimi. Podobnie jak w przeszłości, w 2024 r. do Trybunału wpłynęło wiele spraw dotyczących konkurencji lub pomocy państwa, ochrony konsumentów i środowiska czy też polityki społecznej i transportu, ale najbardziej zainteresuje czytelnika bez wątpienia duża liczba spraw dotyczących polityki gospodarczej i pieniężnej oraz środków ograniczających przyjętych w związku z wojną w Ukrainie, a także wiele spraw dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W 2024 r. do Trybunału wniesiono aż 123 sprawy, w tym 117 wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w tej dziedzinie, czyli o 40 więcej niż w roku poprzednim. Wiele z tych spraw pochodzi z Włoch.

Analiza pochodzenia geograficznego wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonych do Trybunału w 2024 r. dostarcza wielu cennych informacji. O ile w 2023 r. liczba odesłań z sądów włoskich mocno spadła, o tyle w 2024 r. odnotowano ich gwałtowny wzrost – w 2024 r. sądy włoskie skierowały do Trybunału prawie sto odesłań prejudycjalnych (98 w porównaniu z zaledwie 43 w 2023 r.), co stanowiło najwyższą liczbę odesłań z tego państwa od 1952 r. Z kolei liczba spraw skierowanych przez sądy niemieckie przesunęła się w przeciwnym kierunku: 66 spraw skierowanych przez sądy tego państwa to najniższa liczba w ciągu ostatnich piętnastu lat – w 2023 r. wynosiła ona jeszcze 94, a trzy lata wcześniej – 140 (2020 r.); zaś liczba spraw skierowanych przez sądy polskie ustabilizowała się, gdyż sądy te skierowały do Trybunału 47 spraw w 2024 r. (w porównaniu z 48 w roku poprzedzającym). Następne w kolejności były sądy austriackie, bułgarskie i belgijskie, od których wpłynęło odpowiednio 39, 38 i 36 wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. W tym kontekście warto zauważyć, że spośród 36 wniosków złożonych przez belgijskie sądy aż pięć pochodziło z belgijskiego trybunału konstytucyjnego. Pytania te dotyczą tak różnych kwestii, jak ochrona danych osobowych i prywatności w sektorze łączności elektronicznej, harmonizacja niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym oraz ważność środków podjętych przez Radę Unii Europejskiej z związku z wysokimi cenami energii w bardzo niepewnej sytuacji geopolitycznej.

Wreszcie, w odniesieniu do postępowań w trybie pilnym, liczba wniosków o zastosowanie trybu przyspieszonego lub pilnego gwałtownie wzrosła. Podczas gdy liczba takich wniosków znacznie spadła w poprzednich dwóch latach (52 wnioski w 2022 r. i 43 w 2023 r.), ponownie wzrosła ona w 2024 r., w którym było ponad 75 takich wniosków we wszystkich rodzajach spraw łącznie. W ciągu roku sześciokrotnie zastosowano tryb pilny, podobnie jak i tryb przyspieszony, z którego skorzystano również w sześciu sprawach dotyczących, odpowiednio, wykładni przepisów dotyczących przekazania osób w celu przeprowadzenia postępowania karnego w ramach Umowy o handlu i współpracy między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej z jednej strony a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z drugiej strony[7], wykładni przepisów dotyczących minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców[8] oraz wykładni pojęcia „bezpiecznego kraju pochodzenia”, zawartego między innymi w art. 36, 37 i 38 oraz w załączniku I do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej (Dz.U. 2013, L 180, s. 60)[9].

2.     Sprawy zakończone

O ile miniony rok pod wieloma względami przypomina rok 2019 pod względem liczby spraw wniesionych do Trybunału, jeszcze bardzie odnosi się to do spraw zakończonych przez Trybunał. W 2024 r. Trybunał zamknął bowiem 863 sprawy, jest to liczba niemal identyczną  jak rekordowa liczba spraw zamkniętych pięć lat wcześniej (865 spraw). Wynik ten, który wykazuje wzrost o 10 % w porównaniu z rokiem poprzedzającym, w którym zakończono 783 sprawy, odzwierciedla ciągłe wysiłki Trybunału, aby sprostać stale rosnącemu obciążeniu pracą w sytuacji dodatkowo utrudnionej ze względu na odejście jednego z członków w lutym 2024 r. oraz śmierć innego urzędującego członka cztery miesiące później. W chwili redagowania tego tekstu ci dwaj członkowie nie zostali jeszcze zastąpieni, co zmusza Trybunał liczący 27 sędziów do działania w składzie zaledwie 25 sędziów.

Odesłania prejudycjalne i odwołania stanowią większość spraw zakończonych przez Trybunał, co nie stanowi niespodzianki, odzwierciedla bowiem ich udział w sprawach wnoszonych do Trybunału. Jeśli przyjrzeć się bliżej sposobowi zakończenia spraw w ubiegłym roku, można zauważyć, że Trybunał zamknął większą liczbę spraw w drodze wyroku. W 2024 r. rozstrzygnięto w ten sposób 595 spraw, podczas gdy rok wcześniej liczba ta wynosiła 535. Z drugiej strony liczba spraw rozstrzygniętych postanowieniem nieznacznie spadła, zarówno wśród spraw prejudycjalnych, jak i odwołań. Odwołania rozstrzygnięte w drodze postanowienia stanowiły jedynie 40 % wszystkich odwołań zakończonych w 2024 r., podczas gdy odsetek ten wynosił jeszcze ponad 50 % rok wcześniej i 60 % w 2022 r.! Czynnik ten niewątpliwie wpływa na średni czas trwania postępowań.

Ponieważ w ubiegłym roku Trybunał rozstrzygał dużą liczbę odwołań, w szczególności w dziedzinie konkurencji i pomocy państwa, po przeprowadzeniu pełnej procedury obejmującej zarówno rozprawę, jak i przedstawienie opinii przez rzecznika generalnego, średni czas potrzebny na rozpatrzenie tych spraw wzrósł z 13,9 miesiąca w 2023 r. do 18,4 miesiąca w 2024 r.

Średni czas rozpatrywania odesłań prejudycjalnych i skarg bezpośrednich również uległ wydłużeniu, ale w mniejszym stopniu niż w przypadku odwołań. Średni czas rozpatrywania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wydłużył się bowiem z 16,8 miesiąca w 2023 r. do 17,2 miesiąca w 2024 r., podczas gdy czas rozpatrywania skarg bezpośrednich wydłużył się w tym samym okresie z 20,8 miesiąca do 21,5 miesiąca, co mieści się wciąż w rozsądnych granicach, biorąc pod uwagę fakt, że Trybunał zamknął dużą liczbę spraw zawisłych od kilku lat, a w szczególności skargi wniesione przez kilka państw członkowskich w październiku 2020 r. na przepisy przyjęte przez prawodawcę Unii w zakresie zakładania przedsiębiorstw i kabotażu, maksymalnych okresów prowadzenia pojazdu i delegowania kierowców w sektorze transportu drogowego. Wyrok wydany przez Trybunał w dniu 4 października 2024 r. rozstrzyga łącznie piętnaście skarg i sam liczy prawie 1500 punktów[10].

Logiczną konsekwencją skumulowania tych czynników było wydłużenie średniego czasu trwania postępowania przed Trybunałem, który, biorąc pod uwagę wszystkie rodzaje spraw łącznie, wyniósł 17,7 miesiąca w 2024 r., w porównaniu z 16,1 miesiąca rok wcześniej. Natomiast w odniesieniu do spraw poddanych trybowi pilnemu, które zawsze wymagają wzmożonej czujności ze względu na newralgiczne obszary, których dotyczą, należy zauważyć, że średni czas potrzebny na ich rozpatrzenie skrócił się z 4,3 miesiąca w 2023 r. do 3,3 miesiąca w 2024 r., co jest bardzo zbliżone do czasu zakładanego w momencie wprowadzenia tego trybu w marcu 2008 r.[11]

Jeśli chodzi o rozkład orzeczeń według wydających je składów orzekających, warto odnotować w szczególności znaczny wzrost liczby orzeczeń wydanych przez wielką izbę Trybunału. W 2024 r. skład ten zamknął 75 spraw w porównaniu z zaledwie 36 sprawami rok wcześniej. Liczba ta wynika, jak widzieliśmy, z rozstrzygnięcia pakietu piętnastu powiązanych ze sobą spraw dotyczących europejskich regulacji w dziedzinie transportu, ale także częściowego odnowienia składu Trybunału w październiku 2024 r. Ponieważ kadencja wielu sędziów kończyła się w październiku 2024 r., należało rozstrzygnąć sprawy, w których zasiadali, przed ich odejściem, aby uniknąć problemów z kworum. Duża zaś liczba tych spraw była przekazana do wielkiej izby.

Choć udział spraw zakończonych przez Trybunał w 2024 r. w izbach złożonych z trzech sędziów nadal przeważa, stanowiąc aż 46 % spraw zakończonych wyrokiem lub postanowieniem o charakterze sądowym, udział spraw zakończonych przez izby złożone z pięciu sędziów stale rośnie i wynosi obecnie prawie 42 %. Łączna liczba spraw zamkniętych przez te składy w 2024 r. wyniosła 359 spraw dla izb trzyosobowych – w tym izby ds. przyjmowania odwołań do rozpoznania – oraz 324 sprawy dla izb pięcioosobowych. Rok wcześniej liczba ta wynosiła odpowiednio 381 spraw (izby trzyosobowe) i 298 spraw (izby pięcioosobowe).

Na koniec należy zauważyć, że w 2024 r. Trybunał wydał jedno orzeczenie w swoim najbardziej uroczystym składzie (w pełnym składzie): wyrok z dnia 30 kwietnia 2024 r. w drugiej sprawie „Quadrature du Net”. Po raz kolejny francuska Conseil d’Etat (rada stanu) wystąpiła do Trybunału o udzielenie szeregu istotnych dodatkowych wyjaśnień dotyczących wykładni dyrektywy 2002/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca 2002 r. dotyczącej przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej (dyrektywy o prywatności i łączności elektronicznej), zmienionej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/136/WE z dnia 25 listopada 2009 r., w świetle Karty praw podstawowych Unii Europejskiej[12].

3.     Sprawy w toku

Chociaż, jak już zobaczyliśmy, liczba spraw zakończonych przez Trybunał w 2024 r. była wyjątkowo wysoka, nadal była niższa niż liczba spraw wniesionych w tym roku. Logiczną konsekwencją jest więc wzrost liczby spraw zawisłych przed Trybunałem, która na dzień 31 grudnia 2024 r. wynosiła 1206. Jest to najwyższa liczba w historii Trybunału. Świadczy to niewątpliwie o zaufaniu, jakie obywatele i sądy państw członkowskich Unii pokładają w Trybunale Sprawiedliwości, jeśli chodzi o rozstrzyganie kwestii wykładni prawa Unii, z którymi mają do czynienia, ale pokazuje równocześnie, jak ważna była reforma ustawodawcza, która weszła w życie we wrześniu 2024 r., ponieważ ma ona na celu zrównoważenie obciążenia pracą Trybunału Sprawiedliwości i Sądu poprzez przekazanie temu ostatniemu części właściwości Trybunału Sprawiedliwości w sprawach prejudycjalnych.

Na tym etapie ocena wpływu tej reformy jest oczywiście przedwczesna, ale liczba spraw wnoszonych do Trybunału, zwłaszcza w szczególnych dziedzinach objętych przekazaniem właściwości, będzie uważnie monitorowana w celu oceny wpływu tej reformy, zarówno na rozpatrywanie przedmiotowych spraw przez Sąd, jak i na obciążenie Trybunału pracą i czas potrzebny na rozpatrzenie spraw, co było jednym z czynników leżących u podstaw wniosku o zmianę statutu.

*****

[1]      Dla przypomnienia, jest to sześć następujących dziedzin: 1) wspólny system podatku od wartości dodanej, 2) podatek akcyzowy, 3) kodeks celny, 4) klasyfikacja taryfowa towarów w Nomenklaturze scalonej, 5) odszkodowanie i pomoc dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia usług transportowych oraz 6) system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.

[2]      Sprawa C‑553/24, Assemblée nationale/Parlament Europejski i Rada. Skarga o stwierdzenie nieważności rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1351 z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie zarządzania azylem i migracją, zmiany rozporządzeń (UE) 2021/1147 i (UE) 2021/1060 oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 604/2013 (Dz.U. L, 2024/1351, 22.5.2024).

[3]      Dz.U. L 158 z dnia 30 kwietnia 2004 r., s. 77.

[4]      Sprawa C‑892/24, Komisja/Zjednoczone Królestwo.

[5]      Wyrok z dnia 6 marca 2018 r., Achmea, C‑284/16 (EU:C:2018:158).

[6]      Sprawa C‑894/24, Komisja/Zjednoczone Królestwo.

[7]      Sprawy C‑202/24, Alchaster (wyrok z dnia 29 lipca 2024 r., EU:C:2024:649) i C‑743/24, Alchaster II.

[8]      Sprawy połączone C‑244/24 i C‑290/24, Kaduna (wyrok z dnia 19 grudnia 2024 r., EU:C:2024:1038).

[9]      Sprawy połączone C‑758/24 i C‑759/24, Alace i Canpelli.

[10]     Sprawy połączone od C‑541/20 do C‑555/20 Litwa i in./ Parlament i Rada (Pakiet mobilności) EU:C:2024:818.

[11]     Zobacz w tym względzie oświadczenie przyjęte przez Radę w dniu 20 grudnia 2007 r. w związku z przyjęciem przez nią decyzji zmieniającej Protokół w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z którą „postępowanie z zastosowaniem pilnego trybu prejudycjalnego powinno kończyć się w ciągu trzech miesięcy” (Dz.U. L 24 z dnia 29 stycznia 2008 r., s. 44).

[12]     Sprawa C‑470/21, Quadrature du Net i in. (Dane osobowe i walka z naruszeniami praw własności intelektualnej), EU:C:2024:370.

Więcej informacji

Statystyki sądowe dotyczące poprzednich lat są również dostępne na stronie Curia w części zatytułowanej „Historia".